Haarsteeg, H. Donatus

Gediskwalificeerd: ja
Cultusobject: H. Donatus
Datum: Tweede zondag in juli
Periode: 1861 - ca. 1965
Religieuze context: Christelijk
Locatie: Parochiekerk van St. Lambertus
Adres: Haarsteegsestraat 12, Haarsteeg
Gemeente: Heusden
Provincie: Noord-Brabant
Bisdom: 's-Hertogenbosch
Samenvatting:

De patroon tegen het schadelijk onweer kende vanaf het einde van de negentiende eeuw ook onder de (boeren-)bevolking in de regio in en rond Haarsteeg een zekere verering, waarover verder niet veel bekend is. Geen bedevaartplaats

Auteur: Cees van den Oord & Jac Biemans
Illustraties:
Topografie

- De parochie H. Lambertus te Haarsteeg kwam in 1846 tot stand door splitsing van de voormalige parochie Hedikhuizen. De (schuur)kerk van de oude parochie Hedikhuizen, die te Haarsteeg stond, bleef aanvankelijk voor de nieuwe parochie Haarsteeg in gebruik. Het kerkdorp Haarsteeg viel voor 1 mei 1935 onder de gemeente Hedikhuizen en na die tijd onder de gemeente Vlijmen. Sinds 1997 onder de gemeente Heusden. De zielzorg in Haarsteeg werd uitgeoefend door de norbertijnen van de abdij van Berne te Heeswijk. 
- Op 19 april 1870 werd de eerste steen gelegd voor een neogotische kerk, die werd ontworpen door architect H.C. Dobbe. De kerk, die op 8 mei 1882 werd ingewijd door bisschop Godschalk van 's-Hertogenbosch, werd toegewijd aan de heilige Lambertus.

Cultusobject

- Zie voor deze heilige H. Donatus Beers.
-  In 1885 beschikte Haarsteeg over een reliek van Donatus, bestaande uit een botfragment, dat kort na de wijding van de nieuwe parochiekerk in 1882 moet zijn verkregen. Anno 1995 zijn een tweetal reliekendoosjes bewaard, waarvan één met handgreep. Een van beide relikwieën werd in 1886 ontvangen van de cisterciënserabdij Achelse Kluis te Achel (B.), op de grens bij Valkenswaard.
- Het houten beeld van Donatus (ongepolychromeerd; ca. 1 m) in de parochiekerk is waarschijnlijk omstreeks 1880 vervaardigd in het atelier van Hendrik van der Geld in Den Bosch.
 

Verering

- Voor de verering van de heilige werd door J. Zwijsen, bisschop van ‘s-Hertogenbosch, op 16 augustus 1861 te Haarsteeg een broederschap van St. Donatus opgericht. Dit gebeurde op verzoek van de capucijnen te Handel. Datzelfde jaar werd door Pius IX op 29 november een volle aflaat verleend die op de tweede zondag in juli in de Lambertuskerk kon worden verdiend. Op 29 november van dat jaar stond paus Pius IX toe, een volle aflaat te verlenen aan alle gelovigen, die op de feestdag of gedurende het octaaf van de H. Donatus na een rouwmoedige biecht en een waardige communie enige tijd volgens intentie van de paus in de Haarsteegse kerk bidden. Op de tweede zondag van juli werd het feest van de H. Donatus gevierd en zouden veel gelovigen na de H. Mis de relikwie hebben vereerd. 
- Op 18 november 1885 bevestigde bisschop Godschalk van Den Bosch de oprichting van de broederschap. Twee maanden eerder, op 19 september 1885, had Godschalk verklaard dat de reliek van Donatus in Haarsteeg vereerd, maar niet ‘uitgesteld’ mocht worden. Dit betekende dat de reliek niet in een monstrans ter openbare aanbidding tentoongesteld mocht worden. Vermoedelijk is deze broederschap snel ter ziele gegaan, want in 1885 werd opnieuw een broederschap ter ere van deze heilige in Haarsteeg opgericht. Op verzoek van de pastoor van Haarsteeg stond de Bossche bisschop op 19 september 1885 toe een Broederschap van de H. Donatus, Martelaar, in de parochiekerk aldaar op te richten. De bisschop verklaarde daarbij dat de beenderrelikwie wel vereerd, maar niet ter openbare aanbidding `uitgesteld' mocht worden. 
- Op 29 november 1885 stond paus Leo XIII onder dezelfde voorwaarden als zijn voorganger een volle aflaat toe aan de gelovige vereerders van de H. Donatus. Tot kort na de Tweede Wereldoorlog werden leden bij de broederschap ingeschreven.
- Een vouwprentje als bewijs van inschrijving in de Haarsteegse Donatusbroederschap uit 1886 bevindt zich in het archief van het bisdom 's-Hertogenbosch.
- Na de Tweede Wereldoorlog is de verering verlopen. Sinds 1946 is er niemand meer als nieuw lid van de broederschap ingeschreven.
- Over een actieve vereringspraktijk, laat staan een bedevaart, is niets bekend.
 

Bronnen en literatuur

Archieven: Archief parochie H. Lambertus, Haarsteeg; Archief Abdij van Berne, Heeswijk-Dinther; Archief Bisdom 's-Hertogenbosch, 's-Hertogenbosch, nieuw  archief parochie H. Lambertus Haarsteeg, map B.6: bewijs van inschrijving broederschap.
Literatuur: L.H.C. Schutjes, Geschiedenis van het bisdom ‘s Hertogenbosch, dl. 4 (Sint-Michielsgestel: Instituut voor Doofstommen, 1873) p. 15-18; Dag. Gooren, ‘Sint Donatus en zijn verering in Nederland’, in: Brabants Heem 23 (1971) p. 12; Dag. Gooren,, 'Kapittelstokjes' in: Brabants Heem 24 (1972) p. 120; Marinus van den Bosch, ‘Verering van de H. Donatus te Haarsteeg en Vlijmen’, in: Met gansen trou  22 (1972) p. 96-97; A. van der Velden, Parochie Haarsteeg 1846-1985. 700 jaar Norbertijner-parochie 1285-1985 (z.p. 1985); W.H.Th. Knippenberg, Devotionalia. Religieuze voorwerpen uit het katholieke leven, deel 1 (Eindhoven: Bura Boeken, 1980) p. 125-128, aldaar 127; G. van der Velden, Parochie Haarsteeg 1846-1985. 700 jaar Nobertijner-parochie 1285-1985 (z.pl., z.j. [1985]) p. 25.; Kees van den Oord, `Patroon tegen alle schadelijk onweder. Vlijmen tot in 1961 bedevaartsplaats van Sint-Donatus' in: De Vlijmscherper, november 1995; Kees van den Oord, '"Met onze boerderij is nooit iets gebeurd". Reacties op Donatusverering in Vlijmen en Haarsteeg' in: De Vlijmscherper, november 1995   
Overige bronnen: KDC  BiN-dossier Haarsteeg; PJMI VKVL 64b (1993).

  naar het KDC, voor aanvullingen en commentaar.