Elsloo, H. Egidius

Cultusobject: H. Egidius Open Street Maps
Datum: 1 september
Periode: 19e eeuw - ca. 1965
Religieuze context: Christelijk
Locatie: St. Augustinuskerk (kapel)
Adres: Bandkeramiekerstraat 2, 6181 CL Elsoo
Gemeente: Stein
Provincie: Limburg
Bisdom: Roermond
Samenvatting: De bedevaart naar Egidius of St. Gillis in Elsloo is in de loop van de 19e eeuw, na de verwerving van een reliek van de heilige, ontstaan. Hij werd ingeroepen als beschermheilige van kinderen en als geneesheilige van zieken. Na de Tweede Wereldoorlog is de verering allengs lokaal van aard geworden.
Auteur: Paul van Geest
Illustraties:
Topografie - Zie ⟶ Elsloo, Hubertus.
↑ top
Cultusobject - Sint Egidius, in de volksmond St. Gilles, is een van de veertien noodhelpers. Hij werd geboren in Athene, was een man van aanzien, en vestigde zich uiteindelijk als kluizenaar in de Provence nabij Nîmes. Volgens de legende werd een tamme hinde, die Egidius van melk voorzag op een dag achtervolgd door een aantal jagers uit het gevolg van koning Wamba. Het opgejaagde dier zocht toevlucht bij haar meester en de jager verwondde daarbij niet de hinde maar de kluizenaar. De koning stelde Egidius daarop in de gelegenheid om een klooster te stichten. Genoodzaakt leerlingen om zich heen te hebben, gaf hij aan hen de regel van Benedictus. Hij bouwde daarop een klooster, waarbij de stad St. Gilles ontstond. Na zijn dood in 725 zijn talloze kloosters in de middeleeuwen aan hem gewijd in Frankrijk, Polen, Oostenrijk, Duitsland, Hongarije en België. Egidius wordt afgebeeld als een benedictijner abt, met een boek en een abtsstaf. Een pijl steekt in zijn borst of in zijn hand. De hinde, gewoonlijk niet groter dan een hond, springt tegen hem op.
Opmerkelijk zijn de 'jacht'-overeenkomsten in de levens van de beide in Elsloo vereerde heiligen, Egidius en Hubertus (vgl. ook de vrijwel gelijktijdige verwerving van hun relieken).
- De parochie bezit een reliekpartikel van Egidius, gevat in een theca en geplaatst in een zilveren votiefhart als reliekhouder (11,5 x 9 cm). De houder uit 1814 is, net zoals die van Hubertus, afkomstig uit Maastricht en voert het meesterteken G.L. Momenteel bevindt de reliek zich in de kluis van de Mariakerk.
- Tegen de zuidmuur van de Augustinuskerk, links van de ingang (tot 1998 rechts ervan), staat op een console het gipsen cultusbeeld (ca. 120 cm hoog) van Egidius. Op de voet stond in dialect 'S. Gilis' geschreven. In de 20e eeuw heeft men daaroverheen met plastic plakletters 'Egidius' aangebracht, die later weer zijn verwijderd.
↑ top
Verering - Aan het einde van de 19e eeuw werd Egidius in Elsloo vereerd als een patroon tegen 'alle krankheden van menschen en vee'. Aan zijn feest, 1 september, was een octaaf verbonden waarin elke dag missen en lofvieringen werden gehouden. Na elke mis en elk lof werden 'de Relikwieën van den Heilige vereerd; de kinderen, de lijdenden en Bedevaartgangers worden overlezen'. Onder het overlezen werd verstaan de zegening en het uitspreken of voorlezen van de hieraan verbonden gebeden. Verder was gedurende het octaaf gewijd water verkrijgbaar en werd er dagelijks brood gezegend.
- In de loop van de 20e eeuw werd vooral het patronaat voor kinderen van Egidius in Elsloo belangrijk. Na de verering van Egidius trok men naar het café van Mathijs van Es om er koffie of bier te drinken. Nog na de Tweede Wereldoorlog kwamen gehele families met hun kinderen naar Elsloo, zodat 'de Augustinuskerk ... bijna van de kinderen overliep'. Egidius werd toen vooral ingeroepen tegen 'geesteskwalen'. Tot in de jaren zestig werden kinderen en zieken gezegend en vereerden zij de relikwie. Op zijn minst tot 1969, maar mogelijk nog langer, heeft de zegening bestaan. De verering werd langzamerhand lokaal van aard, maar de feestdag was wel nog de gelegenheid voor oud-Elsloonaren om met hun kinderen aan de viering deel te nemen en tegelijk een familiebezoek af te leggen. In 1993 werd voor het laatst de reliek publiek vereerd en het Hubertusbrood gezegend. Op de eerste zaterdag en zondag van september kwamen in dat jaar in totaal zo'n 200 parochianen naar de kerk die allen - uit gewoonte - aan het reliekvereren deelnamen. Toen pastoor H.H.D. Achten met dit ritueel in 1994 stopte kwam er geen enkele reactie vanuit de parochie.
- De heilige heeft ook zijn sporen elders in het dorp nagelaten: een straat werd 'St. Gillisstraat' genoemd, en het verenigingsgebouw, de voormalige basisschool, kreeg eveneens zijn naam.
↑ top
Materiële cultuur Beeld: op 20 augustus 1904 werd een stenen St. Gillisbeeld (1 m hoog), gemaakt door atelier Houtermans te Roermond, geplaatst in de voorgevel van de kerk; een pendant van het beeld van patroonheilige Augustinus, links van de ingang.

↑ top
Bronnen en literatuur Archivalia: Elsloo, parochiearchief St. Augustinus. Maastricht, Rijksarchief in Limburg, parochiedossier Elsloo; Maastricht, gemeentearchief: parochiearchief Elsloo, inv.nr. 2, memorieboek.
Literatuur: 'St. Gilis', in: Limburgsche aankondiger, 14 augustus 1896; Abbie Farwell Brown, Een boek van heiligen en hun dieren (Amsterdam: H.J.W. Becht, 1903) p. 221-229; 'St. Gilles van Elsloo wordt weer vereerd', in: Limburgs Dagblad, editie Sittard, 29 augustus 1964, p. 2; J.H. Peters, Elsloo in oude ansichten (Zaltbommel: Europese Bibliotheek, 1975) foto 4; R. Gregoire, Notice sur Saint-Gilles (Bieau-Faucher 1927); M.J. Desmond, The concept of narrative among twelfth-century vernacular hagiographers: a comparison of the Vie de Sainte Marguarite, the Vie de Saint Gilles ande the Vie de Sainte Osith with their Latin sources (Ann Arbor: University Microfilm International, 1978) met verwijzingen naar oudere studies over de vitae van St. Gilles; J. Dubreucq, Saint Gilles en cartes postales anciennes/Sint Gillis in oude prentkaarten (Zaltbommel: Europese Bibliotheek, 1978).
Overige bronnen: KDC BiN-dossier Elsloo-Egidius.

↑ top
  naar het KDC, voor aanvullingen en commentaar.