Erp, H. Quirinus van Neuss

Cultusobject: H. Quirinus van Neuss Open Street Maps
Datum: 30 maart; gehele jaar
Periode: 19e eeuw (?) - ca. 1960
Religieuze context: Christelijk
Locatie: Parochiekerk van St. Servatius
Adres: Hertog Janplein 24, 5469 BJ Erp
Gemeente: Veghel
Provincie: Noord-Brabant
Bisdom: 's-Hertogenbosch
Samenvatting: Met zekerheid vanaf de 19e eeuw kwamen kinkhoestlijders en andere bedevaartgangers naar de Servatiuskerk van Erp om Quirinus te vereren en er te bidden om zijn voorspraak. Nog in de jaren zestig van de 20e eeuw bezochten mensen vanwege Quirinus de kerk en vroegen zij bij de pastorie om 'kinkwater'.
Auteur: Jeroen van de Ven
Illustraties:
Topografie - De parochie en kerk van Erp (destijds Erthepe) worden voor het eerst vermeld in 1300. De middeleeuwse parochiekerk van Erp, die was toegewijd aan Servatius, dateerde grotendeels uit de late 15e eeuw. Het priesterkoor van de kerk werd gebouwd aan het einde van de 15e of aan het begin van de 16e eeuw.
- Na de reformatie beleden de katholieken hun geloof in een klein schuurkerkje in de buurgemeente Boekel die in het katholieke Land van Ravenstein lag, dat niet tot de Nederlandse Republiek behoorde. Op 19 oktober 1809 konden de katholieken hun oude parochiekerk weer in gebruik nemen. In 1843 heeft pastoor Petrus van der Sanden de middeleeuwse Servatiuskerk laten slopen om op dezelfde plaats een nieuwe kerk te laten bouwen. Deze kerk is gebouwd naar een ontwerp van architect A. van Veggel. De kerk, wederom toegewijd aan Servatius, is opgetrokken in waterstaatsstijl. Het kerkgebouw heeft een driebeukig schip onder een zadeldak met dakruiter en een vierkante, uivormig bekroonde toren. In de toren zijn de oude klokken (1381, 1412) uit de middeleeuwse kerk gehangen. De nieuwe parochiekerk werd op 16 oktober 1844 door apostolisch vicaris H. den Dubbelden plechtig geconsacreerd.
↑ top
Cultusobject - Quirinus van Neuss (30 maart), volgens de legende een Romeinse tribuun, is omstreeks het jaar 130 de marteldood gestorven. Volgens de legende kreeg hij de opdracht om paus Alexander I te arresteren, maar in plaats daarvan liet hij zich bekeren.Van oudsher geldt Quirinus als beschermer tegen allerlei keel- en kropziekten, dit omdat zijn dochter Balbina op zijn verzoek door paus Alexander van een keelgezwel werd bevrijd. Quirinus wordt ook aangeroepen tegen pokken, open zweren en het Quirinuseuvel, een soort fistel. Zijn verering begon in de 11e eeuw vanuit het Rijnland (Neuss). Als een van de zogenaamde 'Vier Heilige Maarschalken', werd hij aangeroepen bij grote rampen, zoals de pest.
- Nabij de hoofdingang van de Servatiuskerk bevindt zich, samen met een beeld van Cornelius, een 18e-eeuws gepolychromeerd houten beeld van Quirinus. Dit beeld is een meter hoog en waarschijnlijk afkomstig uit het Rijnland. Quirinus wordt afgebeeld als een Romeins soldaat met helm, speer en zwaard.
↑ top
Verering - In de 19e eeuw kwamen uit de naaste omgeving van Erp bedevaartgangers, vooral lijders aan kinkhoest, naar de Servatiuskerk om Quirinus te vereren. Op verzoek van de pelgrims wijdde de pastoor water met een speciale formule. Het gewijde water werd in de volksmond 'kinkwater' (vgl. ⟶ Casteren) genoemd. In een aantekening uit 1894 beschrijft pastoor G. de Bruyn de Quirinuscultus als volgt:

'H. Quirinus, onder wiens aanroeping te Erp van ouds water wordt gewijd, dat heinde en verre voortdurend wordt gevraagd, als heilzaam werkende bij den kinkhoest en daarom 'vulgo' kinkwater genoemd. Zijne werking is wonderbaar [,] als het tijdig wordt gebruikt met andere goede werken, brengt het immer genezing aan, zodat hier bijna nimmer sterfte door kinkhoest plaats greep'.

- In de Pius almanak van 1900 wordt de wijding expliciet vermeld: 'Het water dat hier sinds onheugelijke tijden [wordt] gewijd ter eere van S. Quirinus, romeinsch tribuun, martelaar uit het jaar 132, (30 maart), wordt steeds met wonderbare uitwerking gebruikt als heilmiddel tegen de kinkhoest'.
- Nog in de jaren zestig van de 20e eeuw werd af en toe bij de pastorie gevraagd om kinkwater. Volgens de pastoor van Erp waren er in 1996 weer enkele mensen geweest die, vanwege recentelijk geconstateerde nieuwe gevallen van kinkhoest bij vooral kinderen, bij de pastorie naar het kinkwater hebben geïnformeerd. De pastoor verwees hen door naar het nabije ⟶ Nuenen, waar Quirinus nog wel wordt vereerd.
↑ top
Materiële cultuur - 1 In de Servatiuskerk bevindt zich een verzilverde driezijdige godslamp die in opdracht van pastoor G. de Bruyn vervaardigd werd omstreeks 1898. De godslamp bevat naast een afbeelding van O.L. Vrouw Presentatie ook afbeeldingen van de heiligen Servatius, Quirinus, Johannes Evangelist, Franciscus van Sales en Godefridus van Duynen. De godslamp is in 1958 gerestaureerd en op 30 november 1958 in het priesterkoor gehangen; 2 een van de gebrandschilderde glas-in-loodramen in de kerk stelt de H. Quirinus voor.

↑ top
Bronnen en literatuur Archivalia: Erp, parochiearchief St. Servatius: liber memorialis. 's-Hertogenbosch, bisdomarchief: parochiedossier Erp.
Tekstedities: Acta sanctorum, dl. 9 (Parijs-Rome: V. Palmé, 1865) p. 807-812.
Literatuur: L.H.C. Schutjes, Geschiedenis van het bisdom 's-Hertogenbosch, dl. 3 (Sint-Michielsgestel: Instituut voor Doofstommen, 1872) p. 600-613; Pius almanak voor de jaren 1896, 1900, 1901, 1902 en 1904; A.P.M. Meuwese, Erp, gemeente en parochie (['s-Hertogenbosch]: Provinciaal Genootschap, 1955) p. 32-51, 80-82, 84-106, 111-113; W.H.Th. Knippenberg, 'Oude kapellen in Noord-Brabant V', in: Brabants heem 11 (1957) p. 116; Bibliotheca Sanctorum, dl. 10 (Rome: Città Nuova, 1961) k. 1329-1332; A. Willems, 'De parochiekerk St. Servatius te Erp (vervolg). Het interieur', in: Erthepe. Tijdschrift van de heemkundekring Erthepe' 4 (1986) p. 17-20; 150 jaar St. Servatiuskerk in Erp (Uden: kerkbestuur Erp, [ca. 1994]).
Overige bronnen: KDC BiN-dossier Erp; Meertens Instituut volkskundige vragenlijst 64a (1993).

↑ top
  naar het KDC, voor aanvullingen en commentaar.