Elshout, O.L. Vrouw van Elshout, de Wonderbare Moeder

Cultusobject: O.L. Vrouw van Elshout, de Wonderbare Moeder Open Street Maps
Datum: 31 mei; meimaand
Periode: Late 15e eeuw - ca. 1650 / ca. 1800 - heden
Religieuze context: Christelijk
Locatie: Mariakapel in de parochiekerk van St. Jan Evangelist; Mariakapel aan de Kapelstraat
Adres: Parochiekerk, Kerkstraat 35, 5154 AN Elshout; Mariakapel, Kapelstraat, Elshout
Gemeente: Heusden
Provincie: Noord-Brabant
Bisdom: 's-Hertogenbosch
Samenvatting:

Het dorp Elshout is een druk bezocht pelgrimsoord in de Langstraat. Tijdens de meimaand trekken duizenden pelgrims ter bedevaart naar O.L. Vrouw van Elshout, met als hoogtepunt de laatste meizondag, die in Elshout bekend staat als 'onze dag'. De bedevaart is vooral tijdens het laatste kwart van de 19e eeuw tot bloei gekomen. In de neogotische kerk van St. Jan Evangelist troont een laatmiddeleeuws houten beeld van de 'Wonderbare Moeder' in een nis boven een zijaltaar. De talrijke zilveren ex-voto's, de bloemen, de brandende kaarsen en de geschreven intenties getuigen van een bijzondere verering, zowel uit het verre verleden als uit recente tijden. De processie trekt sinds 1966 weer jaarlijks op 31 mei naar de devotiekapel aan de Gaarsweide, waar Maria verschenen zou zijn. In 2018 is deze Mariaprocessie erkend als onderdeel van het Nederlands immaterieel erfgoed.
 
Auteur: Kees van den Oord
Illustraties:
Topografie - De oudste bronnen over de Mariakapel op de Gaarsweide dateren van het einde der 15e eeuw. De kapel stond op de westpunt van de Maijen, ten zuiden van de straat, bij de Gaarswei. Zij werd in 1600 parochiekerk van Oud-Heusden en Elshout. In 1609 namen de protestanten de parochiekerk in beslag, waarna de katholieken van Oud-Heusden en Elshout achtereenvolgens in het kasteel van Oud-Heusden en - sinds 1688 - in een schuurkerk te Elshout kerkten.
- Pastoor Neefs (1824-1837) liet de bouwvallige Mariakapel, die inmiddels weer beschikbaar was geworden voor de katholieke gemeenschap, in 1829 afbreken. Hij zou daarbij een steen hebben ontdekt die zou wijzen op de 12e-eeuwse oorsprong van de kapel.
- De opvolger van Neefs, pastoor Quirinus van den Bogaart (1837-1887) nam het besluit om in Elshout in de plaats van de schuurkerk een nieuwe kerk te bouwen, waarvoor hij op 15 april 1878 de eerste steen legde. Architect was H.J. van Tulder uit Tilburg. Reeds een jaar later kon de neogotische kerk worden ingezegend. Op 1 mei 1879 droeg Adriaan Ceelen, abt van het norbertijnerklooster Berne te Heeswijk, de eerste mis op. De inwoners van Elshout verrijkten hun parochiekerk met beelden, altaren en andere kerk-ornamenten, die veelal door de bekende, in Elshout geboren beeldhouwer Hendrik van der Geld (1838-1914) vervaardigd werden.
- Al voor de bouw van de nieuwe kerk had Van der Geld een nieuw Maria-altaar gesneden, waarvoor de kinderen Pulles in 1875 geld ter beschikking hadden gesteld. In februari 1876 werd dit altaar reeds gewijd en werd het Mariabeeld in processie daarheen gedragen.
- Op 28 april 1898 werd de eerste steen gelegd voor een nieuw kapelletje op de Gaarsweide, gewijd aan O.L. Vrouw van Lourdes. Deze kapel is in 1966 vervangen door een kapel aan de Kapelstraat op de Gaarsweide, gebouwd door de parochianen en de 'Genadekapel' genoemd, ter gedachtenis aan de verschijning aldaar van de Wonderbare Moeder.
↑ top
Cultusobject - Het is onbekend welk O.L. Vrouwebeeld er in de 15e en 16e eeuw in de kapel heeft gestaan.
- Het huidige gepolychromeerde houten beeld van Maria met kind (45 centimeter hoog) stamt op basis van de stijlkenmerken uit de 14e eeuw. Mogelijk is dit het oorspronkelijke vereringsobject, maar het kan ook aan het begin van de 19e eeuw in Elshout terecht zijn gekomen. Dit Mariabeeld werd aan het einde van de 19e eeuw van zijn breed uitstaande klederen ontdaan.
↑ top
Verering Middeleeuwen
- Volgens de legende zou de bedevaart zijn ontstaan nadat Maria op de Gaarsweide was verschenen aan een dorstige boer en hem drinkwater had aangeboden.
- De eerste documentatie van een bedevaart naar Elshout dateert uit 1495. Op 2 maart van dat jaar testeerde Reinaer Reinerszoon te Vlijmen twee koeien aan zijn vrouw waarvoor zij onder andere op bedevaart moest naar O.L. Vrouw van Elshout:

'Daervoer sal sij doen een bevart met enen peerde tot Merevelt (⟶ Meerveldhoven), een tot Bern[e], ene voer ons Vrouw ten Bosch (⟶ 's-Hertogenbosch, O.L. Vrouw), een voer sunt Anthonis en sunte Lenarts tot Brecht (B), een in die gaersvei (Gaarsweide) voor ons Vrouw (= Elshout) ende een voer sunte Karijn (Quirinus) tot Ammerroei (⟶ Ammerzoden)'.

- In 1526 heette de kapel 'Onser Vrouwen cappel ten Elschout'. De Elshoutenaren kregen in 1546 toestemming om 's zondags de mis bij te wonen in de Mariakapel die werd omschreven als 'onlancx gefundeert ter plaetsen geheyten in die Gaersweyde'.
- In het laatmiddeleeuwse mirakelboek van O.L. Vrouw van Den Bosch staat het verhaal opgetekend van de genezing van een zekere Pauwel, zoon van Hendrik Willemsz uit Nuland. Hij was negen à tien jaar oud en leed omstreeks 1520 aan twee blaasstenen. Met zijn ouders ging Pauwel in september op bedevaart naar 'Ons Lieff Vrou ten Elshout'. Toen de smeekbeden om genezing zonder gevolg waren, ging Pauwel naar Den Bosch, waar hij op voorspraak van Onze Lieve Vrouw uiteindelijk genezing verkreeg.
- Tot wanneer in de 16e eeuw het miraculeuze beeld in de kapel is blijven staan, is onduidelijk. Of het beeld onderdak kreeg in het kasteel van Oud-Heusden en vervolgens in de schuurkerk van 1688, is evenmin met zekerheid te zeggen. In de acta van de classis Heusden van 1644 werd geklaagd over het feit dat 'op Elshout [...] op alle saterdagen onse lieve vrouwecellekens geopent zijn'. Wat er ook met die 'cellekens' bedoeld mag zijn (kramen, bidkapellen?), het bericht duidt in ieder geval op de voortgang van de Mariaverering. De uit Heusden afkomstige predikant Th. Groen schreef omstreeks 1650 echter dat hij niet had kunnen achterhalen waar het Mariabeeld gebleven was dat naar zijn zeggen voor het begin van de Nederlandse Opstand 'een groote confluentie en toeloop [...] van de omleggende Dorpen' kende.

De 19e en 20e eeuw
- Vast staat dat pas aan het begin van de 19e eeuw de Mariabedevaart in Elshout weer op gang kwam. Omstreeks 1818 deed pastoor Martinus Beckers (1805-1821) pogingen om de Mariakapel terug te krijgen. Hij wilde de bedevaart stimuleren en met de inkomsten de schuurkerk in Elshout laten opknappen.
- Katholieken uit de directe omgeving (Nieuwkuijk, Vlijmen, Haarsteeg, Heusden en Drunen) en uit de Langstraat (Waalwijk, Waspik, Kaatsheuvel, Geertruidenberg, Raamsdonk), maar ook uit Breda, Roosendaal en Rotterdam gingen ter bedevaart naar Elshout. Er waren vaste processies uit Haarsteeg, Kaatsheuvel, Raamsdonk en Waalwijk. In de aantekeningen van pastoor Beckers kan men lezen dat de Waalwijkers tussen 1811 en 1814 jaarlijks een zware kaars van 20 à 28 pond offerden ter ere van O.L. Vrouw. Het Mariabeeld werd 'vereerd met een alder kostbaarste kleedje'. Van de Waalwijkers is verder bekend dat zij omstreeks 1850 's morgens vroeg door de Baardwijkse Overlaat in groepjes van twintig man te voet naar Elshout gingen. Toen ze van de rijksveldwachter niet hardop mochten bidden, zongen ze voortaan onderweg luidkeels het 'Wees Gegroet'.
- De bovengenoemde Marialegende met de verschijning van de 'Wonderbare Moeder' op de Gaarsweide werd volgens de redemptorist en marioloog Kronenburg omstreeks 1881 opgetekend. Pastoor Adrianus Spierings legde op 28 april 1898 de eerste steen voor een nieuw kapelletje op de Gaarsweide. Een dief heeft begin januari 1902 het genadebeeld in de parochiekerk beroofd van de zilveren kroon en scepter, en bovendien bijna alle ex-voto's meegenomen.
- De Mariadevotie in Elshout werd vooral na de Eerste Wereldoorlog zeer populair. Tijdens de meimaand kwamen ongeveer 25.000 bedevaartgangers naar Elshout. De bedevaart werd door de geestelijkheid bevorderd en met behulp van broederschappen georganiseerd. In 1922 werd de processie Tilburg-Elshout kerkelijk opgericht. Deze vond mogelijk zijn inspiratie in de bedevaarten die de R.K. Werklieden-Processie van Tilburg en omstreken tussen 1914 en 1918 naar Elshout had gehouden. Vanwege de oorlog kon deze niet meer, zoals gebruikelijk was, naar Scherpenheuvel reizen en was daarom naar Elshout uitgeweken. Deze processie zou dat gedurende de Tweede Wereldoorlog opnieuw doen.
- De pelgrims schreven de 'Wonderbare Moeder' van Elshout heel wat wonderen toe. In 1919 zou bijvoorbeeld dankzij O.L. Vrouw van Elshout een jarenlange vijandschap tussen een vader en een zoon zijn opgelost. De eerste lag op sterven en vurig werd thuis gebeden tot Maria van Elshout om beterschap. De toestand van de zieke verbeterde niet, maar op het sterfbed verzoende de vader zich met zijn zoon, wat niemand had verwacht.
- Volgens de Vlijmenaar Van den Dungen was het in Vlijmen aan het begin van deze eeuw een gebruik om een noveen te houden naar O.L. Vrouw van Elshout wanneer iemand levensgevaarlijk ziek was:

'op een afgesproken uur gingen de buren negen dagen achtereen te voet op en neer naar Elshout om genezing af te smeken. Onderweg en in de kerk en na terugkeer werden drie rozenkransen gebeden. Wanneer de mensen Nieuwkuijk en de Drunense Hei passeerden, bleven diegenen die langs deze route woonden, stil staan of legden hun werk neer. Iedereen respecteerde deze geste'.

Vlijmense voetbedevaart
- De vooroorlogse bedevaart naar O.L. Vrouw van Elshout was volgens Van den Dungen in Vlijmen 'het meest in trek'. De plaatselijke afdeling van de Aartsbroederschap van de H. Familie organiseerde in 1923 voor de eerste keer een voetbedevaart naar Elshout. Van den Dungen weet zich te herinneren dat :

'op de eerste zondag van mei van De Akker de harmonie vertrok met leden van verschillende katholieke instellingen richting Elshout. Voordat de stoet met de harmonie voorop de overweg bij Nieuwkuijk was gepasseerd, waren er drie à vierhonderd mensen bij aangesloten, die biddend en zingend op de maat van de muziek naar Elshout liepen. De pelgrims waren in een goed uur in Elshout. Daar werd de Heilige Mis bijgewoond en gecommuniceerd. Deze mis duurde niet lang en er werd ook niet in gepreekt.
Na de Mis zocht ieder een plaatsje in een café [...] tegenover de kerk om een boterham te eten; iedereen had dan wel trek, want je was nog steeds nuchter. Daarna gingen de meesten wat wandelen en de kraampjes bekijken of er iets van hun gading bij was. Verschillende kramen stonden langs de weg opgesteld, met allerlei godsdienstige voorwerpen zoals rozenkransen, kerkboeken, medailles, prentjes, beeldjes en nog veel meer religieuze souvenirs. Ook verschillende snoep- en speelgoedkramen stonden langs de weg.
Na deze verpozing begon om tien uur de plechtige Hoogmis met drie heren, die bijna twee uur duurde. Daarin werd gepreekt en werden Maria-liederen gezongen. Na deze H. Mis was er een relikwie-verering. Daarna zocht ieder zijn plaatsje weer om ten tweede male een boterham te eten. De meeste mensen dronken koffie, thee, melk of een glas bier, waarvan de kosten rond 1920 10 cent per consumptie waren.
Om twee uur vertrok de processie naar de kapel in Elshout, begeleid door twee harmonieën; die van Elshout en van de bezoekende pelgrims. In de kapel werd het Lof gecelebreerd, devotieliederen gezongen en de rozenkrans gebeden. Na de zegening met het Allerheiligste trok men weer onder begeleiding van de muziek naar het kerkplein, waar de processie werd ontbonden.
De meeste mensen waren dan voldaan en blij, weer naar huis te kunnen gaan. Een extra lange tram stond klaar bij de tramhalte aan de Heusdenseweg. Wanneer de tram met alle passagiers was geladen, hingen er velen buiten boord, zo vol zat deze dan. In de tram speelde de harmonie nog enkele Maria-liederen, die door de bedevaartgangers werden meegezongen. In Drunen en Nieuwkuijk werd bij de haltes gestopt. Bij de overweg Vlijmen-Nieuwkuijk moest de lange tram een moeilijke hindernis nemen: een beetje tegen de helling op, schuin kruislings de spoorbaan passeren. Vol stoom kon dat niet gebeuren. Hijgend, puffend, schokkend en stotend trok de tram over dit gevaarlijke punt heen. De mensen stapten uit en de bedevaart was na een zware dag ten einde.'

Na de Tweede Wereldoorlog
- Tot in de jaren vijftig waren er iedere zondag in mei zes missen en waren er vaste dagen voor pelgrims uit Tilburg of Drunen. Tijdens de processies droegen jonge vrouwen uit Elshout het middeleeuwse wonderbeeld.
- Omstreeks 1940 is een broederschap ter ere van de Wonderbare Moeder opgericht, met afdelingen tot in de verre omtrek van Elshout. In het broederschapsregister, dat aanvangt in 1946, valt te lezen dat de leden aanvankelijk konden kiezen tussen een lidmaatschap eerste klas voor ƒ0,50, dat goed was voor vijf missen bij het overlijden ten behoeve van het zielenheil, of een lidmaatschap tweede klas, dat ⨍0,25 kostte en goed was voor twee missen. Vanaf 1970 kost het lidmaatschap ⨍2,00 per jaar, waarvoor men na het overlijden een mis krijgt. In 1997 telde de broederschap nog ruim 110 leden.
- Kapelaan H. van de Berg schreef in 1949 dat er in de meimaand 25.000 'H.H.Communies' werden uitgereikt. Dit getal zegt volgens hem nog niet alles, want:

'Hoeveel processiegangers komen niet op een tijd dat er geen H. Communie uitgereikt wordt: b.v. als de grote processie komt uit Tilburg, Kaatsheuvel, de Berkdijk, Made, en de namiddagprocessie uit Drunen - dit jaar in stromende regen. Ook Waalwijk, Baardwijk, Besoyen, Hernen, Nieuwkuijk en Haarsteeg ontbraken niet op het appel. En dan 'onze dag', deze was nog glorievoller dan andere jaren. Een overweldigende drukte bij de processie. Door nijvere handen was van gekleurd zaagmeel een prachtige loper gelegd van de kerk naar de straat. Aan het Kapelletje zong het dameskoor van de Congregatie met begeleiding van enige leden der Fanfare het bekende Engelenlied.'

- Harrie Peters, die onderwijzer was in Elshout van 1943 tot aan 1955, herinnerde zich dat hij ieder jaar met zijn schoolkinderen aan de voornaamste processie meedeed, die tijdens de laatste zondag van mei ('onze dag') werd gehouden:

'Op school werd in mei elke morgen een Marialied gezongen. Het meest is mij daarvan bijgebleven: "Gekomen is Uw lieve mei, Maria/ En op het veld de bloemensprei, Maria/ Bloemen die wij plukken gaan,/ Als zij rijk te bloeien staan/ Ave, ave, Maria" en "Maria te minnen, wat zalig genot".'
- Een vrouw die in Elshout is opgegroeid, herinnerde zich in 1997 dat zij begin jaren vijftig op de kleuterschool papieren snippers knipte die tijdens de processie werden uitgestrooid. Naar haar zeggen zouden er in de jaren vijftig vooral pelgrims uit Kaatsheuvel, Baardwijk en Waalwijk op de processie zijn afgekomen.

De jaren negentig
- Elshout is in de jaren negentig nog altijd een populaire regionale bedevaartplaats, ondanks een korte inzinking in de jaren vijftig en zestig. Dit blijkt onder meer uit de afzenders in het intentieboek dat in de Mariakapel van de parochiekerk ligt. Volgens de Piusalmanak (1996) verschijnen er dagelijks 30 à 50 pelgrims; in de meimaand bezoeken zo'n 25.000 personen O.L. Vrouw van Elshout. In 1993 verschenen er bedevaartgangers uit Heusden, Vlijmen, Waalwijk, Loon op Zand, Dongen, Kaatsheuvel, De Moer, Sprang-Capelle, Drunen, Oisterwijk, Waspik en Diessen. Processies van georganiseerde bedevaarten van elders worden er niet meer gehouden. Wel vindt de 'eigen' processie sinds 1966 weer plaats op 31 mei, de feestdag van de Wonderbare Moeder. Men loopt daarbij de ene rechte weg van de parochiekerk aan de Kerkstraat naar de kapel aan de Kapelstraat. In 2013 waren er ca. 500 deelnemers aan de processie.
- Tijdens het laatste weekend van mei wordt in de parochiekerk ook de 'kinderzegen' gegeven, waarbij de pastoor van Elshout de aanwezige kinderen onder bescherming stelt van de Wonderbare Moeder.
- Volgens emeritus-pastoor M. van Osch wordt Elshout in de jaren negentig tijdens de meimaand goed bezocht:

'dagelijks gaan tientallen pelgrims naar de devotiekapel aan de Kapelstraat. Het intentieboek staat vol met dankbetuigingen en gebeden. Tijdens het laatste weekend komen er niet minder dan 2000 bedevaartgangers, die dan de processie bijwonen. De traditie is zeer levendig; in december maken diverse koren en harmonieën reeds afspraken voor de meimaand'.
Pastoor Van Osch verklaart deze belangstelling deels uit traditie:

'veel mensen gaan naar Elshout vanwege de sfeer, die ze als kind hebben geproefd. De laatste jaren werpt de verbeterde organisatie rond de Mariabedevaart ook zijn vruchten af. Een speciaal comité, bestaande uit de leden van de Onze-Lieve-Vrouwe Schuts uit Elshout, heeft de processie geadopteerd. De processie is weer een kleurrijk gebeuren geworden. Het sociaal leven in Elshout krijgt een andere dimensie. Tijdens de meimaand ontmoeten mensen elkaar. Zo zal de Maria-bedevaart niet zomaar verdwijnen'.

- In stilte ging op zaterdagavond 31 mei 1997 een druk bezochte processie naar het kapelletje. Voorop liepen leden van het Drunense Hubertusgilde en de O.L. Vrouweschuts uit Elshout en de misdienaars met het Mariabeeld. De pastoor volgde met het Allerheiligste. Volgens het Katholiek Nieuwsblad werd op deze dag ook een jongerenbedevaart naar Elshout gehouden, georganiseerd door de Rooms-Katholieke Jongeren Noordoost-Brabant. De voettocht startte in Drunen.
- De bedevaart in Elshout leeft. Het zijaltaar van de 'Wonderbare Moeder van Elshout' in de parochiekerk ziet er tijdens de meimaand prachtig uit met bloemen en kaarsen. Een vitrine met zilveren ex-voto's laat zien hoe dankbaar de bedevaartgangers zijn voor hun genezing. In het intentieboek staan ontroerende en kernachtige zinnen: 'Wonderbare moeder van Elshout, ik bid u voor mijn gezondheid en dat ik de juiste beslissingen mag nemen'.
- In 2018 is de Mariaprocessie op 31 mei ("Onzen Dag") erkend als onderdeel van het Nederlands immaterieel erfgoed (⟶ www.'Onze Dag', Mariaprocessie).
↑ top
Materiële cultuur - Ex-voto's: in een vitrine in de kapel van O.L. Vrouw van Elshout en in de pastoriekluis worden zo'n 200 ex-voto's bewaard. De ex-voto's zijn van zilver of verzilverd en beelden meestal een lichaamsdeel uit waarover genezing werd afgesmeekt.
- Replica's: bruingekleurde gipsen beeldjes (40 cm hoog) van de Wonderbare Moeder zijn sinds 1996 à ⨍105,- te koop (ex. in Museum Religieuze Kunst Uden, nr. MRK 1933). Ze zijn vervaardigd door de firma De Bont uit Nieuwkuijk. Van de oudere gipsen replica's zijn voor zover bekend geen exemplaren overgebleven.
- Medaille: gepunt-ovale medaille van aluminium met ophangoog, met op de voorzijde een afbeelding van het Mariabeeld en de tekst 'Wonderbare Moeder van Elshout B.V.O.' (begin 20e eeuw?); coll. Noordbrabants Museum nr. 10-211.

Devotioneel drukwerk
- Prentjes: 1 Devotieprentje (11 x 6 cm) met een voorstelling van O.L. Vrouw van Elshout op de voorzijde en een gebed op de achterzijde, chromolithografie. Ontwerper: J.H. Vogels; druk: Firma Schoonens, 's-Hertogenbosch. Evulgetur: J. Pompen, Vic. Gen. Buscoduci 24 Novembris 1908; 2 communieprentje met schildering van O.L. Vrouw van Elshout, waaronder de tekst 'Beeltenis der Wonderbare Moeder, vereerd in de Parochiekerk te Elshout' (11,5 x 6 cm) gebruikt 22 juni 1941 te Engelen (kapel van het pensionaat O.L. Vrouw van Lourdes); 3 inschrijvingsvouwprentje van de broederschap van de Wonderbare Moeder met op de voorzijde een zwartwitfoto van het miraculeuze beeld in een groen kader en de tekst 'de Wonderbare Moeder van den Elshout'. Aan de binnenzijde staan een gebed en een korte geschiedenis. Op de achterzijde staat informatie over de broederschap en is ruimte voor inschrijving. Impr. F.N.J. Hendrikx, vic. gen. Buscoduci, die 29 Jan. 1942. De prentjes zijn nog steeds in de kerk verkrijgbaar.
- Ansichtkaarten: 1 kaart met een foto van de 'Wonderbare Moeder van Elshout' (ca. 1925); 2 kaart (ca. 1940) met aan de linkerkant een foto van het cultusbeeld en rechts een korte geschiedenis: 'Genadebeeld van Onze Lieve Vrouw onder den titel van Onze Wonderbare Moeder vereerd in de Parochiekerk van Elshout'; 3 kaart (ca. 1960) met een foto van O.L. Vrouw van Elshout en op de achterzijde de tekst 'Elshout. Beeldje 'Wonderbare Moeder v. Elshout'; 4 kaart (ca. 1960) met een close up van het cultusbeeld; op de achterzijde dezelfde tekst als onder 3; 5 kaart (ca. 1960) met foto van de kapel en op de achterzijde de tekst 'Elshout. Genade Kapel en processiepark 'Wonderbare Moeder v. Elshout'; 6 kaart (ca. 1990) met een kleurenfoto van het miraculeuze beeld. Foto: Henk de Jong, Drunen. Deze kaart wordt anno 1997 verkocht voor ⨍1,00.
- Diversen: 1 vaantje (ca. 1950) met ter linkerzijde een afbeelding van O.L. Vrouw van Elshout en ter rechterzijde een processie; op de achtergrond een boom met Mariabeeld en een boerderij. Onderaan het vaantje staat de tekst 'Wonderbare Moeder van Elshout b.v.o.'; 2 Programma der Bedevaart van de R.K. Werklieden-Processie van Tilburg en Omstreken ter eere van O.L. Vr. van Scherpenheuvel naar de Wonderbare Moeder van Elshout op den 1e Pinksterdag 1940 (Tilburg: Bestuur Processie, 1940; 4 p.).
↑ top
Bronnen en literatuur Archivalia: Elshout, parochiearchief. Heeswijk, archief van de Abdij van Berne. 's-Hertogenbosch, bisdomarchief: map Elshout.
Tekstedities:H. Hens e.a. ed., Mirakelen van Onze Lieve Vrouw te 's-Hertogenbosch, 1381-1603 (Tilburg: Stichting Zuidelijk Historisch Contact, 1978) p. 664-665.
Literatuur: Th. Groen, nageschreven en vermeerderd door K. van Alkemade & P. van der Schelling, Beschrijvinge der Stad en Lande van Heusden, etc. (Heusden: L.J. Veeman, [18e eeuw]) p. 78; A. van Gils, Katholyk meyerysch memorieboek etc. ('s-Hertogenbosch: Arke-steyn, 1819) p. 477; A.J. van der Aa, Aardrijkskundig woordenboek der Nederlanden, dl. 4 (Gorinchem: Noorduyn, 1843)p. 158-159; J.A. Coppens, Nieuwe beschryving van het bisdom van 's-Hertogenbosch etc., dl. 3 ('s-Hertogenbosch: J. Demelinne, 1843) p. 60; L.H.C. Schutjes,Geschiedenis van het bisdom 's Hertogenbosch, dl. 5 (Sint-Michielsgestel: Instituut voor Doofstommen, 1870-1876) p. 461-467, 'Oudheusden'; S. Daems, 'O. L. Vrouw 'Wonderbare Moeder' te Elshout', in: Maria's heiligdommen in Nederland en België ('s-Hertogenbosch: Katholieke Illustratie, [1882]) p. 179-182; Jan Kalf, De katholieke kerken in Nederland (Amsterdam: Van Holkema & Warendorff, 1906) p. 421-422; J.A.F. Kronenburg, Maria's heerlijkheid in Nederland, dl. 6 (Amsterdam, Bekker, 1902-1914) p. 313-317; [C.J. Zwijsen], 'O.L. Vrouw van Elshout', in: Sint-Jansklokken 2 (1924) p. 221-222; J.R.W. Sinninghe, Noord-Brabantsch sagenboek (Scheveningen: 'Eigen Volk', [1933]) p. 169-170; J. Kuypers, Lieve Vrouwkes van Brabant of eenen Krans van Maria-Legenden (Maastricht-Vroenhoven 1940) p. 45-54; V. Schrijvers, Mariahulde, dl. 1 (Tilburg: R.K. Jongensweeshuis, [1946]) p. 74-78; F.L. Boelen, 'Geschiedenis van Parochie en Kerk in Elshout', in: Met gansen trou 3 (1953) p. 168-171; F.L. Boelen, 'Geschiedenis van Parochie en Kerk in Elshout', in: Met gansen trou 4 (1954) p. 9-11; B. van Schijndel, 'Een kleine historie van de Elshoutse Meibedevaart', in: Met gansen trou 4 (1954) p. 63-64 ; 'De legende van den Elshout', in: Met gansen trou 16 (1966) p. 68-69; W.H.Th. Knippenberg, Kultuurhistorische Verkenningen in de Kempen III. Oude pelgrimages vanuit Noord-Brabant (Oisterwijk: Stichting Brabants Heem, 1968) p. 32, opgelegde bedevaart uit 1495; A.A.M. Veltman, 'Lieve Vrouwe Schuts Elshout', in: Met gansen trou 18 (1968) p. 101-104; 'Pelgrimslied', in: Met gansen trou 19 (1969) p. 65; H. Brabers e.a. ed., Onze Lieve Vrouwkes van Brabant ([Den Bosch] [1977]) p. 19-20; J.J. Antier, De pelgrimage weer ontdekt. In het Nederlands vertaald, ingeleid en wat de Benelux betreft aangevuld door Th.G.A. Hendriksen, bisschop (Utrecht: Zaken die God raken, [1980]) p. 360-361; P.J. Margry, Bedevaartplaatsen in Noord-Brabant (Eindhoven: Bura Boeken, 1982) p. 105-109 333; G.M. van der Velden, 'Beknopte geschiedenis van Oudheusden', in: Met gansen trou 33 (1983) p. 97-136; G.M. van der Velden, 'Een aanvulling op de beknopte geschiedenis van Oudheusden', in: Met gansen trou 33 (1983) p. 166; K. van Delft e.a. ed., Elshout parochie-gemeenschap. 700 jaar Norbertijnen-parochie 1285-1985. Huidige parochiekerk vanaf 1883 (z.p. 1985) p. 25-28, 48; P. van Zoest, 'Elshouts Wonderbare Moeder', in: Bisdomblad, 8 mei 1987, p. 12; Ineke Platel & Peter van Zoest, Steek dan voor mij ook een kaarsje op. Onze Lieve Vrouw in het bisdom Den Bosch (Den Bosch: afd. publiciteit bisdom, 1987) p. 88-97; M.N. van Dijk-de Gouw, 'Onze Lieve Vrouw van Elshout', in: Katholieke stemmen 16 (1987) p. 340-341; Henk Kooijman ed., Volksverhalen uit het grensgebied van Zuid-Holland, Utrecht, Gelderland en Noord-Brabant (Amsterdam: P.J. Meertens-Instituut, 1988) p. 183, 280, 285; G. Hamoen, 'Arnoldus van Laeckervelt, de eerste en laatste predikant van Oudheusden (1671-1676)', in: Met gansen trou (1989) p. 1; C.J.M. van den Dungen, 'Bedevaart naar Elshout (anno 1920)', in: Met gansen trou 40 (1990) p. 78-80; A. Toelen, Geloof in gips. Massaproducten van religieuze voorstellingen, 3 dln. (Nijmegen: doctoraalscriptie KUN, 1992), beeldjes van O.L. Vrouw van Elshout; Henry van Rooij, 'Zijn de kaarsjes nu al wéér op? Meimaand in Elshout', in: Bisdomblad, 28 mei 1993; C. Thijssen, 'Aantekeningen van de Pastoor van den Elshout over de jaren 1805-1821', in: Met gansen trou 45 (1995) p. 157-160; Bisdomblad, 5 mei 1995, p. 5; J. Schuyf, Heidens Nederland. Zichtbare overblijfselen van een niet-christelijk verleden (Utrecht: Matrijs, 1995) p. 101-102; C. Thijssen, 'Historie en legende van de kapellen in Elshout (1-5)', in: Met gansen trou 46 (1996) p. 62-64, 99-103, 120-125, 135-139, 150-153; Pius jaarboek. Almanak Katholiek Nederland (Houten: Bohn/Stafleu/Van Loghum, 1996) p. 344; Henry van Rooij, '"De Wonderbare Moeder zal ons wel helpen"', in: Bisdomblad, 24 mei 1996, p. 4-6; C. van den Oord, 'Onze-Lieve-Vrouwendraagster uit eerbied', in: Brabants Dagblad, editie De Langstraat (Als de Dag van Gisteren), 15 mei 1996; Katholiek Nieuwsblad, 30 mei 1997; Guido Elias & Bert Stienaers, Bedevaarten. Voor pelgrims en toerist (Roeselare-Baarn: Globe/De Fontein, 1997) p. 139.
Overige bronnen:KDC BiN-dossier Elshout-O.L. Vrouw; Meertens Instituut volkskundige vragenlijst 64a en 64b (1993); Nijmegen, Katholiek Documentatie Centrum-Klib: bedevaartfoto's Margry; Katholiek Documentatie Centrum processiefoto 1950.

↑ top
  naar het KDC, voor aanvullingen en commentaar.