Koningsbosch, H. Gotthard

Cultusobject: H. Gotthard Open Street Maps
Datum: 1e zondag volgend op 4 mei (+ octaaf)
Periode: 1864- heden
Religieuze context: Christelijk
Locatie: Parochiekerk van O.L. Vrouw Onbevlekt Ontvangen
Adres: Prinsenbaan 130, 6104 BH Koningsbosch
Gemeente: Echt
Provincie: Limburg
Bisdom: Roermond
Samenvatting: De in 1861 nieuw gestichte parochie verkreeg dankzij pastoor Kelleners in 1864 relieken van St. Gotthard. Weldra kwamen vele pelgrims, vooral uit Pruisen, ter genezing van kinderziekten, jicht en reuma. Kwamen vroeger de bedevaartgangers het hele jaar door, tegenwoordig beperkt zich de pelgrimage vooral tot de feestdag zelf. Er is wijwater beschikbaar, de relikwie wordt vereerd en op de feestdag is er in de namiddag een kinderzegen.
Auteur: Guus Janssen
Illustraties:
Topografie - In Koningsbosch (destijds Echterbosch) werd in 1861 een hulpparochie gesticht van de parochie van Pey. Pastoor Petrus Antonius Kelleners verbleef aanvankelijk in de boerenhoeve Zwaantjeshof, waar een schuurkerk werd ingericht. Enkele jaren later (1863-1866) werd een nieuwe, eenbeukige kerk gebouwd door architect P.J.H. Cuypers.
- Vanaf 1920 streefde pastoor J. Kusters naar een nieuw kerkgebouw. Deze 'bedevaartskerk' (architect J. Stuyt) werd uiteindelijk gebouwd vanaf 1926, in gebruik genomen in 1927 en gewijd in 1928. In deze kerk werd rechts van het koor de St. Gotthardkapel (ook wel 'votiefkapel') gebouwd met een kapelomgang, waarin danktegeltjes werden opgehangen en een wijwatervaatje geplaatst. Het transeptraam aan de zijde van de Gotthardkapel toont Gotthard met enkele kinderen. Dit raam werd in 1991 aangebracht ter vervanging van een gelijksoortig raam, dat in de jaren zeventig werd verwijderd.
↑ top
Cultusobject - Godehard of Gotthard werd in 960 geboren bij het benedictijnenklooster Niederaltaich (Beieren), hij werd er monnik in 990 en zes jaar later abt. In 1022 werd hij bisschop van Hildesheim, waar hij na het bouwen en wijden van vele kerken in 1038 zijn laatste rustplaats vond. In 1131 werd hij heilig verklaard. Gotthard wordt aangeroepen ten behoeve van de voortplanting van het geloof en het genezen van kinderverlamming, jicht en reumatiek.
- In de Gotthardkapel bevinden zich de resten van een Gotthardaltaar: een Gotthardbeeld (123 cm, gepolychromeerd hout, 2e helft 19e eeuw) voorstellende Gotthard als staande bisschop met in de rechterhand de bisschopsstaf en in de linkerhand een boek. Aan weerszijden bevinden zich beeldengroepen; links: Gotthard zegent een kind, dat hem door ouders wordt aangeboden; rechts: Gotthard wekt een dode tot leven. Bij dit altaar hoorden twee staande engelen (60 cm, gepolychromeerd hout 2e helft 19e eeuw).
- In de kerk wordt de relikwie van St. Gotthard bewaard, die op 7 april 1864 door de bisschop van Hildesheim werd gezonden aan de toenmalige pastoor van Koningsbosch, P.A. Kelleners. Een andere relikwie, in 1930 verkregen, bevond zich in het oude St. Gotthardaltaar en is overgeplaatst in het nieuwe hoofdaltaar.
↑ top
Verering - Pastoor Kelleners vertoefde op een vakantiereis in 1863 in Reichersdorf (Beieren), waar men voorbereidingen trof voor de viering van de 900e geboortedag van Gotthard. Hij raakte onder de indruk van de heilige en vroeg via bisschop Paredis relieken uit Hildesheim. Op 4 mei 1864 werd de relikwie plechtig het dorp binnengedragen. De eerste bedevaartgangers kwamen uit de directe omgeving, ook uit Pruisen; spoedig namen de aantallen toe en kwam men ook van verdergelegen oorden, tot Brugge toe. De toestroom was zo groot dat de schuurkerk en daarna de nieuwe parochiekerk te klein bleken voor de opvang van de pelgrims: men stelde de preekstoel in de open lucht op. Bij de inwoners van Koningsbosch ontstond al snel de traditie om op de zondag na 4 mei de St. Gotthardkermis te vieren.
- Bij breve van 19 februari 1881 werd door paus Leo XIII voor de pelgrims een eeuwigdurende volle aflaat vergund bij een bezoek aan de parochiekerk op het feest van de heilige. Een gedeeltelijke aflaat van 50 dagen werd op 2 juli 1925 verkregen van bisschop Laurentius van Roermond, voor iedere keer dat twee speciale Gotthardusgebeden werden verricht. Bedevaartgangers kwamen op de eerste zondag na 4 mei en gedurende het octaaf. Van mei tot en met september werd op iedere vierde zondag van de maand gepreekt over Gotthard en werd in de namiddag de zegen gegeven voor zieken en kinderen. Na 1920 zorgde pastoor J. Kusters voor een nieuwe stimulans, waarbij een relatie met de bouwplannen voor de nieuwe kerk voor de hand ligt.
- Op 2 juli 1925 werd de Broederschap van de H. Gotthardus opgericht. Deze had in de eerste plaats als doel de heilige 'op bijzondere wijze' te vereren teneinde zijn voorspraak te verkrijgen bij het 'behoud en de voortplanting des geloofs', hulp bij het geestelijk leven en 'vooral' de versterking van het geloofsleven en de genezing van lichamelijke kwalen. Als ziektespecialiteit werd daarbij genoemd: Engelse ziekte bij kinderen (onder meer de zogenaamde 'rozenkrans'), verlamming, jicht en reumatiek. Aanbevolen werd om in die gevallen een noveen te houden.
- Volgens het pelgrimsboekje waren er op de feestdag missen om 6.30 en 7.30 uur; om 8.30 uur volgde een hoogmis met Duitse preek, om 10.00 uur was er een hoogmis met Hollandsche preek; om 15.00 uur was lof met preek en aanroepingen. Na alle missen in het octaaf vond reliekverering plaats. Er werden ook medailles gezegend en verder waren flesjes Gottharduswater, pelgrimsboekjes, gebeden, aanroepingen en prentjes verkrijgbaar. Per postwissel was het mogelijk om op afstand stearinekaarsen voor 1, 3 (triduum) of 9 (noveen) dagen of gedurende een maand in de kapel te laten branden.
- Anno 1999 komen door het jaar heen slechts sporadisch bedevaartgangers naar Koningsbosch. Wel is er nog steeds grote belangstelling op de eerste zondag na 4 mei. De kinderzegen op zondagmiddag vindt plaats in aanwezigheid van 150 à 200 pelgrims. De reliek wordt nog steeds vereerd en St. Gotthardwater is verkrijgbaar, evenals een kaart van St. Gotthard met gebed; men heeft het voornemen binnenkort ook weer medailles te verschaffen. De broederschap is inmiddels ter ziele, maar de St. Gotthardkermis wordt nog volop gevierd.
↑ top
Materiële cultuur - Medailles: 1 met een afbeelding van Gotthard (en op de andere zijde Antonius) uit ca 1925; 2 exemplaar uit ca. 1980.

Devotioneel drukwerk
- 1 Pelgrimsboekje voor de vereerders van den H. Gotthardus, patroon tegen de Engelsche ziekte bij kinderen (o.m. den zgn. 'Rozenkrans'), tegen verlamming, jicht en rheumatiek te Koningsbosch-Echterbosch (L.) (Echt: z.n., 1925) 31 p.; 2 prentjes van de H. Gotthardus (impr. 1926); 3 fotokaart Gotthard met gebed (medio 1985).
↑ top
Bronnen en literatuur Archivalia: Koningsbosch, parochiearchief. Roermond, bisdomarchief: 'Inventaris van het kerkelijk kunstbezit parochie O.L.Vrouw Onbevlekt Ontvangen' (Roermond, 1975).
Literatuur: Informatie Bulletin Roermond 5 (1977/1978) nr. 4, p. 6-7; Limburgs Dagblad, editie Roermond, 7 mei 1980; Th. Rietjens, 'Sint Godehard', in: De Wingerd, parochieblad Koningsbosch 29 (1986) nr. 38, 11 mei 1986; Martina Friedrich, Grenzüberschreitende Wallfahrten in de Euregio Rhein-Maas (Bonn: scriptie Institut für Volkskunde, 1987) p. 23, bedevaartgangers uit Duitsland; E. Huisman, De parochie Koningsbosch, haar geboorte en groei (Sittard: Alberts 1981) p. 8-13; De Limburger, editie Roermond, 8 mei 1995.
Overige bronnen: KDC BiN-dossier Koningsbosch-Gotthard; Stichting Kerkelijk Kunstbezit in Nederland Koningsbosch foto 4.128.5 en 4.127.4.

↑ top
  naar het KDC, voor aanvullingen en commentaar.