Achtergrond  Van 'Onze Lieve Vrouw van Smarten (Weeën)

Het gebruik om in lange litanieën het lijden van Christus' moeder te bezingen stamt uit het oosters christendom. In de middeleeuwen zijn ook de gelovigen in de westerse kerk Maria's smarten gaan vereren. Een speciale dag ter gedachtenis aan haar lijden werd voor het eerst vastgesteld door de Provinciale Synode van Keulen in 1413. Deze synode was een reactie op het optreden van de Hussieten, aanhangers van de Boheemse theoloog en reformator Jan Hus. Onze-Lieve-Vrouw-van-Smarten werd ingesteld als een blijk van eerherstel vanwege de iconoclastische activiteiten van de Hussieten. De synode stelde deze gedachtenis vast op de vierde vrijdag na Pasen.
Zeven smarten (Weeën)
Vanwege de bijzondere betekenis van het getal zeven werden er zeven smarten van Maria onderscheiden. Deze smarten (in oudere en Vlaamse literatuur ook wel 'de zeven weeën' genoemd) gaan waarschijnlijk terug op de responsories van de Metten, waar ze voor het eerst als zevental werden gepresenteerd. 

De verering van de zeven weeën of smarten van Maria is omstreeks 1300 in Duitsland ontstaan (⟶ Abbenbroek). De latere secretaris van keizer Karel V, Jan van Coudenberghe, introduceerde de verering aan het einde van de 15e eeuw in enkele plaatsen waar hij een kerkelijke functie had. Later, in de 17e eeuw, hebben de franciscanen zich sterk gemaakt voor de verbreiding. De zeven smarten zijn: 1. de voorspelling van Simeon; 2. de vlucht naar Egypte; 3. het verlies van de twaalfjarige Jezus in de tempel; 4. de ontmoeting op de kruisweg; 5. de kruisiging; 6. de kruisafneming; 7. de graflegging. Maria wordt doorgaans afgebeeld met een zwaard in de borst gestoken of omringd door zeven zwaarden, die haar smarten symboliseren.
Het feest van O.L. Vrouw van Zeven Smarten had vroeger twee dagen, vrijdag na passiezondag en 15 september. De eerste is in 1960 afgeschaft. Voor Megen vinden we in de 17e eeuw passiezondag zelf vermeld en vanaf de 18e eeuw mogelijk de vrijdag erna. Tegenwoordig houdt men 15 september aan.

- De franciscanen vierden al sinds het begin van de 16e eeuw het feest van O.L. Vrouw van Zeven Smarten in hun kerken. In de 17e eeuw richtten zij voor deze verering op tal van plaatsen broederschappen op: in Antwerpen (1637), Weert (1644), Breda (1654) en Megen. De exacte oprichtingsdatum van de Megense broederschap is niet bekend. Op 10 juli 1658 verleende paus Alexander VII aan deze broederschap bijzondere aflaten. Op 12 februari 1659 verleende bisschop Maximilianus Henricus, prins-bisschop van Luik, verlof om viermaal per jaar met deze broederschap openbare processies te houden: op passiezondag, op de zondag in het octaaf van de feestdag van het H. Sacrament, op de feestdag van St. Franciscus en op de dag van Portiuncula (een franciscaner aflaat, te verdienen op 2 augustus).
- In 1666 raakten de franciscanen in conflict met de pastoor. Deze richtte een protestbrief aan de paters op 11 april 1666 waarin hij de aangekondigde processie van die dag van de broederschap der Zeven Smarten verbood, tenzij hem eerst de officiële oprichtingspapieren getoond zouden worden. De processie van die dag, die door de gehele parochie trok, was allerminst sober opgezet en zou volgens de pastoor politiek ingrijpen van de Staten-Generaal kunnen uitlokken. Grote schilderijen, voorstellende de Zeven Smarten van Maria, werden door de studenten van de Latijnse school voorop gedragen; dan volgde een stoet van personen, die verschillende figuren uit het lijden van Christus uitbeeldden; te voet en te paard trokken Annas, Caïphas, Herodes, St. Jan etc. in de stoet voorbij. Dit gedeelte werd besloten door een student die beladen met een groot kruis de lijdende Christus moest voorstellen. Overigens is de processie gewoon doorgegaan.
- In het jaar 1708 deed de broederschap indirect van zich spreken. Op 2 augustus, Portiunculadag, een van de vier dagen waarop de broederschap een processie hield, genas Anna Jans van Nikarke uit Amersfoort op wonderbaarlijke wijze in de paterskerk van kreupelheid. Anna Jans en ongeveer honderd stadgenoten namen deel aan de processie. Van belang was op dat moment vooral dat het wonder was gebeurd in de paterskerk en op genoemde dag, een onder katholieken omstreden franciscaanse feestdag; het werd dan ook door de paters zelf en in Amersfoort gezien als een argument in de partijstrijd tussen jansenisten (tegenstanders van de aflaat) en anti-jansenisten, die binnen de katholieke kerk op dat moment op een hoogtepunt was.

Literatuur:J.A.F. Kronenburg, Maria's Heerlijkheid in Nederland, 8 dln. (Amsterdam: Bekker, 1904-1914) dl. 7, p. 260, verering O.L. Vrouw van Zeven Smarten bij franciscanen en dl. 8, p. 108-109; P. Polman, Katholiek Nederland in de achttiende eeuw, dl. 3 (Hilversum: P. Brand, 1968) p. 104;
Overige bronnen: KDC BiN-diskw.-dossier-O.L. Vrouw Venray; Utrecht, Stichting Kerkelijk Kunstbezit in Nederland-dossiers parochie St.Servatius, Franciscanenkerk en -klooster te Megen; Particulier dossier en mededelingen van H.J. Voet te Megen; mededelingen in 1997 van C.G.M. Bak o.f.m. te Wijchen; TV-opname voor Studio RKK, uitgezonden 27-2-1996, n.a.v. een artikel in het Brabants Dagblad 28-6-1995 over vernielingen in kapellen.