Dordrecht, O.L. Vrouw en/of H. Machutus

Cultusobject: O.L. Vrouw en/of H. Machutus Open Street Maps
Datum: Onbekend
Periode: Begin 15e eeuw (?) - 1572
Religieuze context: Christelijk
Locatie: O.L. Vrouwe- of Ploechkapel
Adres: -
Gemeente: Dordrecht
Provincie: Zuid-Holland
Bisdom: Rotterdam
Samenvatting: In de Ploechkapel zouden in de late middeleeuwen met name kinderen zijn genezen van de ziekte van St. Machutus, waarschijnlijk op voorspraak van Maria.
Auteur: Gerrit Verhoeven
Illustraties:
Topografie - De Vriesestraat was in de middeleeuwen één van de voornaamste straten van Dordrecht, gelegen tussen de Voorstraat en de Minderbroederspoort. De kapel lag aan de zuidzijde van de straat.
↑ top
Cultusobject - Waarschijnlijk werd bij deze kapel alleen Maria aangeroepen en is zij het cultusobject geweest. Aangezien specifiek de ziekte van St. Machutus (vgl. ⟶ Escharen) wordt genoemd, blijft het mogelijk dat ook deze heilige door middel van een beeld of reliek als zondanig heeft gefunctioneerd.
↑ top
Verering - In 1410 wordt voor het eerst melding gemaakt van 'die plage capelle'. Lips veronderstelde dat de kapel voorheen een vestiging was van cellebroeders, die zich onder meer bezighielden met de verzorging van pest- of 'plaag'-slachtoffers. Dit is echter onwaarschijnlijk, daar de cellebroeders zich pas enkele decennia later in Dordrecht vestigden. Meer aannemelijk is zijn suggestie dat de kapel in tijden van pest werd gebruikt door lijders aan deze ziekte, die werden geweerd uit de gewone parochiekerken wegens besmettingsgevaar.
- In de kapel stond een altaar dat was gewijd aan Maria. Omstreeks 1608 schreef de toenmalige pastoor van Dordrecht, Theodorus Cornelii, dat hier voorheen kinderen werden genezen van 'St. Machuijtsieckte'. Er is echter geen bewijs dat St. Machutus expliciet werd vereerd of aangeroepen. In veel Mariabedevaartplaatsen werden mensen genezen van ziekten die waren genoemd naar andere heiligen, zoals St. Hubertus of St. Cornelius. Dat het verband toch wordt gelegd, kan te maken hebben met de legende rond de verering van St. Machutus in Elten. Een boer zou het beeld hebben gevonden in de Rijn, waar het stroomopwaarts dreef. Het zou bij de beeldenstorm in Dordrecht in het water zijn gegooid.
- Misschien al tijdens de beeldenstorm, maar anders zeker in 1572, is de kapel ontmanteld. In 1613 werd het pand verbouwd tot woningen.

↑ top
Bronnen en literatuur Archivalia: Dordrecht, gemeentearchief.
Literatuur: M. Balen, Beschrijvinge der stad Dordrecht (Dordrecht 1677) p. 196; H.F. van Heussen, Historia Episcopatuum Foederati Belgii etc., dl. 1 (Antwerpen 1733) p. 321; A.v[an] L[ommel], 'Cort verhael van de kercken, reliquien, kloosteren, gasthuysen ende processien der stadt Dordrecht', in: Bijdragen voor de geschiedenis van het bisdom van Haarlem 6 (1878) p. 44-55, aldaar p. 54; C.J.P. Lips, Wandelingen door Oud-Dordrecht (Zaltbommel 1974) p. 455-456; A.D.A. Monna, Zwerftocht met middeleeuwse heiligen (Amsterdam: Rodopi, 1988) p. 157-159, over Machutus; Ruben A. Koman, Bèèh! Groot Dordts volksverhalenboek (Bedum: Profiel, 2005) 124-125; Fred van Lieburg, Heilige plaatsen in een Hollandse stad. Duizend jaar religieuze gebouwen op het Eiland van Dordrecht (Dordrecht: Historische Vereniging Oud-Dordrecht, 2012 = Jaarboek 2011) p. 105.
Overige bronnen: KDC BiN-dossier Dordrecht-O.L. Vrouw/Machutus.
↑ top
  naar het KDC, voor aanvullingen en commentaar.