Geldrop, H. Brigida |
||
Cultusobject: | H. Brigida | Open Street Maps |
---|---|---|
Datum: | 1 februari (zondag naastbij) | |
Periode: | 17e eeuw (?) - ca. 1965 | |
Religieuze context: | Christelijk | |
Locatie: | Parochiekerk van St. Brigida | |
Adres: | Stationsstraat 15, 5664 AP Geldrop | |
Gemeente: | Geldrop | |
Provincie: | Noord-Brabant | |
Bisdom: | 's-Hertogenbosch | |
Samenvatting: | Bedevaartgangers uit de omgeving van Geldrop vereerden vanaf het tweede kwart van de 17e eeuw een armreliek van Brigida en vroegen haar bescherming tegen veeziekten. Vanaf het begin van de 20e eeuw nam de belangstelling voor de Brigidadevotie af. Tegenwoordig heeft 'Brigidazondag' in Geldrop alleen nog het karakter van een parochiefeest. | |
Auteur: | Jeroen van de Ven | |
Illustraties: | ||
Topografie |
- Het patronaatsrecht van de parochie Geldrop viel tot 1462 toe aan de heren van Geldrop en daarna, tot 1786, aan de Duitse Orde (balije Biesen); de parochie werd veelal bediend vanuit de commanderij van Gemert. De parochiekerk, gelegen naast het kasteel van de heren van Geldrop en gebouwd tussen 1350 en 1375, was toegewijd aan O.L. Vrouw en Brigida. De kerk had een driebeukig schip dat aan de oostzijde door een laag koor werd afgesloten. In 1520 en 1813 werd de kerk getroffen door brand. Het kerkgebouw kon worden gerekend tot de Brabants-Kempische baksteengotiek. Het werd in 1888 wegens bouwvalligheid afgebroken. - In 1631 werd de Brigidakerk gesloten voor de katholieken en in 1648 werd de kerk aan de protestanten overgedragen. Gedurende de tweede helft van de 17e eeuw werd de katholieke zielzorg te Geldrop verzorgd door franciscanen. De franciscaan Peter Grieten bouwde in 1671 samen met zijn parochianen een schuurkerk op het terrein van het kasteel van de heren van Geldrop. De Geldropse katholieken kregen in 1798 hun oude parochiekerk terug, maar konden er, vanwege de bouwvallige staat waarin de kerk verkeerde en een brand in 1813, pas in 1823 weer de eerste mis bijwonen. - In 1886 werd in Geldrop de bouw van een noodkerk aanbesteed. Deze werd gebouwd achter de Kerkstraat en in het voorjaar van 1887 in gebruik genomen. Tegelijkertijd werd begonnen met de afbraak van de middeleeuwse kerk. - De nieuwe parochiekerk van Geldrop (Nieuwedijk 2), eveneens gewijd aan O.L. Vrouw en St. Brigida, is in de jaren 1889-1891 gebouwd naar een ontwerp van de Roermondse architect Ch. Weber. De neoromaanse kruisbasiliek heeft twee torens en een koepel naar het voorbeeld van de Roermondse Munsterkerk. Op 2 augustus 1891 werd de kerk geconsacreerd door bisschop A. Godschalk van 's-Hertogenbosch. - In 1867 ontstond de nieuwe parochie Zesgehuchten. Tussen 1879 en 1884 kwam daar een nieuwe parochiekerk (architect H.J. van Tulder) gereed. Ook deze kerk werd, naar het voorbeeld van de kerk van Geldrop, toegewijd aan Maria en St. Brigida. |
|
Cultusobject |
- Zie voor St. Brigida ⟶ Bavel. |
|
Verering |
- In 1400 wordt melding gemaakt van een altaar van Maria en Brigida in de kerk. In 1520 wordt specifiek een Brigida-altaar genoemd. Hoewel er sprake is van een oud Brigidapatrocinium, is het onbekend wanneer de verering is begonnen. Ook gegevens over het jaar waarin en de wijze waarop de armreliek van Brigida in Geldrop terecht is gekomen, ontbreken. Het is evenmin duidelijk of de erkenning van de echtheid van de reliek en de vervaardiging van een nieuw ostensorium hebben geleid tot een versterking van de mogelijk reeds enkele eeuwen bestaande verering, bijvoorbeeld in de vorm van bedevaarten. Indien de reliek pas tijdens de eerste helft van de 17e eeuw is verworven, dan is het mogelijk dat de Geldropse pastoor Henricus de Bije van Huel (†1657) hierin slaagde dankzij zijn goede contacten met bisschop Ophovius, die van 1630 tot 1636 met tussenpozen bij hem logeerde. |
|
Materiële cultuur |
- 1 Volksprent 'H. Brigida, Besondere Patronesse tegen de besmettelijke Ziekte van't Hooren-Vee', uitgegeven te Gelder bij G.N. Schaffrath, ca. 1812 (een soortgelijke in een stal hangende prent komt voor in de roman Doctor Vlimmen van Anton Roothaert (p. 240, editie ca. 1960); 2 in de kerk hangt een biezenkruis (met toelichting) als embleem van Brigida, een kruis dat door katholieken in Ierland tijdens de vervolgingstijd werd gemaakt; 3 biezenkruis op houten beschilderde achtergrond; een geschenk van de deken van de Brigidakathedraal in Kildare t.g.v. het eeuwfeest in Geldrop in 1991; 4 geschenk van idem: een vuursteen van de 'aloude' vuurplaats bij de Brigidakathedraal, waar overheen Brigida zou hebben gelopen. |
|
Bronnen en literatuur |
Archivalia: Geldrop, parochiearchief St. Brigida: liber memorialis; foto reliekhouder, inv.nr. 46. 's-Hertogenbosch, bisdomarchief: parochiedossier Geldrop. Tekstedities: Acta sanctorum, dl. 4 (Parijs: V. Palmé, z.j.) p. 99-135. Literatuur: Augustinus Wichmans, Brabantia Mariana tripartita (Antwerpen: J. Cnobbaert, 1632) p. 413; J.A. Coppens, Nieuwe beschryving van het bisdom van 's-Hertogenbosch etc., dl. 3 ('s-Hertogenbosch: J.F. Demelinne, 1843) p. 84-89; L.H.C. Schutjes, Geschiedenis van het bisdom 's Hertogenbosch, dl. 3 (Sint-Michielsgestel: Instituut voor Doofstommen, 1872) p. 670-681, 839-840, bijlage 10; Jan Kalf, De katholieke kerken in Nederland (Amsterdam: Van Holkema & Warendorf, 1906) p. 404; W.H.Th. Knippenberg, Kultuurhistorische verkenningen in de Kempen III. Oude pelgrimages vanuit Noord-Brabant (Oisterwijk: Stichting Brabants Heem, 1968) p. 84-89; M. de Meyer, Volkskunde-Atlas voor Nederland en Vlaams-België. Commentaar bij de kaarten 21-29 Volksgeneeskunde, stuipen, hoofdpijn, beschermheiligen en bedevaarten etc. Aflevering III (Utrecht-Antwerpen: Standaard, 1968) p. 49; W.H.Th. Knippenberg, 'Twee armreliekhouders te Heeze', in: Heemkronijk 1 (1981) p. 152; A. van Oirschot, 'De rampen van de kerken van Geldrop', in: Heemkronijk 1 (1981) p. 103-111; Ontvankelijkheid. Een feestschrift ter gelegenheid van het veertigjarig priesterfeest van Gerard Petrus Paulus Vrins pastoor van de Brigida-parochie te Geldrop (z.p. 1982) p. 7, afbeelding reliekhouder, en 35; Cultuurhistorische inventarisatie provincie Noord-Brabant ('s-Hertogenbosch 1983) p. 11, 13, 20 en foto 31; A.M. Koldeweij e.a., Zilver uit 's-Hertogenbosch. Van bourgondisch tot biedermeier ('s-Hertogenbosch: Noordbrabants Museum, 1985) p. 195, nr. 60, afbeelding reliekhouder; J. Coenen, Alles wat hier leeft, spint, twernt of weeft. Geschiedenis van Geldrop en Zesgehuchten (Geldrop: Coöperatieve Rabobank Geldrop, 1987) p. 27 en 173; Een oude plek van geloof, de parochiegemeenschap en de kerk van Sinte-Brigida in het midden van Geldrop 1891-1991 (Geldrop 1991); 'Eeuwfeest Geldropse Brigidakerk', in: Bisdomblad (20 september 1991) p. 8-9; U. Arnold e.a., Ridders en priesters. Acht eeuwen Duitse orde in Noordwest-Europa (Turnhout: Brepols, 1992) cat.nrs. II.2.13, III.6.30. Overige bronnen: KDC BiN-dossier Geldrop. |
|
naar het KDC, voor aanvullingen en
commentaar. |