Dorst, H. Marcoen (Marculphus)

Cultusobject: H. Marcoen (Marculphus) Open Street Maps
Datum: Eerste zondag in mei
Periode: Kort na 1689 - 2010
Religieuze context: Christelijk
Locatie: Marcoenkapel in de parochiekerk van St. Marcoen
Adres: Baarschotsestraat 87, 4849 BK Dorst
Gemeente: Oosterhout
Provincie: Noord-Brabant
Bisdom: Breda
Samenvatting: De Marcoenverering verwierf reeds snel na haar invoering aan het einde van de 17e eeuw een grote populariteit onder de katholieken van Dorst en omgeving. Hiertoe heeft ongetwijfeld de faam bijgedragen die Marcoen toen reeds vele eeuwen genoot als beschermheilige tegen eczeem, koningszeer en klierziekten. In 1740 werd de publieke Marcoenverering belemmerd door disciplinaire maatregelen van overheidswege. Vanaf de Franse tijd en vooral in de 19e eeuw bloeide de cultus weer op, onder meer dankzij nieuwe pauselijke aflaten die aan een bedevaart naar Dorst werden verbonden. Tot halverwege de jaren zestig van de 20e eeuw kende Dorst elk jaar rond 1 mei, de feestdag van Marcoen, een grote toeloop van bedevaartgangers, onder wie een grote groep uit Bergen op Zoom. Sindsdien is de bedevaart in omvang fors afgenomen en in de 21e eeuw tot een einde gekomen. In 2014 werd een poging ondernomen de verering weer nieuw leven in te blazen.
Auteur: Charles Caspers
Illustraties:
Topografie De cultus van St. Marcoen startte kort na 1689 in een kerkruimte (schoolgebouw) waarop de katholieken van Dorst sinds 1675 waren aangewezen voor hun eredienst. Deze locatie was gelegen nabij de plaats van de huidige pastorie, aan de noordkant van de Tilburgseweg die de oude kom van Dorst doorsnijdt.
- In 1835 werd een nieuw gebouw als parochiekerk in gebruik genomen aan de zuidkant van de Tilburgseweg, tegenover de oude locatie. Om de bouw van deze kerk, een waterstaatskerk, mogelijk te maken, werd de 16e-eeuwse kapel van Dorst (oorspronkelijk de H. Drievuldigheidskapel geheten), die na de Vrede van Munster in protestantse handen was gekomen en geleidelijk tot ruïne was vervallen, afgebroken.
- In 1912 werd ook de 19e-eeuwse kerk weer afgebroken. In 1913 werd de huidige door J.Th.J. Cuypers ontworpen St. Marcoenkerk in gebruik genomen. Deze kerk ligt weer aan de noordzijde van de Tilburgseweg, naast de huidige pastorie.
- De plaats waar de oude kapel en de waterstaatskerk hebben gestaan, is een grasplantsoen geworden dat nog de naam 'Kapelerf' draagt en dat tot in de jaren tachtig van de 20e eeuw dienst heeft gedaan als kermisplein.
- De huidige kerk beschikt over een tweetal kapellen waarvan er een, links van het hoofdaltaar, aan Marcoen is gewijd. In 1944 werd de kerk ernstig beschadigd door een granaatinslag, waarna zij werd hersteld. In de jaren tachtig en negentig werden er opnieuw restauratiewerkzaamheden uitgevoerd. In 1994 werden de ramen van de St. Marcoenkapel gerestaureerd.
- In 2010 ging de Marcoenparochie op in het nieuwe Oosterhoutse cluster St. Catharinparochie.
↑ top
Cultusobject - Marculphus (in Frankrijk Marculphe, Marcouf of Marcoul genoemd, in Nederland Marcoen) leefde in Normandië van circa 490 tot 558. Volgens sommige bronnen werd hij in 522 tot priester gewijd. Met de steun van de Merovingische koning Childebert I stichtte hij een kloostergemeenschap in Nanteuil, tegenwoordig Saint-Marcouf-de-l'Isle geheten (nabij Cherbourg), waar hij tevens zou sterven en zijn eerste graf zou vinden. Uit dankbaarheid zou Marcoen aan Childebert, en aan allen die nadien het Franse koningschap zouden vervullen, de gave hebben geschonken om het 'koningszeer' (scrofulose), een ziekte van de halsklieren, te genezen. In 898 werd, na eerdere verplaatsingen, het overgebleven deel van zijn relieken overgebracht naar het tussen Reims en Laon gelegen Corbeny. Niet lang daarna ontstond het gebruik dat een Franse koning na zijn zalving en kroning het graf van de heilige in Corbeny bezocht om diens voorspraak af te smeken.
- De reliek bestaat uit een rozetachtige botsplinter met een diameter van enkele milimeters. De reliek is gevat in een eenvoudige zilveren houder en afgedekt met een rond glasvenster. De reliekhouder wordt bewaard bij het liturgisch vaatwerk en alleen op de eerste zondag van mei aan het bedevaartpubliek getoond.
- Het houten gepolychromeerde St. Marcoenbeeld (hoogte 112 cm) dat zich in de kerk (rechts van het hoofdaltaar) bevindt, fungeert eveneens als cultusobject. Van de herkomst van dit beeld is niet meer bekend dan dat het vermoedelijk uit de 19e eeuw dateert. Waarschijnlijk had het ook een plaats in de oude waterstaatskerk omdat het reeds kort na de ingebruikname van de huidige kerk 'het oud Marcoenbeeld' werd genoemd. Het beeld draagt geen enkel attribuut dat naar Marcoen zou kunnen verwijzen. Opmerkelijk is voorts dat dit beeld een bisschop voorstelt (met mijter en staf), terwijl Marcoen in Dorst als abt wordt vereerd.
- Op het stenen altaarreliëf in de Marcoenkapel en op de nog voorradige bidprentjes staat Marcoen wel afgebeeld als abt, met lang haar en baard. In de Marcoenkapel herinneren voorts vier glas-in-loodramen aan belangrijke gebeurtenissen uit het leven van Marcoen - steeds als monnik of abt - en diens verheerlijking. Deze ramen zijn in 1913 vervaardigd naar een ontwerp van de architect Cuypers in het atelier van Nicolas te Roermond.
- In Dorst dragen, naast de parochiekerk en de daarin gelegen kapel, nog een basisschool en een straat de naam van Marcoen.
↑ top
Verering Ontstaan
- De reliek van Dorst is waarschijnlijk, via de abdijkerk van Sint Salvator te Antwerpen, afkomstig uit de kerkschat van het aartsbisdom Keulen die reeds in de 7e eeuw beschikte over een aantal Marcoenrelieken. In 1689 werd de reliek door de bisschop van Antwerpen, Ambrosius Capello, aan de met de zielzorg te Dorst belaste norbertijn Norbertus Somers geschonken, nadat deze laatste had geklaagd over zijn benarde levensomstandigheden. Uit een visitatieverslag van 1719 blijkt dat er vanuit omliggende dorpen grote belangstelling was voor de verering van de reliek te Dorst, 'cum magno concursu' ('met grote toeloop').

18e eeuw, tegenwerking van de overheid
- Afgaande op een klacht die de Oosterhoutse meesterbroodbakker Adriaan Struyk in 1740 indiende bij een notaris van de Raad van Brabant te 's-Gravenhage, werd op zondag 1 mei van dat jaar op het Kapelerf te Dorst een 'Bedevaart oft Aflaat' gehouden 'wegens de toedieninge vande soo genaamde wateren van Ste Marcoen'. Op deze dag kwam een grote menigte mensen bijeen die met rijtuigen of op andere wijze waren gekomen uit dorpen in Holland en Brabant. De bakker, die zelf protestant was, beklaagde zich erover dat hij van de autoriteiten te Oosterhout geen toestemming had verkregen zijn kraam te mogen zetten tussen de andere kramen en tafels op het Kapelerf. Deze klacht is hoogstwaarschijnlijk de aanleiding geweest tot het ingrijpen van de Raad van Brabant, respectievelijk van de schout van Oosterhout, met als gevolg de verbanning van de toenmalige pastoor, Augustinus van Rijckevorsel.
- De bekendheid van de Dorstse devotie blijkt ook uit een korte vermelding in de in 1744 uitgegeven Beschrijving der Stadt en Lande van Breda van Th.E. van Goor. Deze auteur vermeldt de stichting van de plaatselijke kapel (voor 1556) door [Adrianus] N[icolai] van Dorst, kanunnik te Utrecht, maar gaat er ten onrechte vanuit dat de kapel toen al aan Marcoen was opgedragen.

19e en begin 20e eeuw
- In 1790 werd Dorst, dat voorheen ressorteerde onder Oosterhout, verheven tot zelfstandige parochie; de kerk werd - tot op heden de enige in Nederland - gewijd aan Marcoen.
- Aan de plaatselijke Marcoenverering werd een nieuwe impuls gegeven toen paus Gregorius XVI met ingang van 1833 een volle aflaat verleende aan 'alle geloovige Christenen, die [...] de Parochiale Kerk van Dorst bezoeken op den eersten en tweede Zondag van Mei, op de Feestdag van O.L.V. Hemelvaart (15 Augustus) en den Zondag die onmiddelijk op dat Feest volgt en aldaar eenigen tijd zullen bidden voor de voortplanting van het H. Geloof'. In een boekje uit 1870 met een litanie en gebeden tot Marcoen wordt aan de vermelding van deze aflaat toegevoegd dat op bovengenoemde dagen in de kerk van Dorst de reliek van de heilige Marcoen wordt vereerd en water wordt gewijd te zijner ere. Tevens wordt aan allen die lijden aan het koningszeer of kliergezwellen aanbevolen van tijd tot tijd een noveen ter ere van Marcoen te bidden en de kerk van Dorst te bezoeken.
- In 1889 werd door de bisschop van Breda, P. Leyten, de Broederschap van de H. Marcoen opgericht waarvan men voor een geringe bijdrage (aanvankelijk 15 cent, later een kwartje) lid kon worden. Op 8 december 1889 werd door paus Leo XIII opnieuw een volle aflaat verleend aan de bedevaart naar Dorst. In 1913 werd speciaal voor de bedevaart een 'Marcoenlied' (op de wijs van: 'Onze Lieve Vrouw van 't H. Hart') samengesteld en in druk verspreid.
- Al deze maatregelen ten faveure van de bedevaart misten hun uitwerking niet. Zo werd in Bergen op Zoom - in navolging van de in 1889 te Dorst opgerichte broederschap - op 1 mei 1891 een aparte broederschap opgericht voor de jaarlijkse processie naar Dorst, met een eigen reglement en ledenadministratie en eigen zangboekjes, vaandels e.d.

20e eeuw
- De bedevaart die in mei werd gehouden, genoot ook in de eerste helft van de 20e eeuw een grote regionale bekendheid als 'Meikesdorst'. Op de eerste zondag in mei, aldus Huysmans (1948), was 's morgens om 6.00 uur de kerk al te klein om alle vereerders een plaats te geven in de mis; heel het kerkplein stond dan al vol mensen. Omdat deze matineuze gebeurtenis bekend stond als een gelegenheid waarbij jongelui een partner opdeden, werd in de volksmond ook gesproken van 'Meiskesdorst'. In zijn vulgariserende dorpsgeschiedenis, verschenen in 1989, geeft de auteur C.J. Wirken een sfeerbeschrijving van 'Meikesdorst' die hij zelf nog kent uit vroeger jaren:

'Er was een voor Dorstse begrippen grote kermis, met kramen tot ver in de Baarschotse straat, en met een rad van avontuur [...]. Veel mensen uit de omgeving togen op de eerste twee zondagen in mei naar Dorst om, na een devoot kerkbezoek, eens goed kermis te vieren. [...]
Op de eerste zondag in mei waren de Dorstenaren doorgaans al om vijf uur 's ochtends wakker, want om die tijd kwamen de eerste bedevaartgangers al zingend en biddend het dorp in. Vaak werden ze begeleid met muziek [...].
Op de tweede zondag was er meestal een processie. Dan gingen de bedevaartgangers uit Bergen op Zoom naar de kerk. Aanvankelijk kwamen veel mensen uit verder weggelegen dorpen al de avond tevoren in Dorst aan. Ze kregen dan bij boeren in de omgeving een slaapplaats aangeboden.
Later kwamen ze met bussen naar Dorst. Ze werden door de fanfare bij de Segershuizen aan de Tilburgseweg opgewacht. Men kwam tezamen bij het café van Piet Broeders. Daar stonden de 'bruidjes' opgesteld. Deze groep bruidjes bestond uit zo'n vijftien tot twintig jonge meisjes uit het dorp, die voor de gelegenheid gekleed waren in lange witte jurken, met witte en gele linten als extra versiering. Het interieur van de kerk was voorzien van linten in dezelfde kleuren.
Vervolgens werd de processie opgesteld: het vaandel voorop, daarachter de pastoor en de misdienaar, daarachter de bruidjes en de bedevaartgangers, die weer werden gevolgd door de fanfare. Onderweg naar de kerk speelt de fanfare het welbekende lied 'O, Sinte Marcoen, genees toch mijne zwéééren...!' [n.b.: opmerkelijk is dat het woord 'zweren' helemaal niet is terug te vinden in de uitgegeven versie van het bedevaartlied; mogelijk gaat het om een door de bedevaartgangers zelf gemaakte toevoeging aan het eerste couplet waarin het eindrijm 'Heren' en 'vereren' voorkomt]. [...]
Een belangrijk aspect van de Marcoenverering was het feit, dat de bezoekers na afloop van de H. Mis een meegebracht flesje konden vullen met speciaal gewijd water. Dit wijwater bevond zich in een grote ijzeren teil, en na de speciale zegening van de pastoor werd het 'Marcoenwater' genoemd. De pijnlijke plekken van het door steenpuisten geteisterde lichaam konden ermee worden ingesmeerd'.

Terugval van cultus en bedevaart in de jaren zestig
- In het midden van de jaren zestig kwam een toenemend aantal jongeren onder andere uit Oosterhout en omgeving op zondagmorgen naar de vroege kerkdienst gewandeld ('dauwtrappen'). Dit gaf nogal eens overlast in het dorp en vooral in de kerk ontbrak het soms aan de nodige devotie. Dit leidde ertoe dat de verering van Marcoen in deze vorm werd beëindigd. De bedevaart ging ook niet meer gepaard met kermistaferelen. Mede omdat de bedevaart in omvang afnam, behoorde de processiestoet met bruidjes en fanfare eveneens snel tot het verleden. Ook aan de georganiseerde bedevaart uit Bergen op Zoom kwam een eind: het kasboek van de broederschap voor de processie naar Dorst loopt althans tot en met 1967. Naar het sinds de aanvang van de cultus zo begeerde 'Marcoenwater', heilzaam zowel voor uitwendig als inwendig gebruik, was aan het eind van de jaren zeventig geen vraag meer. Ook de broederschap in Dorst zelf is een stille dood gestorven. De liturgie werd gecomprimeerd tot een korte viering na de mis op de eerste zondag van mei. Tijdens deze plechtigheid bestaat er gelegenheid om de reliek te kussen.

De jaren negentig
- Sinds 1993 zingen het kerkkoor en de bedevaartgangers weer het 'Marcoenlied' dat enige jaren in onbruik was geraakt. De bedevaartgangers leggen hun gave, geld, in een schaal. Het bedevaartpubliek bestond in 1994 uit enkele Dorstenaren en een kleine stabiele groep van circa vijftien personen van buitenaf (enkelen uit de omgeving van Made) van wie een aantal gewoontegetrouw de tocht naar St. Marcoen te voet had afgelegd. Een enkele keer ontvangt de pastor een brief waarin getuigd wordt van gebedsverhoringen (genezing) die mede worden toegeschreven aan de voorspraak van Marcoen. J. Zuring verhaalt in zijn boek over Sint Marcoen in Nederland (1992) van een kind uit Breda dat de naam Marcoen krijgt nadat het gebed van zijn moeder was verhoord.
- Nadat verering en bedevaart door ontkerkelijking en parochieclustering tot een einde waren gekomen, werd in 2014 door enkele inwoners van ⟶ Den Hout in samenwerking met een Oosterhoutse vertegenwoordiger van het Sint Jacob Genootschap het initiatief genomen regionale bedevaarten weer te revitaliseren. Op 20-21 september was er een pelgrimswandeling rondom Oosterhout naar St. Marcoen in Dorst (en ⟶ Den Hout). Een en ander maakt deel uit van een project, waarbij ook de regionale basisscholen via lesbrieven en pelgrims in de klas over het fenomeen bedevaart worden geïnformeerd. Het heeft niet mogen baten, ondanks verschillende initiatieven is een gedurige Marcoenverering niet meer teruggekomen.
↑ top
Materiële cultuur - Ex-voto's: de kerk van Dorst beschikt over een collectie van 81 ex-voto's. De objecten zijn alle uitgevoerd in zilver of in zilverachtige legeringen. Ze bevinden zich in een neogotische kast (120 x 80 x 10 cm) die een plaats heeft aan de kerkmuur in de Marcoenkapel, links van het Marcoenaltaar. De oudste te dateren ex-voto, een mannenhoofd, is vervaardigd in 1792. Op de achterzijde hiervan staat 'KvH 12-10-1792' gegraveerd en is een zilvermerk ingeslagen, een rechthoek met de letters PVB met een kroontje. Twee ex-voto's dateren uit de vroege 19e eeuw, de rest is van later datum. Veel voorkomende motieven zijn benen (23), hoofden (soms met hals, 15), handen (9), mens- en kinderfiguren (5) en harten (5). Van enkele ex-voto's is iets van de herkomst te achterhalen, zoals bij een zilveren hart met onder meer de letters B.O.Z. (Bergen op Zoom) en een object dat een jong meisje voorstelt en de inscriptie draagt: '1924 Cornelia Vermeulen 4.5.24 Achterstraat Roosendaal'. Ofschoon Dorst ook enigszins bekend stond als een agrarisch bedevaartoord, bevinden zich onder de ex-voto's geen voorstellingen van dieren. Dit laatste wordt wellicht verklaard door de nabijheid van ⟶ Bavel waar een verering bestond van Brigida als patrones van het vee.
- Processieattributen: de Stichting Kermis en Processies te Bergen op Zoom is in het bezit van een aantal voorwerpen afkomstig van de in deze plaats in 1891 opgerichte broederschap voor de processie naar Dorst: 1 vaandel (eind 19e eeuw(?), 190 x 100 cm, rode damastzijde, gouddraad, imitatie-edelstenen) met op de voorzijde een afbeelding en de tekst 'H. Marcoen B.V.O.', op de achterzijde de tekst 'Processie van Bergen op Zoom', de uiteinden van de vaandelstok worden afgesloten met houten, goudkleurig geschilderde knoppen en twee koorden met vier kwasten; 2 zilveren beeld (ca. 1891; 45 cm hoog, 11 imitatie-edelstenen in het aureool) voorstellende St. Marcoen omgeven door een aureool, staande op een wereldbol waaromheen een slang kronkelt, aan de onderzijde hangen een ovale zilveren medaille (7,5 x 4,5 cm) met op de voorzijde een afbeelding van St. Marcoen en op de achterzijde de tekst 'St. Marcoen Processie van B.o.z. en Omstr.n', en een zilveren ex-voto (9 x 5,5 cm) waarop een meisje staat afgebeeld; 3 voorts nog een vaandel (eind 19e eeuw (?), 102 x 55 cm) met een afbeelding van het H. Hart van Christus; 4 twee houten goudkleurig geschilderde vaandelkruisen (eind 19e eeuw (?), resp. 50 x 33 cm en 30 x 18 cm); 5 een zilveren processiekruis met corpus (eind 19e eeuw (?), 68 x 38,5 cm); 6 en twee koperen lantaarns.

Devotioneel drukwerk
- Gebedenboekjes: 1 Kleyne ghetyden ter eeren Vanden Grooten Noodtvrindt van alle Ellendighe Menschen den H. Marcoen abt ende belyder, wiens HH. reliquien Syn berustende in de Kercke van de Abdye van S. Salvator. Gefondeerd door Heer Peeter Pot Ridder etc. tot Antwerpen (Antwerpen: Antonius Josephus Du Caju, 1741); 2 Godtvruchtige litanie en gebeden ter eeren van den grooten Nood-Vriend van alle ellendige Menschen den H. Marcoen Abt en Belijder, Bezonderen Patroon tegen alle soorten van Konings-zeer, en andere vremde Ziekten. Wiens heylighe Geapprobeerde Reliquien zijn rustende in de Kerke van Dorst by Breda (Antwerpen: J.H. Heyliger, [eind 18e eeuw]), bevat onder andere een opsomming van een zestiental spijzen waarvan lijders aan het koningszeer zich dienen te onthouden; 3 Godvruchtige litanie en gebeden met eene korte levensschets van den H. Marcoen, patroon tegen het koningszeer en alle klierziekten; bijzonder geëerd te Dorst, bij Breda (Breda: Eduard van Wees; impr.: Hoeven, 17a Martii 1870, C. van der Veeken, Vic. Gen. Dioec. Bredanae; 16 p.) op p. 2 'Aanmerkingen' met onder andere de vermelding van de aflaat van paus Gregorius XVI, op p. 3-9 'Litanie ter eere van den H. Marcoen, abt en belijder', op p. 10-15 'Korte levensschets van den Heiligen Marcoen, abt en belijder, Patroon van de kerk van Dorst'; 4 Zangboekje van de processie van den H. Marcoen van Bergen op Zoom naar Dorst (Bergen op Zoom: Firma Hertogs & Timmermans, 1894; prijs 10 cent; 14 x 9 cm) op het titelblad staat 'Liederen en gebeden der Broederschap van den Heiligen Marcoen, abt en belijder Patroon tegen Koningszeer en alle Klierziekten, opgericht in de Parochiale Kerk van Dorst bij Breda, den 14 November 1889, door Z.D.H. Mgr. P. Leijten, Bisschop van Breda. Processie van Bergen-op-Zoom en omstreken, opgericht 1 Mei 1891'; 5 laatste editie van de litanie met impr. 1870, met wijzigingen: Levensschets van de Heilige Marcoen met litanie- en noveengebeden ter ere van deze Heilige: Patroon tegen eczeem, koningszeer en allerlei klierziekten. Bijzonder vereerd te Dorst bij Breda (z.p.; impr.: Die 28 Januarii 1949, Jos. Baeten, Episc. Coadj. Bredanus; 24 p.) op p. 5-12 'Levensschets etc.', op p. 12 wordt verwezen naar de bekendheid van 'Meikesdorst', op p. 13-15 'Litanie etc.', op p. 16-21 'Gebeden voor een Noveen ter ere van de H. Marcoen', op p. 22 'Slotgebed', op p. 22-23 'Aanhangsel', met aanwijzingen voor het lidmaatschap van de in 1889 opgerichte broederschap en vermelding van de aflaat van paus Leo XIII in 1896.
- Prentjes: 1 bidprentje, zwart-wit (drukkersnummer 5401, gesigneerd met R.), voorstellende Marcoen als abt met opgeheven rechterhand en wijsvinger, de linkerhand toont de bijbel, de naam van de heilige op een banderol, op de keerzijde een korte levensschets, vermelding van zijn bijzondere verering te Dorst en een 'Gebed tot St. Marcoen' (Impr.: Bredae, 19 Martii 1947, Jos. Baeten, Epus Coadiutor); 2 bidprentje in kleurendruk (drukkersnummer 3091, gesigneerd met K.), met gelijkaardige voorstelling als het zwart-wit prentje, onder de afbeelding staat vermeld 'St. Marcoen' en 'made in the Netherlands', op de keerzijde alleen het 'Gebed' en het impr. als bij het zwart-wit prentje.
- Broederschapsdrukwerk: 1 de Marcoenkerk beschikt nog over een oude affiche (35,5 x 22,5 cm), vervaardigd voor ledenwerving voor de broederschap (Breda: Eduard van Wees, [1896 of later, aangezien de aflaat van Leo XIII ook hier wordt vermeld]); 2 er bestaan nog enkele blanco prentjes voor de broederschapsleden: op de voorzijde dezelfde afbeelding als het kleuren bidprentje (i.p.v. St. Marcoen wordt nu H. Marcoen vermeld), op de keerzijde gegevens over de oprichting van de broederschap, ruimte om de naam en de woonplaats van het nieuwe lid te noteren, onderaan staat gedrukt 'C. Gillis Pastoor' en 'Bedrag bij inschrijving: 25 cent, Jaarlijkse bijdrage: 10 cent'; 3 lidmaatschapsprentje 'Broederschap van den Heiligen Marcoen, abt en belijder, Patroon tegen koningszeer en alle klierziekten, opgericht in de Parochiale kerk van Dorst bij Breda den 14 November 1889, door Z.D.H. Mgr. Leijten, Bisschop van Breda' (1906; 12 x 8 cm), heeft betrekking op het lidmaatschap van de Broederschap van Bergen op Zoom.
↑ top
Bronnen en literatuur Archivalia: Bergen op Zoom, Collectie Stichting Kermis en Processies, verschillende processievoorwerpen betreffende de processie naar Dorst, inv. nr. 102, bijlage R-2, naast de hierboven onder Materiële cultuur en Devotioneel drukwerk (voor zover betrekking hebbend op Bergen op Zoom) genoemde voorwerpen o.m. een ledenlijst van de processie naar Dorst (1907-1944) en een schrift met het 'Reglement voor de Regenten van de Processie van den Heiligen Marcoen, van Bergen-op-Zoom naar Dorst (31 juli 1898)' dat tevens een kasboek bevat dat loopt van 1903 tot en met 1967. Breda, bisdomarchief, gedeponeerde archieven (1561-1802), inv. nr. 561. Oosterhout, streekarchivariaat In de kring Oosterhout: notarieel archief, inv. nr. 5490 (11-6-1740). Dorst, parochiearchief, documentatie over de bedevaart. Tilburg, Universiteitsbibliotheek: Brabant Collectie, Topografisch-Historische Atlas, nrs. 1162-1163, afbeeldingen van de oude kapel te Dorst.
Tekstedities: 'De Sancto Marculpho Abbate', in: Acta Sanctorum. Maii, tomus primus (Parijs-Rome: V. Palmé, 1866) p. 71-84.
Literatuur: Thomas Ernst van Goor, Beschrijving der Stadt en Lande van Breda etc. ('s-Gravenhage: Jacobus vanden Kieboom, 1744) p. 362; J.B. Krüger, Kerkelijke geschiedenis van het bisdom Breda, dl. 3 (Roosendaal: Van Leeuwen, 1875) p. 338-340; G.C.A. Juten, Consilium de Beke (Bergen op Zoom: Gebrs. Juten [1910]) p. 213; G.C.A. Juten, Kerkelijk Oosterhout (Bergen op Zoom: Juten [1910]) p. 67-72; Jan Kalf, De monumenten van geschiedenis en kunst in de provincie Noordbrabant, dl. 1.1. De monumenten in de voormalige Baronie van Breda (Utrecht: Oosthoek, 1912) p. 261; Marc Bloch, Les rois thaumaturges. Etude sur le caractère surnaturel attribué à la puissance royale particulièrement en France et en Angleterre (Straatsburg: Libraire Istra, 1924) p. 261-308; A.P. H[uysmans], 'Sint Marcoen', in: Sancta Maria 22 (1948) p. 74-75; 'Koningszeer', in: De katholieke encyclopaedie, dl. 15 (Amsterdam: Joost van den Vondel / Antwerpen: Standaard, 1952) k. 727-728; 'Marcoen', in: De katholieke encyclopaedie, dl. 17 (Amsterdam: Joost van den Vondel / Antwerpen: Standaard, 1953) k. 238; D. Gooren, 'Sint Marcoen en Sint Machuut', in: Brabants heem 16 (1964) 81-85; Rombaut Van Doren, Maria Chiara Celletti, 'Marculphe', in: Bibliotheca sanctorum, dl. 8 (Rome: Città Nuova, 1967) k. 748-751; G. Kiesel, 'Markulf von Nanteuil', in: Lexikon der christlichen Ikonographie, dl. 7 (Rome etc.: Herder, 1974) k. 547-549; P.J. Margry, Bedevaartplaatsen in Noord-Brabant (Eindhoven: Bura Boeken, 1982) p. 91-94; W.H.Th. Knippenberg, 'Markoen en het koningszeer', in: Arts en Wereld 17 (1984) nr. 10, p. 38-39; P.J. Margry, 'De ex-voto's van St.-Markoen te Dorst. Enkele opmerkingen bij het gebruik van geloftegeschenken als historische bron', in: Brabants heem 38 (1986) p. 245-258; Marieke van der Marck, 'Meikes Dorst', in: Verhalen uit de Baronie. Een bonte verzameling over het 'lieve leven' in Breda en omstreken (Bussum: Michon, 1988) p. 108-110; C.J. Wirken, Dorst. De geschiedenis van een klein durpke (Dorst 1989) de boven weergegeven passage op p. 137-138; J. Zuring, 'Ex-voto's in Noord-Brabant', in: Brabants heem 43 (1991) 93-104; J. Zuring, Sint Marcoen, 'Den Grooten Noodvrindt van alle Ellendighe Menschen', in Nederland (Breda: Persdienst Bisdom Breda, 1992) op p. 68-69 literatuurverwijzingen naar de Marcoenverering in Nederland en andere landen; Piet van Beek, Het 100-jarig bestaan van St. Marcoen in Dorst (z.p. 2012); Toon van Miert, 'Marcoen, Noodtvrindt van Ellendige menschen', in BN De Stem, 2 mei 2012, p. 27; Paul de Schipper, 'De bedevaart komt terug', in: BN De Stem 28 juli 2014, p. 21.
Overige bronnen: KDC BiN-dossier Dorst; Nijmegen, Katholiek Documentatie Centrum-Klib: bedevaartfoto's Margry (1981); mondelinge informatie in 1994 van drs. P. de Maat, pastor van de St. Marcoenkerk.
↑ top
  naar het KDC, voor aanvullingen en commentaar.