Sittard, Bernardus van Clairvaux

Cultusobject: Bernardus van Clairvaux Open Street Maps
Datum: 20 augustus (+ octaaf)
Periode: 1818 - ca. 1955
Religieuze context: Christelijk
Locatie: Parochiekerk van St. Petrus' Stoel in Antiochië
Adres: Kerkplein, 6131 ES Sittard
Gemeente: Sittard
Provincie: Limburg
Bisdom: Roermond
Samenvatting: Vanaf 1818 werd te Sittard Bernardus van Clairvaux vereerd als beschermheilige tegen lamheid, jicht, hartaandoeningen en andere ziekten. Na de missen werd de reliek vereerd en was gezegend water te krijgen. De devotie kende haar hoogtepunt rond het midden van de 19e eeuw en verdween eerst kort na het midden van de 20e eeuw.
Auteur: Guus Janssen
Illustraties:
Topografie - De geschiedenis van de kerk van St. Petrus' Stoel te Antiochië gaat met zekerheid terug tot rond het jaar 1000, hetgeen af te leiden is uit de vondst van resten van een uit maaskeien opgetrokken zaalkerk ter hoogte van het huidige St. Jozefkoor. Dit kerkje vormde de kern van het dorpje Sittard, dat zich ontwikkelde bij een motteburcht. Naarmate Sittard zich verder ontwikkelde - in 1243 kreeg het stadsrechten - werd de kerk vergroot. In het eerste kwart van de 15e eeuw werd het huidige schip gebouwd in baksteen en zandsteen. Na een grote brand restaureerde architect Pierre Cuypers in 1857 de kerk. De Petruskerk is een kruisbasiliek en een typisch voorbeeld van Maaslandse gotiek.
- In 1299 werd de parochiekerk tevens een collegiale kerk door de instelling van een kapittel van twaalf kanunniken, van wie er een tevens pastoor van Sittard was. Rond de kerk werd een immuniteit ingesteld die het huidige Kerkplein en Kloosterplein omvatte. Het kapittel werd opgeheven in 1802, waarna de Petruskerk verder dienst deed als parochiekerk. Zie voor een kaartje ⟶ Sittard, O.L. Vrouw Behoudenis der Kranken.
- Tot 1883 had St. Bernardus in de kerk een eigen kapel met altaar ter rechterzijde van het priesterkoor. In dat jaar werd deze kapel veranderd in een Sint-Jozefkapel. Het Bernardusaltaar werd vervolgens geplaatst voor de pilaar die het priesterkoor en de Jozefkapel scheidt, waar tot in de Franse Tijd het Maria Magdalena-altaar stond.
- In 1906 werd door de parochianen aan de jubilerende pastoor een nieuw altaar met een beeld van Bernardus (kunstateliers Kastelijn en Kühnen te Sittard) geschonken. Rond 1930 kreeg het cultusbeeld van Bernardus een plaats ten westen van het schip, onder de toren.
↑ top
Cultusobject - Zie voor St. Bernardus ⟶ Roermond.
- De reliek van het gebeente van Bernardus (echtheidsverklaring Rome 8 juli 1817, Aken 23 april 1818) is geplaatst in een kleine, ovale reliekhouder van verzilverd geelkoper en voorzien van de tekst: 'S. Bernardi abb.'
- Het eerste cultusbeeld van Bernardus (ca. 1 m hoog) uit de 18e eeuw werd rond 1930 geschonken aan een missionaris, die het naar Brazilië heeft meegenomen.
- Het huidige beeld (190 cm hoog) is rond 1930 vervaardigd van lindehout en vervolgens gepolychromeerd. Bernardus, gekleed als cisterciënzer, draagt in zijn linkerhand de abtsstaf, in zijn rechterhand een boek; op zijn borst heeft hij het abtskruis, aan zijn voeten een hond.
↑ top
Verering - Een zekere verering gaat terug tot 1818, toen de Bernardusreliek werd verworven. Veel verder zal het ontstaan niet teruggaan, aangezien het latere Bernardusaltaar in 1799 nog was toegewijd aan Maria Magdalena. Wellicht is de devotie in Sittard gesticht door de cisterciënzer Bernardus Klinckenberg van de abdij Val-Dieu (nabij Aubel, B). Klinckenberg (1770-1845) beheerde van 1802 tot 1820 Abshoven, een bij Munstergeleen gelegen uithoeve van Val-Dieu. Hij droeg in die jaren iedere zaterdag in de Sittardse parochiekerk de mis op aan het O.L. Vrouwealtaar.
- Rond het midden van de 19e eeuw was er in ieder geval sprake van bedevaart, zoals blijkt uit een brief van deken Roersch uit 1868 ('met grooten toeloop') en een mededeling in de Limburgsche Aankondiger van 1896: 'Wij hopen dat de devotie tot den H. Bernardus, die vroeger duizende pelgrims naar Sittard trok, telken jare levendiger worde en aangroeie tot heil onser stad'. Uit een bericht in De Katholieke Limburger van 1875 blijkt, dat men op de feestdag ook 'in processie' naar Sittard trok. Dat jaar assisteerde bisschop Claessens van Tranopoli en was er tevens een mis in het Duits voor vereerders van over de grens. De verering vond vooral plaats op 20 augustus, de feestdag van de heilige, en het erop volgende octaaf, met volle aflaat. Bernardus werd in Sittard vereerd als beschermheilige tegen lamheid, jicht, hartaandoeningen en andere ziekten.
- Krantenberichten van rond 1900 maken duidelijk dat de verering toen waarschijnlijk over haar hoogtepunt heen was, maar dat de feestdag toch nog volop werd gevierd. In 1890 werd een gebrandschilderd raam van Bernardus in de kerk aangebracht en in 1891 werd het 800e geboortejaar gevierd. Op 20 augustus en de zeven erop volgende dagen waren er dagelijks minstens vier missen van ca. 5.30 tot 10 uur en een lof met uitstelling om 17.30 uur, op de feestdag zelf werd de hoogmis soms mede opgedragen door een bisschop (1875, 1896), altijd was er een preek (in de periode 1903-1911 door een franciscaan). Na de missen was er reliekverering. Op de feestdag werd water gezegend, dat verkrijgbaar was aan de deur van de sacristie.
- In 1948 werd er vanuit het bisdom Roermond geïnformeerd naar het voortbestaan van de verering en de feestdag, waarvan men zich wist te herinneren dat die voorheen op affiches werd aangekondigd. Er werd weliswaar geen octaaf meer gevierd, maar tot en met 1957 was er nog sprake van reliekverering en gewijd water. Vanaf 1963 wordt de feestdag niet meer vemeld. Mogelijk werd de feestdag van Bernardus in de jaren vijftig overschaduwd door de in Sittard populaire ⟶ St. Rosaprocessie en -kermis op de laatste zondag van augustus.
↑ top
Materiële cultuur - Raam: in 1890 werd in het noordtransept van de kerk een gebrandschilderd raam aangebracht met een voorstelling van Bernardus en het opschrift 'M. Martens posuit' (M. Martens heeft het laten plaatsen). Bernardus draagt abtsstaf, boek en geselroede.

↑ top
Bronnen en literatuur Archivalia: Sittard, gemeentearchief: parochiearchief Sittard 3 (1868/5): correspondentie deken J.B. Roersch en bisschop Paredis, 1868; proclamanda 1939-1950; index indulgentiarum 1833; index reliquiarum 1833; index indulgentiarum plenariarum; documenta SS. Reliquiarum. Roermond, bisdomarchief, zie J.P.H.M. Rouwet, 'Inventaris van het kerkelijk kunstbezit van de parochie St. Petrus Stoel te Sittard' (Roermond 1975) nr. 34
Literatuur: [Bernardusfeest], in: De Katholieke Limburger, 14 augustus 1875, 14 augustus 1891; [Bernardusfeest], in: Limburgsche Aankondiger 12 augustus 1893, 14 en 22 augustus 1896, 19 augustus 1899, 17 augustus 1901, 16 augustus 1902, 14 augustus 1903, 13 augustus 1904, 19 augustus 1905, 18 augustus 1906, 17 augustus 1907, 14 augustus 1908, 13 augustus 1910, 19 augustus 1911; [Nieuw altaar en beeld], in: Limburger Koerier 21 maart 1906; A. Dunckel & B.A. Pothast, Kurze Chronik von Sittard (...) (Sittard: G. Tholen, 1891) p. 93, 107; A.J. Flament, De parochiekerk te Sittard en hare kunstschatten (Sittard 1896) p. 15; [Bernardusfeest], in: St. Petrusklok, 16 augustus 1919, 14 augustus 1921, 16 augustus 1930; [Losse berichten], in: Kerkklok (Sittard), onder meer: 14 augustus 1947, 14 augustus 1954, 17 augustus 1963; J.J.M. Timmers, 'Bijdragen tot de geschiedenis der Sittardsche Sint-Pieterskerk, bouwgeschiedenis en inventaris', in: Publications S.H.A. Limbourg 77 (1941) p. 189, 190; Martina Friedrich, Grenzüberschreitende Wallfahrten in der Euregio Rhein-Maas (Bonn: scriptie Institut für Volkskunde, 1987) p. 23, Duitse bedevaartgangers; H. Geurts, De Sittardse kroniek van Deken Janssen (Sittard 1989) p. 76-77; A.M.P.P. Janssen, Sittardse relieken (Sittard: Stg. Charles Beltjens, 1992) p. 27; P.B.N. van Luyn, Stadt Sittardt: een grensoverschrijdend verleden (Sittard: Stg. Historie Sittard, 1993); Hub Geurts ed., De Sittardse kroniek van deken Janssen deel II (Sittard: Huldigingscomité 'Jubilea deken Janssen', [1999]) p.162-163.
Overige bronnen: KDC BiN-dossier Sittard-Bernardus van Clairvaux.

↑ top
  naar het KDC, voor aanvullingen en commentaar.