Echt, Edith Stein / zr. Teresia Benedicta a Cruce

Cultusobject: Edith Stein / zr. Teresia Benedicta a Cruce Open Street Maps
Datum: 9 augustus; gehele jaar
Periode: Ca. 1960 - heden
Religieuze context: Christelijk
Locatie: Carmel van de H. Familie
Adres: Bovenstestraat 48, 6101 EL Echt
Gemeente: Echt
Provincie: Limburg
Bisdom: Roermond
Samenvatting:

De joodse filosofe Edith Stein, die na haar overgang naar het katholicisme carmelites was geworden, bracht de jaren 1938-1942 door in de Carmel te Echt. Van hier werd zij weggevoerd naar het concentratiekamp Auschwitz, waar zij waarschijnlijk op 9 augustus 1942 de dood vond. In de jaren zestig kwam zij sterk in de belangstelling te staan en zij bleef dat tot op de dag van vandaag. Een impuls voor de betekenis van Echt als bedevaartplaats was de heiligverklaring van Edith Stein op 11 oktober 1998. Een langzame groei van het aantal pelgrims heeft ertoe geleid dat de kloosterkerk in 2014 tot bedevaartkerk van Edith Stein werd verheven, met een jaarlijkse herdenking op of rond 9 augustus.
Website: www.edithstein.nl
 

Auteur: Gian Ackermans
Illustraties:
Topografie

- In juli 1875 vestigden zich aan de Bovenstestraat in het stadje Echt zusters uit de Carmel van Keulen 'Maria Pacis' die als religieuzen in het kader van de Kulturkampf uit Pruisen waren verbannen. Met steun van pastoor Henricus Kerbosch van Echt werd een klooster opgetrokken. Op 13 september 1882 werd de clausuur ingezegend en in 1885 was de kapel voltooid. De Echter Carmel werd toegewijd aan de H. Familie en de H. Vader Elia op wie de carmelitaanse gemeenschappen in het verleden hun oorsprong terugvoerden.
- Op de bakstenen gevel van het klooster is naast de toegangsdeur tot de kapel op 31 mei 1987 een reliëfplaquette (vervaardigd door Joop Utens) aangebracht naar aanleiding van de zaligverklaring van Edith Stein. Aan de straatzijde van de kapel bevinden zich boven de toegangsdeur vier gebrandschilderde ramen van de hand van Eugène Laudy, welke op 9 augustus 1992 zijn ingezegend. Het eerste (links, vanuit de kapel gezien) toont Teresia van Avila, de 16e-eeuwse hervormster van de Carmel. Daarnaast is Edith Stein als jonge vrouw afgebeeld, nog niet in habijt, maar wel met de autobiografie van Teresa in haar hand. Dan volgt een raam met Edith Stein in habijt. Uiterst rechts is tenslotte Johannes van het Kruis afgebeeld, die samen met Teresia van Avila de Carmel heeft hervormd.
- In de rechter zijbeuk van de Landricuskerk te Echt is in 1999 een Edith Steinaltaar gerealiseerd, waarop een drieluik is geplaatst: op het middenpaneel een portret van E. Stein in kleur. Verder, in grijs uitgevoerd, twee heiligen waarmee Stein zich sterk verbonden voelde: op het linkerpaneel Teresia van Avila en op het rechterpaneel Johannes van het Kruis. Het altaar heeft de vorm van een lessenaar als verwijzing naar de verdiensten van E. Stein als docente en pedagoge. De boeken aan de bovenzijde verwijzen naar de nagelaten geschriften van de drie geschilderde heiligen.
- Het klooster is grotendeels niet (meer) voor buitenstaanders toegankelijk. In de kapel zijn koorruimte en bezoekersgedeelte door tralies en luiken van elkaar gescheiden. De luiken worden wel op verzoek geopend. De vroegere plaats van Edith Stein in het koor is steeds gemarkeerd met haar portret, een kaars en bloemen. Vanuit het bezoekersdeel is tevens, indien men zich naast het altaar opstelt en door de tralies kijkt, via de ramen van de koorrruimte, aan de overzijde van de pandhof één van beide cellen te zien, waar Edith Stein verbleven heeft. Beide cellen bevinden zich op de eerste verdieping. 
- In het voor buitenstaanders wel toegankelijke gedeelte van de Carmel is de Edith Stein-gedenkkamer, de voormalige provisiekamer, waar Edith Stein haar aandeel leverde in de kloosterlijke huishouding. In deze kamer bevinden zich onder meer een urn met as uit de crematoria van Auschwitz, kloostermeubilair uit vroeger dagen, en voorts boeken, brochures en kaarten voor verkoop aan bezoekers.
- Aan de Diepstraat 4 ligt het Trefcentrum Edith Stein met een permanent expositie over haar; door het dorp is een Edith-Steinroute uitgezet: https://www.edithstein.nl/over-edith-stein/edith-stein-route/
- Ook buiten Echt bevinden zich belangrijke verbeeldingen van de heilige, bijvoorbeeld: het mozaïekpaneel (portret ten voeten uit in habijt, met jodenster en rozenkrans) in de eregalerij in de kathedraal St. Bavo te Haarlem door Henk Hilterman (1988), het portret door Lia Herbstrith in de Carmel te Keulen en het reliëf in brons door Ursula Willing-Koch in de Edith Stein-Carmel te Tübingen.
- In Wroclaw, het vroegere Breslau, heeft het Poolse Edith Steingenootschap in 1995 Stein's woonhuis aan de ulaca Nowowiejska 38 gekocht. Zij woonde daar van 1910 tot 1933. In het pand is een permanente expositie over haar leven en werk ondergebracht (zie: www.edytastein.org.pl/ ).

Cultusobject

- Edith Stein werd geboren op Grote Verzoendag 12 oktober 1891 in het toenmalige Breslau (thans Wroclaw) als elfde en laatste kind van de houthandelaar Siegfried Stein (1843-1893) en Auguste Courant (1848-1936), beiden orthodoxe joden. Na het gymnasium te Breslau studeerde zij aanvankelijk enkele semesters aan de universiteit in haar geboorteplaats, maar in 1914 vertrok zij naar Göttingen, aangetrokken door de reputatie van de filosoof Edmund Husserl (1859-1938), de grondlegger van de moderne fenomenologie. In 1916 promoveerde zij summa cum laude, volgde Husserl naar Freiburg en was enige tijd zijn assistente. Na een jarenlange geestelijke zoektocht liet zij zich op 1 januari 1922 dopen in de rooms-katholieke kerk. Zij werkte als docente aan meisjeslycea in Münster en Speyer, vertaalde werken van Newman en Thomas van Aquino en publiceerde onder meer over het vrouwenvraagstuk. 
In 1933 gaf zij gehoor aan een reeds vele jaren sluimerend verlangen naar een leven als religieuze, dat gewekt was door de lectuur van de autobiografie van Teresia van Avila. Op 14 oktober trad zij in bij de Carmel te Keulen. Daar legde zij op 21 april 1938 als zuster Teresia Benedicta a Cruce professie af. In haar publicistische arbeid bleef zij op zoek naar een verbinding tussen de denkbeelden van Thomas van Aquino en de moderne fenomenologie. 
Na de Kristallnacht verhuisde Edith Stein, die volgens de Neurenbergse rassenwetten als niet-arische gold, op 31 december 1938 van Keulen naar de Carmel te Echt, waar zij in de communiteit werd opgenomen. Hier werkte zij onder meer aan een studie over Jan van het Kruis, waartoe de priorin van Echt haar met het oog op het eeuwfeest van de Spaanse mysticus had uitgenodigd. Ook in Nederland bleek zij na de Duitse inval (1940) niet veilig, maar elke mogelijkheid om onder te duiken wees zij van de hand. De ook door haar nagestreefde legale emigratie naar Zwitserland stuitte op (fatale) vertraging. Inmiddels had de bezetter, in reactie op het protest van de Nederlandse bisschoppen tegen de deportaties van joden (20 juli 1942), besloten alle in Nederland levende christenjoden te deporteren. Edith Stein werd in de namiddag van zondag 2 augustus 1942 onaangekondigd samen met haar zus Rosa, die in 1940 ook haar toevlucht in Echt had gezocht, uit de Carmel weggevoerd. Bij het verlaten van het klooster nam Edith haar zus bij de hand en sprak: 'Komm, Rosa, wir gehen für unser Volk'. Via Roermond, Amersfoort en Westerbork kwamen beiden in Auschwitz terecht, waar zij waarschijnlijk reeds op 9 augustus 1942 werden vergast. 
- In het Edith Steinaltaar is achter glas een gevouwen koormantel geplaatst; het is de mantel die E. Stein in Echt heeft gedragen.
- Het portret van Edith Stein op het altaar is in 1999 door Karin Deneer uit Echt geschilderd.

Verering

Internationaal en nationaal
- De eerste biografische studie over Edith Stein verscheen in 1948 van de hand van de priorin van de Carmel te Keulen. Op 3 september 1956 verzocht zij kardinaal Joseph Frings, aartsbisschop van Keulen, het informatief proces te openen met het oog op de zaligverklaring van Edith Stein, welk verzoek op 5 juli 1957 werd herhaald. Na de nodige formaliteiten werd het diocesaan proces op 4 januari 1962 te Keulen geopend. Dit proces werd op 2 augustus 1976 afgesloten. In 1980 werd de 'causa-Edith Stein' door de Duitse bisschoppenconferentie in Rome aanbevolen, waar het proces opmerkelijk snel werd afgewikkeld. Op 1 mei 1987 werd Edith Stein in Keulen door paus Johannes Paulus II zalig gesproken. De paus droeg bij die gelegenheid een kazuifel, waarin een deel van de sluier was verwerkt die Edith Stein bij haar inkleding in de Carmel (15 april 1934) had gedragen.
- Met name tot de verbeelding spreekt hoe deze filosofe intensief naar de waarheid gezocht heeft en die uiteindelijk vond in het katholieke geloof. Ook haar vertogen over de natuur en de bijzondere bestemming van de vrouw werden en worden geapprecieerd, vooral in kerkelijk behoudende kringen. In haar laatste levensjaren interpreteerde Edith Stein haar kloosterleven als zoenoffer voor Israël, het uitverkoren volk, dat nu het Kruis werd opgelegd en dat om zijn hoge waarden groot respect verdiende. Bij haar zaligverklaring heeft paus Johannes Paulus II de tweevoudige trouw van Edith Stein geroemd: trouw aan haar volk en trouw aan Christus.
- De zaligverklaring vond echter geen algemene bijval. Critici wezen er op dat in de geschriften van Edith Stein soms een anti-judaïsme aan de dag treedt, dat in haar dagen overigens door de meeste katholieke theologen al dan niet expliciet gehuldigd werd. Dit anti-judaïsme zou de weg hebben gebaand voor het antisemitisme van de nationaal-socialisten. De problematische relatie tussen het jodendom en de katholieke kerk zou, zo vreesde men, door deze zaligverklaring nog verslechteren. Ook werd gesteld dat zij niet om haar christelijke overtuiging vervolgd en vermoord was, maar om haar joodse afkomst. De critici spraken van een ontjoodsing van Edith Stein, sommigen maakten zelfs gewag van een rooms-katholieke ontjoodsing van de holocaust. 
- Op 8 april 1997 erkende paus Johannes Paulus II een aan de voorspraak van Edith Stein toegeschreven wonder: de genezing van Teresa Benedicta McCarthy uit Boston, die in 1987 als peuter een zware vergiftiging overleefde. 
- De heiligverklaring van Edith Stein vond plaats op 11 oktober 1998 te Rome. Ook deze keer werd van joodse zijde protest aangetekend, onder meer door het Simon Wiesenthal Zentrum in Wenen. In zijn toespraak bij de canonisatie drong de paus er op aan dat haar feestdag (11 oktober) voor katholieken aanleiding zou zijn voor een herdenking van de Holocaust. Vanuit Nederland waren enkele tientallen bezoekers aanwezig op het St. Pietersplein, onder meer een delegatie uit Echt. Naar aanleiding van de heiligverklaring verschenen onder meer een brief van de Nederlandse bisschoppen en een rondzendbrief van de generale oversten van de beide carmelietenorden. In oktober 1999 werd Edith Stein, samen met Catharina van Siena en Birgitta van Zweden, benoemd tot vrouwelijke medebeschermheilige van Europa.

De verering te Echt
- Het laatste contact van Edith en Rosa Stein met de bevolking van Echt vond plaats op 6 augustus 1942, toen Piet van Kempen en Pierre Cuypers uit Echt een brief van de priorin en enige kleren bij Edith en Rosa Stein in het doorgangskamp Westerbork bezorgden en een kort gesprek met hen hadden.
- De Carmelcommuniteit heeft de nalatenschap van Edith Stein voortdurend met zorg omgeven. Zo werden haar aantekeningen, waaronder de onvoltooid gebleven verhandeling over Johannes van het Kruis: 'Kreuzeswissenschaft', in 1944 met het oog op de evacuatie van Midden-Limburg in de kelder van het klooster ingemetseld, samen met de conventsbibliotheek. Toen de communiteit in 1944 het klooster moest verlaten, zou de overste deze manuscripten hebben overgedragen aan de Echter tandarts Claessens. In de communiteit, die na de oorlog vooral Nederlandse aanwas kreeg, bleef de herinnering levend aan een voorbeeldige medezuster, die opvallend strikt was in haar afwijzing van illegale handelingen, zoals onderduiken of ook wel het verbergen van een partij habijtstof voor mogelijke confiscatie door de bezetters, die in haar ogen nu eenmaal het gezag vertegenwoordigden. Dociel was zij niet, want zij schroomde niet om er bij de in dit opzicht terughoudende priorin herhaaldelijk voor te pleiten dat de lekenzusters van de communiteit via bredere lectuur meer ruimte zouden krijgen voor de persoonlijke vormgeving van hun geestelijk leven. 
- De publieke verering van Edith Stein is rond de Keulse Carmel ontstaan. Het was dan ook met name uit het Duitse taalgebied dat vanaf het midden van de jaren zestig bezoeken werden gebracht aan de Carmel in Echt. Het betrof doorgaans groepen uit de katholieke vrouwenbeweging. De zusters van de Carmel leidden de bezoekers naar de kapel, de bibliotheek, de tuin en naar de cel waar Edith Stein geleefd had. Ook de witte koormantel van Edith Stein werd getoond. Ten aanzien van publieke verering stelde de Carmel-communiteit zich terughoudend op, omdat men niet vooruit wilde lopen op de kerkelijke erkenning van de cultus. Bovendien zou naar het oordeel van de meeste zusters een officiële zaligverklaring voor hun persoonlijke verering van Edith Stein slechts relatieve betekenis hebben. 
- In het kader van het zaligverklaringsproces heeft rond 1963 een kerkelijke commissie een onderzoek ingesteld naar het verblijf van Edith Stein te Echt. In deze commissie hadden onder meer zitting: dom Hieronymus Beiering, abt van de Cisterciënzerabdij Lilbosch bij Echt, en pastoor-deken J.Th. Joosten.
- In 1967, vijfentwintig jaar na de deportatie van Edith Stein, werd zij in Echt op vele wijzen herdacht. Op 28 mei werd de Stichting dr. Edith Stein opgericht; op 30 mei werd een 'Comité dr. Edith Stein Herdenking' in het leven geroepen, waarin onder meer pastoor-deken J.Th. Joosten en burgemeester W.F.A. Heemskerk zitting hadden. De op 1 juni 1967 geopende ULO (weldra MAVO) aan de Oude Baan werd naar Edith Stein vernoemd. In 1968 werd bij deze school een kunstwerk geplaatst, vervaardigd door Joop Utens. De tekst op het gedenkteken luidt: 'Je hebt veel meer in je, dan je zelf weet, Dr. Edith Stein'. Deze school is in 1987 opgegaan in het Bisschoppelijk College aan de Populierlaan te Echt, dat eveneens gedurende enkele jaren de naam van Edith Stein heeft gedragen. Bij deze school bevindt zich nu het genoemde kunstwerk. In juni 1967 werd een put in de Bovenstestraat, voorheen Hendricusput genoemd, omgedoopt in Edith Stein-put. Deze put is inmiddels verdwenen. In juli 1967 werd in Echt een dameskoor 'Edith Stein' opgericht, dat eveneens niet meer bestaat.
- Van 2 tot 9 augustus 1967 vond in Echt een herdenkingsmanifestatie plaats: een pontificale mis, een expositie over het leven van Edith Stein en diverse voordrachten. Op 6 augustus 1967 werden in alle parochies van het dekenaat de zondagspreken aan Edith Stein gewijd. Tevens werd de clausuur van de Carmel voor alle belangstellenden gedurende enkele uren opgeheven. Op 9 augustus 1967 werd vanuit alle parochies van de gemeente Echt een bidtocht gehouden naar de Mariakapel van ? Schilberg. 
- Op de Nieuwe Markt voor het stadskantoor Echt staan op het monument ter nagedachtenis aan de Echter slachtoffers uit de Tweede Wereldoorlog ook de namen van Edith en Rosa Stein. Dit monument is ontworpen door Joop Utens. 
- In 1986 verhuisde de Carmelcommuniteit van Echt naar Beek. Daar was in 1938 vanuit Echt een Carmel gesticht. Beide inmiddels geslonken communiteiten werden nu weer verenigd. In 1997 waren te Beek nog vier zusters in leven, die reeds in 1942 deel uitmaakten van de Carmel te Echt. De Carmelcommuniteit van Beek ontvangt nog steeds, zij het op bescheiden schaal, pelgrims en bezoekers. Zij heeft echter het grootste deel van de nalatenschap van Edith Stein bij de Carmel te Keulen, Edith Steins oorspronkelijke communiteit, in bewaring gegeven. Op aanvraag wordt in Beek een diapresentatie getoond van de levensweg van Edith Stein, die vervolgens door een van de zusters wordt geduid in de context van het religieuze leven, in het bijzonder de Carmeltraditie.
- De Carmel te Echt kwam niet leeg te staan, want zij werd op 22 mei 1987, op verzoek van mgr. Jo Gijsen, bisschop van Roermond, betrokken door een deel van de Carmel-communiteit van Maastricht. De huidige Echter communiteit telt 15 leden en hecht aan de strikte inachtneming van de kerkelijke voorschriften voor contemplatieve zustergemeenschappen, waartoe ook het leven in clausuur behoort. In kapel en spreekkamer zijn daarom wederom tralies aangebracht. De portierster, die als enige niet aan de clausuur is gebonden, toont bezoekers de Edith Stein-kamer. Nu buitenstaanders geen toegang meer hebben tot het klooster, is de attractiviteit van de Echter Carmel voor pelgrims sterk verminderd. Immers een wandeling door een heus slotklooster en een bezoek aan de cel van Edith Stein, zoals vroeger mogelijk was, waren wèl zo fascinerend.
- Op 21 mei 1987 werd het 'Comité dr. Edith Stein Herdenking' omgezet in de (kerkelijke) 'Stichting Dr. Edith Stein'. Deze stichting tracht de gedachtenis aan Edith Stein in Echt levend te houden en onderhoudt relaties met Edith Stein-comités in het buitenland: Wroclaw, Speyer, Keulen en Lubliniec.
- Op 31 mei 1987 werd de plaquette op de voorgevel van de Carmel onthuld door mgr. Edward Cassidy, de toenmalige pronuntius in Nederland. Aan deze onthulling was een eucharistieviering met twintig concelebranten in de dekenale St. Landricuskerk te Echt voorafgegaan. 
- In de jaren negentig kwamen jaarlijks 100 à 150 bezoekers naar de Carmel in Echt. Velen van hen waren uit Duitsland afkomstig. Vooral op Duitsers van de oorlogsgeneratie maakt het bezoek aan Echt en de nadere kennisname van de levensweg van Edith Stein veel indruk. Met name in de zomermaanden worden vanuit kerkelijke verenigingen en parochies bustochten naar Echt georganiseerd. Voor zulke groepen hield W.F.A. Heemskerk, oud-burgemeester van Echt en oud-voorzitter van de Stichting-Edith Stein, sinds 1986 inleidingen over de Carmel en de gezusters Stein. Bezoekers werden ofwel ontvangen in de Carmel, ofwel in de parochiekerk.

Heiligverklaring
- Omstreeks de heiligverklaring in oktober 1998 hingen winkeliers in Echt een foto van Edith Stein voor het raam. Het assortiment van een Echter bakker werd zelfs tijdelijk uitgebreid met Edith Stein-biscuittaarten met een portret van de heilige. 
- Op 24 oktober 1998 werd op het Kerkplein voor de Landricuskerk een gedenkteken - een geschenk van de Lions Club Echt - onthuld en ingezegend, ter herinnering aan Edith en Rosa Stein en twee andere Echter slachtoffers van de jodenvervolging. Vervolgens vond op 25 oktober 1998 in de Landricuskerk een herdenkingsviering plaats met een pontificale eucharistieviering in aanwezigheid van kardinaal Ad Simonis, nuntius Angelo Acerbi en bisschop Frans Wiertz. De preek werd verzorgd door pater Michael Linssen o.c.d., een vooraanstaand Edith Stein-onderzoeker. Na de viering werd een tocht gehouden naar het Oude Raadhuis, waar een tentoonstelling was ingericht over Edith Stein. De tocht eindigde bij de Carmel in de Bovenstestraat, waar de kloosterkapel werd bezichtigd. 
- In november 1998 verscheen een Edith Stein-lesbrief en docentenhandleiding voor het basis- en voortgezet onderwijs, samengesteld onder auspicien van de Stichting-Edith Stein.
- In 2014 werd de Landricuskerk officieel aangeduid als bedevaartskerk voor Edith Stein.

Rosa Stein
- Rosa Stein (1883-1942), oudere zus van Edith, was eveneens overgegaan naar de katholieke kerk en tertiaris van de Carmel geworden. Via België kwam zij in het voorjaar van 1940 in de Carmel te Echt. Als portierster van de communiteit verrichtte zij boodschappen in het dorp en kwam aldus, in tegenstelling tot Edith die steeds in het klooster verbleef, ook in aanraking met de plaatselijke bevolking. Dit heeft er wellicht toe bijgedragen dat onder de bevolking van Echt soms met enige wrevel de vraag wordt opgeworpen, waarom enkel de nagedachtenis van de gestudeerde Edith Stein zo gecultiveerd wordt en niet die van haar eenvoudige zus. Wellicht is dit een verklaring voor de tot op heden over het algemeen lauwe belangstelling van de Echtenaren voor Edith Stein.

Reminiscenties buiten Echt
- In Duitsland zijn meer dan 100 straten en scholen naar Edith Stein genoemd. In Tübingen draagt de Carmel haar naam. Het klooster van de dominicanessen te Speyer, in wier scholen zij van 1923-1931 doceerde, is sinds 1987 het diocesaan centrum van de Edith Stein-verering in het gelijknamige bisdom en trekt jaarlijks 1500 bezoekers. In Wachenheim (bisdom Speyer) bestaat sinds 1987 een Edith Stein-parochie. Nederland kende meerdere Edith Stein-scholen, onder meer basisscholen in Rijswijk en Brunssum. In Hengelo staat de Hogeschool Twente Edith Stein, in Den Haag de scholengemeenschap Internationaal college Edith Stein, in het Brabantse Zijtaart de basisschool Edith Stein. 
- In Oss werd rond 1970 aan de Nieuwe Hesscheweg bij de inmiddels gesloopte Edith Stein-MAVO een herdenkingsmonument geplaatst van de hand van Joop Falke. Het monument verwijst zowel naar haar joodse (davidster) en christelijke (kruisen) achtergrond als naar haar martelaarschap.
- De jonge parochie in de Helmondse wijk de Rijpelberg werd ten tijde van de zaligverklaring na een enquete onder de parochianen naar Edith Stein vernoemd. In de kerk bevindt zich een borstbeeld van Edith Stein, in het parochiecentrum hangt een vergroot portret. Tijdens de eucharistievieringen is het gebruikelijk de voorspraak van de heilige patrones te memoreren. Incidenteel wordt vanuit de Rijpelberg een bezoek aan de Carmel in Echt gebracht. Vooral rond de geboorte- en de sterfdag wordt aandacht aan Edith Stein besteed. 
- Sinds het begin van het derde millennium bezoeken jaarlijks zo'n 2000 personen de kapel. In 2005 waren dat er beduidend meer vanwege de Wereldjongerendagen in Keulen. De groei van pelgrims heeft ertoe geleid dat de kerk bij het klooster tot bedevaartkerk werd verheven en dat het speciale misformulier voor Edith Stein, elke dag mag worden gebruikt.
- De jaarlijkse herdenking voor Edith en Rosa Stein vindt plaats in de St. Landricuskerk van Echt op of rond 9 augustus.

Materiële cultuur

Devotioneel drukwerk
- Vouwblad: uitgegeven naar aanleiding van de zaligverklaring te Keulen, met op p. 1: 'Regina Pacis', Mariabeeldje in Keulse Carmel, waarvoor Edith Stein op de dag van haar vertrek naar Nederland gebeden heeft, p. 2: portret van Edith Stein, p. 3: gebedstekst, p. 4: staties van Edith Stein Gedenkwallfahrt (Keulen, Echt, Amersfoort, Westerbork, vm. station Hooghalen, Keulen); p. 5: Maximilian Kolbe o.f.m. cap. (1894-Auschwitz 1942), p. 6: gebedstekst met biografische data van Kolbe en zijn Häftlingsnr. 16670.
- Ansichtkaarten: 1 voorgevel van de Carmel te Echt; 2 glas-in-loodramen in kapel van de Carmel te Echt (volledige opname); 3 glas-in-loodramen in kapel van de Carmel te Echt: twee ramen, Edith Stein als leek en als religieuze; 4 foto Edith Stein (1931); 5 Foto Edith Stein bij haar intrede in de Carmel te Keulen in 1934; 6 afbeelding paneel in eregalerij St. Bavo Haarlem; 7 de laatst gemaakte foto van Edith Stein, naar paspoortfoto; alle kaarten 14,7 x 10,5 cm.

Bronnen en literatuur

Archivalia: Echt, kloosterarchief.


Tekstedities: De editie van de geschriften van Edith Stein geschiedt (sinds 1950) door de stichting Archivum Carmelitanum Edith Stein te Brussel. Medio 1995 waren in deze reeks 17 delen verschenen. Hieronder worden slechts haar autobiografische werken, een kleine selectie van de talrijke biografische studies en de publicaties over haar verering vermeld. Tenzij anders vermeld zijn de studies geschreven vanuit katholiek perspectief en uitgesproken sympathiserend.
- Mijn Jeugd. Uit het leven van een Joodse familie (Brugge-Utrecht: Desclée de Brouwer, 1967), vertaling van: Aus dem Leben einer jüdischen Familie. Das Leben Edith Steins: Kindheit und Jugend (Leuven: Nauwelaerts, Freiburg: Herder, 1965), waarvan in 1985 een verbeterde editie verscheen (Druten: De Maas en Waler, Freiburg: Freiburg, 1985); Selbstbildnis in Briefen. 1. Teil: 1916-1934 (Druten: De Maas en Waler / Herder: Freiburg, 1976); Selbstbildnis in Briefen. 2. Teil: 1934-1942 (Druten: De Maas en Waler / Freiburg: Herder, 1977); Wie ich in den Kölner Carmel kam, mit Erlaüterungen und Ergänzungen von Maria Amata Neyer (Würzburg: Echter, 1994).


Literatuur: Ad. Welters, Bijdragen tot de geschiedenis van de parochie Echt (1923, overdrukken Publications S.H.A. Limbourg) p. 266-269, over het klooster; Teresia Renata de Spiritu Sancto, Edith Stein: Jodin, Geleerde, Karmelietes (Bilthoven: Nelissen, 1951; vert. van Edith Stein: Schwester Teresia Benedicta a Cruce, Philosophin und Karmelitin, gewonnen aus Erinnerungen und Briefen; Nürnberg: Glock & Lutz, 1948); Teresia Margareta a Corde Jesu, Edith Stein, eine Heilige? (Köln: Kloster der Karmelitinen Maria vom Frieden: 1953); Maria Baptista a Spiritu Sancto, Edith Stein: Schwester Teresia Benedicta a Cruce. Kleines Lebensbild der großen Philosophin und Karmelitin, gezeichnet von ihrer ehemaligen Mitnovizin im Kölner Karmel, authentische Ausgabe des Kölner Karmel (Nürnberg: Glock & Lutz, 1954); Hilda Graef, Edith Stein (Bilthoven: Nelissen, 1955; vert. van: Leben unter dem Kreuz. Eine Studie über Edith Stein; Frankfurt a.M: Knecht, 1954); Zuster Teresia Benedicta a Cruce (Dr Edith Stein) (Echt: Karmel, 1961); Teresia Renata Posselt & Teresia Margareta Drügemöller ed., Kölner Selig- und Heiligsprechungsprozeß der Dienerin Gottes Sr. Teresia Benedicta a Cruce - Edith Stein (Köln 1962); Teresia a Matre Dei [= Waltraud Herbstrith], Edith Stein - Auf der Suche nach Gott (Kevelaer: Butzon & Bercker, 1963); H.L. van Breda, 'Edith Stein', in: Lexikon für Theologie und Kirche 9 (1964) k. 1029-1030; J. Warsage ed., Als een brandende toorts. Documentaire getuigenissen over Dr. Edith Stein (Zr. Teresia Benedicta a Cruce) en medeslachtoffers (Steyl: Missiehuis, 1967) verschaft veel informatie over haar verblijf in Echt; Robert M.W. Kempner, Edith Stein und Anna Frank: 2 von 100000. Die Enthüllungen über die NS-Verbrechen vor dem Schwurgericht in München. Die Ermordung der nichtarischen Mönche und Nonnen (Freiburg: Herder, 1968); Jan H. Nota, 'Edith Stein und der Entwurf für eine Enzyklika gegen Rassismus und Antisemitismus', in: Internationale Katholische Zeitschrift Communio 5 (1976) 154-166; Romaeus Leuven, Edith Stein. Mijn weg naar de waarheid (Druten: De Maas en Waler, 1980); Michael Linssen, Edith Stein - Zuster Teresia Benedicta a Cruce O.C.D. Zij zocht de waarheid, ontmoette het kruis, hervond God, met een nawoord van Marcel Poorthuis (Utrecht: R.K. Kerkgenootschap in Nederland, 1987; = 1-2-1 Informatiebulletin, jrg. 15, nr. 8); Maria Amata Neyer, Edith Stein: Ihr Leben in Dokumenten und Bildern (Würzburg: Echter Verlag, 1987); Hannes Burger, Der Papst in Deutschland: die Stationen seiner Reise zur Seligsprechung von Edith Stein in Köln und Pater Rupert Mayer in München (München: Südwest-Verlag, 1987); 'Decretum canonizationis servae Dei Teresiae Benedictae a Cruce (in saeculo: Edith Stein), monialis professae Ordinis Carmelis Discalceatorum (1891-1942)', in: Acta Apostolicae Sedis 79 (1987) p. 1110-1114, decreet over heroïciteit der deugden; Pieter van der Ven, 'De onzalige zaligverklaring van Edith Stein', in: Trouw, 25 februari 1987; M. Kopuit, 'Het Vaticaan begrijpt er niets van', in: Trouw, 25 februari 1987, kritische stellingname van joodse zijde; Inge Moossen, Das unselige Leben der 'seligen' Edith Stein. Eine dokumentarische Biographie [mit einem Nachwort von Paul Gerhard Aring] (Frankfurt: Haag & Herchen, 1987) negatief en tendentieus, legt echter het eenzijdige karakter van de overige geschiedschrijving bloot; Joseph Höffner, Dem Herrn im Zeichen des Kreuzes vermahlt. Fastenhirtenbrief 1987 anläßlich der Seligsprechung der Karmelitin Edith Stein (Köln: Erzbistums Köln, 1987); Joris Schröder, 'Bij de zaligverklaring van Edith Stein. Een vrouw, die iets te zeggen had', in: Katholiek Nieuwsblad, 17 april 1987; zr. Stephanie, 'Herinneringen aan zuster Benedicta', in: De Sleutel 15 (1987) nr. 5, p. 6-7; Viering van de zaligverklaring van de zalige zuster Teresia Benedicta a Cruce - Edith Stein - Echt 31 mei 1987 (Echt 1987); N. Laugs, 'Edith Stein in Echt', in: Tijdschrift en contactorgaan Heemkunde Kring "Echtjer Land" 19 (1987) p. 26-36; 'Echt op bedevaart naar Keulen', in: De Sleutel 15 (1987) nr. 9, p. 8-14; 'Viering van Edith Stein goedgekeurd voor heel Nederland', in: De Sleutel 16 (1988) nr. 3, p. 13; W. Heemskerk, 'Edith Stein en de Karmel te Echt (L)', in: Katholiek Nieuwsblad, 8 januari 1988; André Bejas, 'Edith Stein', in: Dictionnaire de Spiritualité ascétique et mystique 14 (1990) k. 1198-1204; Leo Elders ed., Edith Stein: Leben, Philosophie, Vollendung. Abhandlungen des internationalen Edith Stein Symposiums Rolduc, 2-4. November 1990 (Würzburg: Echter Verlag, 1991); W. Heemskerk, 'Herdenking 100e geboortedag dr. Edith Stein', in: De Sleutel 19 (1991) p. 13-14; Maria de Groot & Christiane Meroz, De vrijheid van Edith Stein (Kampen: Kok, 1991); J.M. Gijsen, In het spoor van Maria: Vrouwen in Limburg in de 19e en 20ste eeuw en hun betekenis voor Kerk en maatschappij. Moeder Clara Fey, moeder Maria Stollenwerk en moeder Josefa Stenmans, moeder Maria Teresa van de heilige Jozef, dr. Edith Stein/zuster Teresia Benedicta van het Kruis (Roermond: Bisdom, 1991); W. Heemskerk, 'Edith Stein, een voorbeeld', in: Katholiek Nieuwsblad, 1 oktober 1991; Marieke van den Berg, 'Een zaligverklaarde feministe', in: Katholiek Nieuwsblad 11 oktober 1991; Cordula Koepcke, Edith Stein: Ein Leben (Würzburg: Echter 1991); Selige Teresia Benedicta vom Kreuz (Edith Stein): Messe und Litanei (Leutesdorf: Johannes Verlag, 1991); Wolfram Krusenotto, Die letzten Tage im Leben der seligen Schwester Teresia Benedicta vom Kreuz: Edith Stein: Ein Gebetsoktav, aufgeschrieben zu ihrem 100. Geburtstag 12. Okt. 1991 und 50. Todestag 9. Aug. 1992 (Siegburg: Rheinlandia Verlag, 1991); Rita Müllejans, Kloster im Kulturkampf. Die Ansiedlung katholischer Orden und Kongregationen aus dem Rheinland und ihre Klosterbauten im belgisch-niederländischen Grenzraum infolge des preußischen Kulturkampfes (Aachen: Einhard Verlag, 1992) p. 95-108, over bouwgeschiedenis Karmel Echt; 'Kritiek op publikatie Rosa Stein in Vatikaankrant', in: De Limburger, 1 september 1992; Emile Gemmeke, Vaderlandse vromen. Over Nederlandse heiligen en (kandidaat-) zaligen (Utrecht: Secretariaat van het R.K. Kerkgenootschap in Nederland, 1993) p. 20; W. Heemskerk, 'Toenemende belangstelling voor Edith Stein', in: De Sleutel (okt. 1994) p. 12-13; Ursula Hillmann, Apropos Edith Stein (Frankfurt: Verlag Neue Kritik, 1995), feministisch/psychoanalytische studie; Harry James Cargas, The Unnecessarry Problem of Edith Stein (Lanham 1994) evenwichtige bijdragen van joodse en katholieke zijde; W. Heemskerk, 'Groeiende belangstelling voor Edith Stein', in: Katholiek Nieuwsblad, 28 april 1995; 'F. Smits beschrijft oorlogshistorie gebouwen Echt', in: De Limburger, 3 oktober 1995; 'Comité wil aandacht vestigen op Edith Stein', in: De Limburger, 21 oktober 1996; 'Edith Stein-monument in Oss blijft op zijn plaats', in: Brabants Dagblad 11 september 1996; Lukas Rügenberg & Carla Junges, Edith Stein: Ein Bilderbuch, erzählt von Carla Jungels (Kevelaer: Butzon & Bercker, 1997), kinderboek; 'Edith Stein, volgend jaar heilig', in: Katholiek Nieuwsblad, 3 oktober 1997, p. 10; W. Heemskerk, 'Edith Stein Reveil', in: De Sleutel (mei 1997) 16-17; Rudolf Stertenbrink, Neuer Tag, neues Leben: Edith Stein, ihr Weg, ihre Botschaft für heute (Frankfurt 1997); Manfred Monzel ed., Edith Stein Gedenkstäten (Speyer: Edith Stein-Gesellschaft Deutschland, 1997) p. 14-15, over Echt, ook over Amersfoort, Westerbork, Hooghalen; Gegenwart Gottes. Internationale Quartalzeitschrift 24 (sept. 1998) special over Edith Stein; 'Heiligen makkelijker te vinden dan God', in: Dagblad De Limburger, 3 oktober 1998; 'Wiesenthal vraagt heiligverklaring Edith Stein uit te stellen', in: Dagblad De Limburger, 10 oktober 1998; 'Echt wordt een bedevaartsoord', in: De Limburger, 12 oktober 1998; 'Limburgers onder indruk van heiligverklaring', in: Dagblad De Limburger 12 oktober 1998; M.A. Pennings, Edith Stein, een grote vrouw [Edith Stein Lesbrief plus docentenhandleiding], (Echterbosch-Echt: Drukkerij Koenen, 1998); Maria Petermeier, Die religiöse Entwicklung der Edith Stein. Eine Untersuchung zur Korrelation von Lebens- und Glaubensgeschichte (Frankfurt etc.: Peter Lang, 1998); Michael Linssen, Kiezen voor de waarheid (Gent: Carmelitana, 1998); Antony Kavunguvalappil, Theology of Suffering and Cross in the Life and Works of Blessed Edith Stein (Frankfurt etc.: Peter Lang, 1998); Maria Amata Neyer, Edith Stein fotoalbum (z.p.: carmelitana, 1998); Mathieu Bemelmans, 'Edith Stein-Altaar in Echt ingezegend', in: De Sleutel, augustus 1999, p. 18-19; Hub Geurts (ed), De Sittardse kroniek van deken Janssen deel II (Sittard: Huldigingscomité 'Jubilea deken Janssen', [1999]) p. 169; Henk Rijkers, 'Laten we Rosa Stein niet vergeten', in: Katholiek Nieuwsblad, 25 februari 2005, p. 4; Guido de Vries, 'In Echt bloeit het reli-toerisme - Wereldjongerendagen', in: NRC-Handelsblad 11 augustus 2005; Jan peeters, 'Edith Stein is een soort patrones voor zoekers, in: Katholiek Nieuwsblad 29 augustus 2014, p. 17 (verheffing tot bedevaartkerk); Brian Heffernan, Radicaal kloosterleven. Ongeschoeide karmelietessen in de Nederlandse katholieke kerk, 1872-2020 (Amsterdam; Amsterdam UP, 2021) p. 417-420, 545-547, 684-688.
 

Een lopende bibliografie over Edith Stein biedt vanaf 1955 het Archivum Bibliographi cum Carmelitanum, sinds 1980 voortgezet als: Archivum Bibliographicum Carmeli Teresiani.

Websites: www.edytastein.org.pl/; www.edithstein.nl

Overige bronnen: KDC BiN-dossier Echt; Nijmegen, Katholiek Documentatie Centrum: knipselcollectie; Film over het leven van Edith Stein: Stationen einer Suche nach Gott, door Karlhans Reuss en Ulrich Dobschütz (1982); Die Jüdin Edith Stein, door Marta Meszaros (1996); video: Edith Stein: Ein Lebensbild. Dl 1: Die Wahrheitssuche, Dl. 2: Die Stellvertretung (Steyl Medien, München); Edith Stein (uit de reeks 'Videos with Values'); mondelinge informatie van zr. Marie-Louise Stijns, overste van de Carmel te Beek, dr. W.F.A. Heemskerk van de Stichting Edith Stein te Echt en pastor Jan Vogels van de Edith Stein-parochie te Helmond. Documentatie over Edith Stein, uit de collectie J.A. Bomans, opgenomen in BiN-dossier (acquisitie 2012).

  naar het KDC, voor aanvullingen en commentaar.