Herkenbosch, O.L. Vrouw van Fatima

Cultusobject: O.L. Vrouw van Fatima Open Street Maps
Datum: 15 augustus; gehele jaar
Periode: 1957 - heden
Religieuze context: Christelijk
Locatie: Fatimakapel behorende tot de parochie van St. Sebastianus
Adres: Wijngaardstraat 1, 6075 NC Herkenbosch
Gemeente: Roerdalen
Provincie: Limburg
Bisdom: Roermond
Samenvatting:

De Fatimakapel te Herkenbosch is een van de vele blijken van dank voor de herkregen vrede, zoals die tussen 1945 en 1960 blijvend vorm kregen. De verering van O.L. Vrouw van Fatima groeide te Herkenbosch uit tot een bescheiden regionale bedevaart.
Auteur: Lambertus Moonen
Illustraties:
Topografie - Ten noorden van Herkenbosch en de Keulse Baan ligt de Fatimakapel aan de Wijngaardstraat, een straat die ongeveer van de Keulse Baan naar de Stationsweg loopt. Westelijk van deze weg ligt een Roermonds industrieterrein en ten oosten een groot bosgebied met het Nationaal Park De Meinweg.
- In 1948 bouwden de bewoners van de Wijngaardstraat uit dank voor behoud in oorlogstijd een kapelletje van berkenstammen. Naar de oude plaatselijke benaming ontving het wegkapelletje de naam O.L. Vrouw van de Wijngaard. Na een paar jaar bleken de berkenstammen te rotten, waarop een heiligenhuisje van steen en beton werd gebouwd.
- Slechts een paar meter links achter dit wegkapelletje werd in 1957 een nieuwe bidkapel gebouwd naar het ontwerp van H. Koene (Maastricht), die eerder de parochiekerk van Herkenbosch had ontworpen. Het initiatief ging uit van de toenmalige pastoor A. Rohs, die zijn emeritaat te Herkenbosch wilde doorbrengen. Hij had daartoe een huis gekocht aan de Wijngaardstraat en liet vlakbij een kapel bouwen om er de mis te kunnen lezen. Een vroegere bewoner van Herkenbosch schonk het beginkapitaal voor deze kapel en loste daarmee een belofte in uit de oorlogstijd, om bij levensbehoud een kapelletje te bouwen uit dank. Zijn gedachte ging uit naar een bescheiden Hubertuskapelletje, maar pastoor Rohs - hoewel zelf een liefhebber van de jacht - had een grotere kapel voor ogen, toegewijd aan O.L. Vrouw van Fatima. Architectonisch is de kapel een bijzonder gebouw, daar de architect een asymmetrische en vrije vorm koos om grote zeggingskracht aan het kleine bouwwerk te geven. De toren wordt bekroond met een open koperen koepeltje, waarin een klokkenstoel is geplaatst. Het bijzondere metselwerk en het gebruik van ruwe stenen dragen bij aan het originele karakter van de kapel (breedte bij de ingang ca. 5 m; aan de achterzijde ca. 2 meter).
- Links achter in de gebedsruimte staat een beeld van St. Hubertus (85 cm hoog; terracotta) bij een rond glas-in-loodraampje met een voorstelling van diezelfde heilige (gesigneerd: 'Sleypen '57'). Aan de linkermuur bij de ingang hangt de icoon van O.L. Vrouw van Altijddurende Bijstand en verder bevinden zich in de gebedsruimte nog een kruisweg, een devotielamp en een grote rozenkrans. Buiten, achter het wegkapelletje, staat een preekstoel. In de buurt van de bidkapel treft men enige rustbanken aan en aan de andere kant van de weg een blokhut.
↑ top
Cultusobject - De verering van O.L. Vrouw van Fatima nam na de Tweede Wereldoorlog toe vanwege de behoefte dank te brengen voor de verkregen vrede en om bescherming te vragen tegen de nieuwe dreiging vanuit Oost-Europa en te bidden voor de bekering van Rusland. Een hoogtepunt bereikte die verering in Nederland tijdens het Mariacongres in september 1947 te Maastricht, toen aldaar een aan de paus geschonken beeld van O.L. Vrouw van Fatima arriveerde na een bidtocht van honderd dagen van Fatima naar Maastricht als begin van een wereldreis. In Herkenbosch wordt echter niet zozeer meer O.L. Vrouw van Fatima vereerd, maar vooral O.L. Vrouw in het algemeen, omdat de band met het oorlogsverleden, waarmee de Fatimagedenkplaatsen in Limburg verbonden waren, op de achtergrond is geraakt. De eigenlijke boodschap van Fatima als een oproep tot bekering en boete, heeft in het Roermondse bisdom nooit een grote weerklank gevonden.
- De architectuur van de kapel is erop gericht alle aandacht op het vereerde Mariabeeld te vestigen. Het is een getrouwe kopie van het beeld O.L. Vrouw in Fatima (hoogte 1,25 m; gesigneerd: 'Escultor Guilherme F. Thedim / Matosinhos - Portugal 1957'). Achter het beeld is een blauwe doek gedrapeerd.
↑ top
Verering - In 1955 verkreeg mgr. Baeten, bisschop van Breda, door bemiddeling van de montfortanen een getrouwe kopie van O.L. Vrouw van Fatima ten geschenke van de bisschop van Leiria, tot welk diocees Fatima behoort. Dit Fatimabeeld maakte vanaf 1 mei 1955 een missietocht door het bisdom Breda, zoals eerder de ⟶ Maastrichtse Sterre der Zee door Limburg. In 1957 schonk mgr. Baeten het Fatimabeeld aan de parochiekerk te ⟶ Moerdijk, sindsdien een bedevaartplaats van O.L. Vrouw van Fatima. Kennelijk heeft dit pastoors in Limburg op de idee gebracht ook een Fatimabeeld voor hun parochie te verwerven. Immers, op zondag 9 december 1956 ontving pastoor E. Tilmans, de organisator van het Mariacongres in 1947 en inmiddels pastoor van de Maastrichtse Fatimaparochie, een Fatimabeeld en op 6 oktober 1957 arriveerde een dergelijk beeld te Herkenbosch door bemiddeling van de montfortanen. Deze beelden zijn allebei vervaardigd door Guilherme Thedin. In een processie 'zoals Herkenbosch er nog nooit een zag' werd het Mariabeeld op 13 oktober, precies 40 jaar na de laatste verschijning te Fatima, naar de op die dag door pastoor Rohs ingezegende kapel gebracht. Sindsdien trekt de Fatimakapel het gehele jaar door vereerders zowel uit het dorp als van elders, jongeren zowel als ouderen.
- Vanaf 1960 nam de verering van O.L. Vrouw van Fatima in Nederland af, daar de herinnering aan de oorlog op de achtergrond geraakte en vooral omdat in die tijd het kerkbezoek terugliep. Ter illustratie van dit gegeven mag de Fatimakerk te Brunssum gelden, die in 1953 gebouwd werd met een processiegang en waarvan de inrichting van de Fatimakapel in 1960 gereed kwam, maar die nooit een bedevaartkerk werd. Te Herkenbosch daarentegen handhaafde de verering zich niet alleen, maar zij nam zelfs toe. Volgens een krantenbericht behoefde hiervoor geen reclame gemaakt te worden. De immer aanwezige brandende kaarsen bevestigen dit tot op de dag van heden. De kapel wordt momenteel vooral bezocht door Herkenbosschenaren, door inwoners van plaatsen als Melick, Sint Odiliënberg, Roermond en Duitse grensdorpen, en door voorbijkomende wandelaars.
- Op Fatimadagen als 13 mei of 13 oktober vindt er geen speciale verering plaats, wel op 15 augustus, het Mariafeest bij uitstek. Vanaf 1983 - een jaar na het 25-jarig jubileum van de kapel in 1982 dat met een triduum rond het Fatimabeeld in de parochiekerk gevierd werd - wordt jaarlijks op 15 augustus een mis in de openlucht bij de kapel gevierd; tot in de jaren negentig werd deze viering voorafgegaan door een processie vanuit het dorp. In de meimaand is er iedere woensdag om 9 uur 's morgens een mis. In vroeger jaren werd in de maanden mei en oktober de rozenkrans in de kapel gebeden, maar sinds de parochiekerk over een dagkapel beschikt, gebeurt dit aldaar vanwege haar centrale ligging in het dorp.
- Het feest van St. Hubertus wordt in de kapel gevierd, zowel door de familie die het beginkapitaal voor de Fatimakapel schonk, als door een jagersvereniging.
↑ top
Materiële cultuur - Prentjes e.d. zijn nooit aangemaakt; wel bestaat er een zwart-wit tekening van de hand van de Herkenboschenaar André Beckers uit 1988, waarop beide kapellen zijn afgebeeld (Vlodrop: Drukkerij W. Geerlings, 1988; 19 x 15 cm).

↑ top
Bronnen en literatuur Archivalia: Herkenbosch, parochiearchief St. Sebastianus (vgl. G.W.G. van Bree, Voorlopige inventaris van het parochie-archief van St. Sebastianus te Herkenbosch (Roermond 1992)). Roermond, gemeentearchief: parochiearchief St. Sebastianus Herkenbosch.
Literatuur: Verslagboek van het Maria-Congres te Maastricht van 3 t./m. 7 september 1947 (Maastricht: 'Ernest van Aelst', [1948]) p. 28-34 en 268-270; Pierre Reumens, 'De wegkruisen en kapellen van Herkenbosch', in: Roerstreek 14 (1982) p. 11-12; Lambert Arts, André Beckers & Jos Heemels ed., In 't oude kerkje voor 't altaar... - De kerken van Herkenbosch. Uitgave bij gelegenheid van de officiële heropening van de R.K. kerk St. Sebastianus op 6 november 1994 na het herstel van de aardbevingsschade van 13 april 1992 (Roermond: Drukkerij Pollaert, 1994) p. 135-136; G.J. Hilgers, '50 jaar Onze Lieve Vrouw van de Wijngaard', in: Roerstreek 30 (1998) p. 146-148, met foto's.
Overige bronnen: KDC BiN-dossier Herkenbosch; Meertens Instituut volkskundige vragenlijst 64a (1993) L384.

↑ top
  naar het KDC, voor aanvullingen en commentaar.