Oud-Geleen, H. Antonius van Padua

Cultusobject: H. Antonius van Padua Open Street Maps
Datum: 13 juni
Periode: 1809 - ca. 1940 (?)
Religieuze context: Christelijk
Locatie: Parochiekerk van de HH. Marcellinus en Petrus
Adres: Leursstraat 5, 6166 CL Geleen
Gemeente: Geleen
Provincie: Limburg
Bisdom: Roermond
Samenvatting: Door toedoen van een franciscaanse pastoor uit Geleen werd in 1809 aldaar de Antonius van Paduaverering ingevoerd. Tegelijk met de verwerving van enkele aflaten richtte hij een broederschap op die leden tot uit de verre omgeving kreeg. De kerk verwierf door de komst van bedevaartgangers en de vele gebedsverhoringen in de loop van de 19e eeuw de status van genadeoord. Door de massale verbreiding van de Antoniusverering sinds circa 1900 door heel Nederland, liep het belang van deze bedevaartplaats allengs terug.
Auteur: Arthur Schrijnemakers
Illustraties:
Topografie - Zie ⟶ Oud-Geleen-Eligius.
↑ top
Cultusobject - Zie voor St. Antonius van Padua ⟶ Blerick.
- Een stukje uit het kleed van Antonius van Padua werd in Rome verkregen door toedoen van de uit Geleen afkomstige pater Reinerus Penris, conventueel, die zijn priesterleven grotendeels in Italië had doorgebracht. Op 27 augustus 1812 werd de reliek door de bisschoppelijke commissaris erkend.
- In een in 1901 opgemaakte lijst werd vermeld, dat zich onder de relikwieën van de Geleense kerk ook een stukje uit het gebeente van de H. Antonius bevond.
- Een gepolychromeerd neogotisch Antoniusbeeld, met naast de heilige een ezel, stond op een apart zijaltaar. Vroeger werd het elke dinsdag tijdens de hoogmis op een voetstuk in het midden achter de communiebank geplaatst. Na de uitbreiding van de kerk in 1956-1958 kwam dit beeld in de sacristie te staan. Een nieuw beeld (midden 20e eeuw) van Antonius met een boek in zijn hand, waarop het kindje Jezus zit, kwam er voor in de plaats. Het kreeg een plaats in een speciale devotiehoek bij de opgang naar het oxaal.
↑ top
Verering - In 1808 kwam de minderbroeder Thomas Voncken als pastoor naar Geleen. Reeds in 1809 voerde hij de devotie tot zijn heilige ordegenoot Antonius van Padua in. Het beeld van de heilige Nicolaas, dat op het oostelijke zijaltaar stond, werd door dat van Antonius van Padua vervangen. Op 26 oktober 1809 werd de 'Broederschap van de H. Antonius' opgericht. De statuten regelden de organisatie van deze broederschap en de plichten, rechten en voordelen van haar leden. Het bestuur bestond uit de president , welke functie steeds door de pastoor zou worden waargenomen, en twaalf broedermeesters.
- In 1809 waren reeds 573 leden van de broederschap ingeschreven. Zij betaalden per jaar vijf stuivers. Op aanvraag van pastoor Voncken verleende de paus op 30 mei en 4 augustus 1809 een aantal aflaten en indulten aan allen, die Antonius in de kerk van Geleen kwamen vereren. Op 7 juli 1817 werd hen ook een volle aflaat verleend. Bij gelegenheid van het gouden bestaansfeest van de broederschap verleende de paus op 14 augustus 1859 een volle aflaat aan alle christenen, die een noveen ter ere van de H. Antonius van Padua in de kerk van Geleen zouden houden. Op zaterdag 8 oktober 1859 werd die noveen voor de hele parochie met een plechtig lof door paters conventuelen geopend. De leden van die broederschap kwamen vooral uit Geleen en de bijbehorende kernen Lutterade en Krawinkel, maar ook uit de rest van Zuid-Limburg en zelfs tot aan Luik en Verviers toe.
- De verering van deze heilige werd verder bevorderd toen het gemeentebestuur op 30 april 1852 besloot om elk jaar op 13 juni, het feest van de H. Antonius van Padua, een jaarmarkt te houden. Sedertdien werden op die dag de kerkelijke plechtigheden ook door veel personen uit andere parochies bijgewoond, omdat de markt pas na afloop van die diensten begon. Ofschoon de markt na verloop van tijd verliep, bleven toch veel Antoniusvereerders op die dag naar de kerk van Oud-Geleen komen.
- In 1909 werd door pastoor Nijssen door bemiddeling van de bisschop van Roermond te Rome een tweevoudige aflaat aangevraagd, namelijk voor de plechtige viering van het eeuwfeest van de Antoniusverering te Geleen en een tweede bij gelegenheid van de viering van het honderdjarig bestaan van de broederschap. Van 12 tot 20 juni 1909 werd met grote luister het eeuwfeest van de Antoniusverering gevierd. Het feest werd nog eens herhaald van 8 tot 17 oktober 1909 om het honderdjarig bestaan van de broederschap te herdenken.
- De kerk had ondertussen de faam van 'genadeoord' verworven. De vermaardheid werd in 1912 dusdanig genoemd dat men daar 'Niet enkel uit naburige plaatsen maar ook van heinde en verre komt bidden tot den geliefden volksheilige'. Niettemin bleek dat de grote verbreiding van de Antoniusverering in Nederland had geleid tot een verschraling van de Geleense verering. Aangezien in die jaren ondertussen vrijwel iedere kerk over een Antoniusbeeld en -kapel beschikte was de 'buitengewone toeloop eenigermate verminderd'. Dat niettemin dit cultusoord stand hield was volgens toenmalige insiders te danken aan het gegeven dat Antonius 'bij voorkeur te Geleen zijn wondermacht in daden openbaart'.
- De Antoniusjaarmarkt werd in 1936 en nogmaals in 1953 (gestopt tijdens de Tweede Wereldoorlog) opnieuw ingesteld. Maar omdat de markt sinds 1936 in het centrum van de gemeente Geleen, op flinke afstand van de parochie van Oud-Geleen gelegen, plaats had, werden de kerkelijke plechtigheden van die markt gescheiden.
- De dinsdagse hoogmis aan het Antoniusaltaar werd tot het midden van de 20e eeuw gehandhaafd. In 1995 was het laatste uiterlijke spoor van de Antoniusverering het feit, dat op dinsdagen meer kaarsen bij zijn beeld brandden dan op andere dagen.
↑ top
Materiële cultuur - Vaandel: in de sacristie bevindt zich een vaandel van de Antonius Broederschap uit het eerste kwart van de 20e eeuw. Het vaandel is van witte zijde. Een voorstelling van Antonius van Padua met het Jezuskind op een boek is ingeweven. Op het vaandel staat geborduurd: 'Broederschap van den H. Antonius'.
- Beeldjes: Antoniusbeeldjes werden en worden nog steeds in veel Geleense huizen aangetroffen.

↑ top
Bronnen en literatuur Archivalia: Sittard, gemeentearchief, parochiearchief van de HH. Marcellinus en Petrus Geleen, inv.nr. 69, register van de Antoniusbroederschap 1877-1930. Roermond, bisdomarchief: 'Inventaris van het kerkelijk kunstbezit van de parochie van de H.H. Marcellinus en Petrus te Geleen' (Roermond 1984).
Literatuur: Sint Antonius. Maandschrift voor de vereerders van den grooten wonderdoener van Padua 15 (1909) p. 252; [verslag Antoniusjubileum Geleen 1909], in: Sint Antonius. Maandschrift 16 (1910) p. 36-37; 'Pater Thomas Voncken', in: Sint Antonius. Maandschrift 18 (juli 1912) p. 209-213; Reinier J.P.M. Vroomen, Geleen in oude ansichten (Zaltbommel: Europese Bibiliotheek, 1971) p. 13-17; Arthur Schrijnemakers, 'De parochie van de HH. Marcellinus en Petrus', in: Oud-Geleen. Verleden heden toekomst (Oud-Geleen: jongerenvereniging 'De Boew', 1978) t.o. p. 62, foto van het Antoniuseeuwfeest in 1909; M.J.H.A. Schrijnemakers, Geleen in oude ansichten deel 2 (Zaltbommel: Europese Bibliotheek, 1979) foto 11; M.J.H.A. Schrijnemakers, 'De jaarkring in het oude Geleen', in: Tijdschrift Heemkundevereniging Geleen (1981) p. 63-73; F. Hermans, Historische opstellen over de parochie HH. Marcellinus en Petrus te Geleen (Geleen: Stichting Charles Beltjens, 1991) p. 47-49 en 74.
Overige bronnen: KDC BiN-dossier Oud-Geleen-Antonius van Padua; mondelinge informatie in 1997 van L. Baggen, oud-kerkmeester te Geleen.


↑ top
  naar het KDC, voor aanvullingen en commentaar.