Engelen, H. Blasius

Cultusobject: H. Blasius Open Street Maps
Datum: 3 februari (+ octaaf); 2e zondag en maandag in mei
Periode: 1888 - ca. 1965
Religieuze context: Christelijk
Locatie: Parochiekerk van St. Lambertus
Adres: Graaf van Solmsweg 75, 5221 BM Engelen
Gemeente: 's-Hertogenbosch
Provincie: Noord-Brabant
Bisdom: 's-Hertogenbosch
Samenvatting: De verering van de H. Blasius in Engelen dateert van het einde van de 19e eeuw en heeft een wisselende belangstelling gekend. In 1887 richtte de pastoor van Engelen een Blasiusbroederschap op waarvan ook velen buiten Engelen lid werden. Omstreeks 1906 liep de belangstelling terug. Begin jaren dertig werd de verering nieuw leven ingeblazen. De Tweede Wereldoorlog maakte hieraan een abrupt einde. Na de oorlog volgde een korte opleving in de jaren 1953-1957. Sinds het midden van de jaren zestig heeft de verering van Blasius geen bijzondere aandacht meer in de parochie.
Auteur: Sil van Doornmalen
Illustraties:
Topografie - Engelen is sinds 1481 een zelfstandige parochie met als patroon St. Lambertus. Omstreeks 1890, toen de Blasiusverering ontstond, telde deze ongeveer 400 zielen. Het patronaatsrecht over de kerk van Engelen kwam in 1285 in handen van de norbertijnerabdij van Berne. De parochie wordt nog steeds bediend door de norbertijnen van deze abdij, die sinds de 19e eeuw in Heeswijk is gevestigd.
- Na de heroprichting van de parochie in 1797 kerkten de Engelenaren enige tijd in een door de parochie aangekocht huis dat tot kerk en pastorie was verbouwd. Al snel werd er een klein kerkje gebouwd dat in 1820 werd uitgebreid. In 1829 werden kerk en pastorie gesloopt. Er kwam een nieuwe eenvoudige kerk in waterstaatsstijl. Het gebouwtje was gelegen aan de rand van het dorp langs het riviertje de Dieze. In 1933 werd deze kerk afgebroken om plaats te maken voor een nieuwe, grotere Lambertuskerk naar een ontwerp van H.M. de Graaf uit 's-Hertogenbosch. De glas-in-loodramen zijn gemaakt door Basart uit Den Haag. De muurschilderingen zijn het werk van de norbertijn M. van Helvoirt, van de abdij van Berne. De kerk werd op 24 oktober 1933 door bisschop Diepen van Den Bosch ingewijd. De schade aan gebouw en interieur bleef tijdens de laatste maanden van 1944, toen ook Engelen onder oorlogsgeweld te lijden had, beperkt.
↑ top
Cultusobject - Zie voor St. Blasius ⟶ Breda.
- De parochie beschikt over een Blasiusreliek, een stukje gebeente dat in 1887 is verworven. Deze reliek is opgeborgen in een ronde zilveren theca, voorzien van een met bladmotieven versierde rand met een handgreep. De tekst naast het botpartikel luidt 'S. Blasii E.'.
- Bij de eerste viering van de feestdag van de H. Blasius in 1888 beschikte de parochie nog niet over een beeld van de heilige. De pastoor zorgde toen voor een tijdelijke afbeelding in de kerk. Eind 1888 kwam er een gepolychromeerd beeld van de H. Blasius gemaakt door Antoon Goossens uit 's-Hertogenbosch. Het beeld staat op een piëdestal, dat de tekst 'H. Blasius bid voor ons' vermeldt, in een zijkapel van de kerk.
↑ top
Verering - Op 15 november 1887 werd met toestemming van bisschop Godschalk in Engelen een broederschap van de H. Blasius opgericht, een initiatief van de kort daarvoor benoemde pastoor E.B. Asseler. Een maand later verleende paus Leo XIII een volle aflaat, te verdienen tijdens de mis op 3 februari of op een van de zeven dagen daaropvolgend. Een gedeeltelijke aflaat van zeven jaren en zeven maal 40 dagen kon worden verworven op elke eerste maandag van de maand, wanneer er voor de broederschapsleden een mis werd gehouden. Aan de pastoor was het bestuur van de broederschap opgedragen.
- De geringe inkomsten van de kleine parochie hebben waarschijnlijk mede aangezet tot de oprichting van de broederschap. De leden van de broederschap kwamen uit heel het land (o.a. ook uit Rotterdam, Gouda en Amsterdam), maar met name uit de andere parochies van het bisdom 's-Hertogenbosch. Elk lid betaalde ⨍0,10 per jaar als contributie. Jaarlijks werd het feest van de H. Blasius gevierd. Na de mis kon de Blasiuszegen worden ontvangen tegen keelziekten. In 1906 overleed Asseler. De belangstelling voor de Blasiusverering en de broederschap is toen naar het zich laat aanzien teruggelopen.
- In 1929 blies de pas benoemde pastoor H. Serrarens de Blasiusverering nieuw leven in. Vanaf dat jaar was er gewijd Blasiuswater te krijgen tegen 'keelziekten (difterie, griep), uitslag en andere kwalen'. Ook hield hij op 1 oktober van dat jaar voor het eerst een zelatricendag. Op 30 oktober keurde bisschop Diepen een nieuw reglement goed.
Vanaf 1930 werd de feestdag van de H. Blasius (3 februari) gevierd met octaaf. Op de tweede zondag en maandag in de maand mei werden processies naar Engelen gehouden door de leden van de broederschap. De processie liep rond het kerkgebouw. Aan de processies werden met name door leden uit Midden- en Oost-Brabant deelgenomen, in het bijzonder de afdeling uit Tilburg. De zelatrice van deze afdeling, M. van Gool, was ook de initiatiefneemster voor de processies. De maandag was speciaal voor de Tilburgse leden, de overige leden kwamen op zondag. Tot slot volgde omstreeks september een zelatricendag. De Tweede Wereldoorlog maakte een abrupt einde aan de processies en zelatricendagen.
- Pastoor J. Laane, in 1952 benoemd, trachtte de processies en zelatricendagen in ere te herstellen. Sinds de oorlog waren zij niet meer gehouden. In 1953 werden de dagen weer luisterrijk gevierd en druk bezocht door leden uit het bisdom, met name uit Tilburg en Hilvarenbeek. In 1957 liep de belangstelling weer terug. De processie op maandag kwam te vervallen. In 1960 schafte pastoor Laane de processie helemaal af. Enkele jaren organiseerde hij nog een zelatricendag, maar die werd steeds slechter bezocht. Halverwege de jaren zestig kwam er een einde aan de bijzondere Blasiusverering te Engelen. Anno 1995 bestond er geen bijzondere aandacht meer voor Blasius. Ook de Blasiuszegen wordt niet meer gegeven.
↑ top
Materiële cultuur - 1 In de kerk hangt een klein processievaandel van de broederschap van de H. Blasius; het vermeldt de tekst "H. Blasius BVO' en bevat een geschilderde voorstelling van Blasius die de zegen met de brandende kaarsen aan een kind geeft. Het dateert van voor de Tweede Wereldoorlog, waarschijnlijk uit het begin van de jaren dertig; 2 in die tijd werden tevens medailles voor de verering van de H. Blasius gemaakt.

Devotioneel drukwerk
- Devotieprentjes: 1 'Litanie van den Heiligen Blasius, Bisschop en Martelaar, bijzonderen beschermer tegen keelziekten. Vereerd in de Parochie-Kerk van Engelen' (12 x 7,5 cm; 's-Hertogenbosch: Mosmans Zoon, impr. A. Godschalk, 15 november 1887); 2 lidmaatschapsprentje van de broederschap met op de voorzijde de tekst 'H. Blasius, bid voor ons' en een litho van de heilige als bisschop die een zegen met gekruiste kaarsen geeft aan een moeder met kind; binnenin het reglement met de aflaten (10 x 7 cm; 's-Hertogenbosch: G. Mosmans Zoon; impr. Bisschop A. Godschalk, 's-Hertogenbosch 18 dec. 1887; 4 p.), coll. D. Gooren; 3 lidmaatschapsprentje van de broederschap met vermelding van reglement en aflaten, voorop een afbeelding van de H. Blasius die de zegen geeft aan een moeder met kind (12 x 8,5 cm; 's-Hertogenbosch: N.V. Zuid-Nederlandsche Drukkerij, impr. A.F. Diepen, 30 oktober 1929). Van zowel de statuten van de broederschap als van de litanie zijn in 1929-1930 5000 exemplaren gedrukt; 4 'H. Blasius, man van geloof en trouw' [misboekje] (Engelen: parochie St. lambertus, 1 februari 1998; 16 p. in fotokopie).
↑ top
Bronnen en literatuur Archivalia: Engelen, parochiearchief: diverse stukken en registers m.b.t. de broederschap (hoofdzakelijk ledenadministratie) en liber memorialis.
Literatuur: H. van de Grint, A. Heimeriks, A. Vermeijden & A. Verlaat, 'De St. Lambertuskerk te Engelen 50 jaar geleden ingewijd', in: Met gansen trou 33 (1983) nr. 10, speciale uitgave; L.B.C.M. van Liebergen ed., Volksdevotie. Beelden van religieuze volkscultuur in Noord-Brabant (Uden: Museum voor Religieuze Kunst, 1990) p. 181, Blasiuslitanie.
Overige bronnen: Meertens Instituut Bin-dossier Engelen; Meertens Instituut volkskundige vragenlijst 64a + b (1993).
↑ top
  naar het KDC, voor aanvullingen en commentaar.