Oosterhout, H. Eligius (Eloy)

Gediskwalificeerd: ja
Cultusobject: H. Eligius (Eloy)
Datum: 1 december, 25 april, kruisdagen vóór Hemelvaart
Periode:
Religieuze context: Christelijk
Locatie: Sint-Paulusabdij
Adres: Hoogstraat 80, 4901 PK Oosterhout
Gemeente: Oosterhout
Provincie: Noord-Brabant
Bisdom: Breda
Samenvatting:

In de Sint-Paulusabdij in Oosterhout heeft van 1903-1947 een tijdelijke lokale verering bestaan vanwege de aanwezigheid van belangrijke relieken van de H. Eligius. De aanwezigheid van de relieken was naar buiten toe vrijwel onbekend. Er was geen sprake van een bedevaart.

Auteur: Marga Pauwels
Illustraties:
Topografie

- De Sint-Paulusabdij is een van de drie kloosters in de zogenoemde Heilige Driehoek in Oosterhout. Ze is gesticht door benedictijner monniken van de congregatie van Solesmes, een van de eenentwintig congregaties van de benedictijnse confederatie van de Orde van Sint-Benedictus. De monniken van de congregatie van Solesmes stichtten in 1889 de Sint-Paulusabdij in Wisques in Noord-Frankrijk, terwijl de monialen (nonnen) van de congregatie in dezelfde plaats een klooster hadden. In 1901 zagen de monniken en monialen zich genoodzaakt Wisques te verlaten vanwege de antiklerikale politiek in Frankrijk. De monialen stichtten een klooster in Oosterhout, dat in 1924 werd verheven tot abdij en tot op heden (2024) bestaat onder de naam van Onze-Lieve-Vrouweabdij. Omdat de abt van Solesmes beide kloosters bij elkaar wilde hebben, werd er grond aangekocht in Oosterhout in de nabijheid van het vrouwenklooster. Het klooster voor de monniken kwam gereed in 1907 en werd in 1910 verheven tot abdij, onder de naam Sint-Paulusabdij.
- Het klooster is gebouwd onder architect Dom Paul Bellot. Als kunstwerk in baksteenarchitectuur geldt het als het eerste grote werk van deze architect. In 1930 werd de kapittelzaal gebouwd met als architect Dom Hans van der Laan, die later samen met zijn broer Nico van der Laan ook het gastenverblijf ontwierp. Uit hun beider ideeën kwam na de Tweede Wereldoorlog de architectuurstroming de Bossche School voort.
- Bij het door Dom Paul Bellot ontworpen klooster hoorde een kapel. Het was de bedoeling dat deze kapel de sacristie zou worden van een later te bouwen abdijkerk, maar vanwege de troebelen van de Eerste Wereldoorlog is die kerk niet gebouwd. Men besloot daarom in 1919-1920 de bestaande kapel uit te breiden met een priesterkoor, eveneens ontworpen door Paul Bellot. In 1920 werd het gewelf van het priesterkoor beschilderd door broeder François Mes. Het metselwerk is zowel in- als uitwendig rijk gedetailleerd en doet in sommige gevallen moors aan. 
- In 1956 werd een een nieuwe kerk gebouwd, ontworpen door J.H. Sluijmer, omdat de oude te klein geworden was. 
- De eerste abt van de Sint-Paulusabdij was de Fransman Dom Jean de Puniet van 1907-1941, de tweede de Nederlander Dom Maximilianus Mühler van 1942-1965.
- Vanaf de jaren '70 veroorzaakte de secularisering een afname van het aantal novicen en een hoge gemiddelde leeftijd onder de monniken. In 2006 verlieten de laatste benedictijnen het klooster, dat werd overgedragen aan de Chemin Neuf gemeenschap in Nederland.

Cultusobject

- De relieken van de H. Eligius waren van 1903-1947 in de Sint-Paulusabdij aanwezig.
- De relieken lagen in een houten reliekenkist en werden bewaard op de abtskapel. De houten kist kan gezien worden als een soort "noodkist".

Verering

- De relieken van de H. Eligius zijn van 1903-1947 in de Sint-Paulusabdij als in een refugiehuis bewaard. Voor de buitenwereld was dit vrijwel onbekend, en dat was ook de bedoeling. Wat er aan verering gebeurde was voornamelijk intern.
- De interne verering in de Sint-Paulusabdij bestond uit de gedachtenis van de H. Eligius op 1 december en het meedragen van de relieken in de kruisprocessies op 25 april en op de kruisdagen vóór Hemelvaart. Tijdens de processies werd de houten kist met de relieken gedragen door vier diakens.
- Sporadisch kwamen er wel eens mensen van buiten bidden bij de relieken. Dit betrof altijd individuele devotie: met name enkele leden van het edelsmidsgilde, zoals Eloy Brom, kwamen hun patroon vereren (Eligius was patroon van de edelsmeden).
- De H. Eligius (ca. 590-660) is bisschop geweest van Noyon. In 1947 werden de relieken teruggebracht naar Noyon, waar bij die gelegenheid grote feesten zijn gehouden.

Bronnen en literatuur

Websites: https://nl.wikipedia.org/wiki/Sint-Paulusabdij; https://nl.wikipedia.org/wiki/Abdij_van_Wisques; https://nl.wikipedia.org/wiki/Congregatie_van_Solesmes;
https://nl.wikipedia.org/wiki/Onze-Lieve-Vrouweabdij
https://www.chemin-neuf.nl/over-ons/geschiedenis-van-de-paulusabdij/;
https://reliwiki.nl/index.php/Oosterhout,_Hoogstraat_80_-_Kapel_Sint_Paulusabdij.
Geraadpleegd op 6 en 13 mei 2024.
Overige bronnen: KDC BiN-diskw.-dossier Oosterhout-Eligius; schriftelijke informatie op 4-10-1998 van [handtekening onleesbaar].

  naar het KDC, voor aanvullingen en commentaar.