Zaltbommel, Sint Kiliaan, martelaar

Gediskwalificeerd: ja
Cultusobject: Sint Kiliaan, martelaar
Datum: 8 juli
Periode: 14e t/m 16e eeuw
Religieuze context: christelijk
Locatie: ten oosten van de stad bij Oensel
Adres: onbekend
Gemeente: Zaltbommel
Provincie: Gelderland
Bisdom: Utrecht
Samenvatting:

Sint Kiliaan is rond 687 vanuit Ierland/Scotland op het vasteland aangekomen, vergezeld door elf gezellen. De verering van St. Kiliaan in het voormalige West-Frankenland was gering. Oensel (bij Zaltbommel) was eens een vereringsplaats.
Geen bedevaartplaats

Auteur: M.F. Bams-van der Staaij - Geert Vink
Illustraties:
Topografie
Cultusobject

Er zijn over Sint-Kiliaan twee Vitae (levensberichten) bekend: een korte, waarschijnlijk vóór 800 geschreven en een uitgebreide, die minstens een eeuw jonger is. De oudste Vita meldt de aankomst bij de burcht Wirciburg (het huidige Würzburg a/d Main). Deze plaats wordt als missioneringsgebied uitgekozen. Vervolgens gaat Sint Kiliaan met zijn gezellen naar Rome om aan de op 21 oktober 686 aangetreden paus Conon toestemming voor dit missioneren te vragen. De toestemming werd gegeven en Sint Kiliaan gaat terug naar Wirciburg waar zijn werk vruchten afwierp. De Merovingische hertog Gozbert en een aantal volgelingen lieten zich dopen. Voor Gozbert hield de bekering een konsekwentie in. Hij was gehuwd met Gailane, de weduwe van zijn broer. Dit zwagerhuwelijk werd door de Ierse missionarissen verworpen. Zij hielden zich aan het evangelie naar Marcus 6, waarin Johannes de Doper Koning Herodes tot de orde roept omdat hij Herodias, de weduwe van zijn broer gehuwd had. Evenals Johannes werd ook Sint Kiliaan en 2 gezellen (Totnan en Kolonaat) door toedoen van Gailana ter dood gebracht. De moord vond plaats op de rechter Mainoever in een kleine gebedsruimte. Zij werden hier begraven. Op de plaats verrees nu een paardenstal.
- Of de invloed van Sint Kiliaan tijdens zijn leven groot was, is onbekend. Wel werd hij zestig jaar na zijn dood een symbool in de Oost-Frankische politiek van de koningen Pippijn en later Karel de Grote.
- In 752 werd het gebeente van de drie martelaren door Burchard, de eerste bisschop van Würzburg, overgebracht naar de Mariakerk op de berg. Dit was de kerk van Burchard. In 788 vindt er weer een translatie plaats en wel naar de Salvatordom (nu Neumünster). Deze was gebouwd op de plaats waar de moord krap een eeuw eerder had plaats gevonden. Bij deze translatie van de eerste heilige van het Rijksgebied aan de rechter Rijnoever was Karel de Grote aanwezig. Nog in de 8e eeuw gaan relieken naar Paderborn, waar Karel de Grote een Pfalz had laten bouwen.
- In het bisdom Würzburg zijn nu nog 126 kerken aan Sint Kiliaan gewijd. De verering in het (voormalige) West-Frankenland was en is gering. Vroeger misschien wat meer. Plaatsen waar zijn verering voorheen wel en thans niet meer voorkomt zijn o.a. Nijvel, en Oensel bij Zaltbommel. Hoe de verering in Oensel terecht is gekomen is ondanks intensief speurwerk niet gevonden Eén van de gedachten was of hij misschien via Katwijk op het vasteland was aangekomen en hier als een voorloper van Willibrord werd vereerd. Er kunnen relaties zijn geweest met Paderborn via bisschop Meinwerk (eerste helft 11e eeuw). Hij had nl. in de buurt van Zaltbommel de nodige bezittingen. Mogelijk hebben we te maken met een zgn. eigen-kerk ; een instituut dat al vóór Karel de grote bestond. Deze kerken waren veelal eigendom van de koning of een lager geplaatste landheer. Soms ook van een kerkelijke instelling. Alsdan kan aan de stichting van de kapel/kerk te Oensel een op het oostelijk Frankenland gerichte politiek (van een landsheer) ten grondslag ligen. Ook is het niet uit te sluiten dat een persoonlijke devotie tot Sint Kiliaan aan de stichting ten grondslag ligt. Alles blijft speculatief.
- Sint Kiliaan wordt aangeroepen bij jicht, rheuma en oogklachten.

Bronnen en literatuur

Literatuur : Een handgeschreven bron door M. F. Bams-van der Staaij genaamd: "Drie of vier middeleeuwse kapellen buiten de muren van de stad Zaltbommel". Dit is een voorlopige bronneninventarisatie. Het bronnenoverzicht volgt later. Tot op heden niets gezien.
Overige Bronnen: KDC BiN-diskw.-dossier Zaltbommel.

  naar het KDC, voor aanvullingen en commentaar.