Herten, O.L. Vrouw van Rust

Cultusobject: O.L. Vrouw van Rust Open Street Maps
Datum: 15 september (rondom); gehele jaar
Periode: 1907 - heden
Religieuze context: Christelijk
Locatie: Kapel O.L. Vrouw van Rust in de parochiekerk van de H. Michaël
Adres: Kerkpad 2, 6049 BR Herten
Gemeente: Roermond
Provincie: Limburg
Bisdom: Roermond
Samenvatting:

Er bestaat te Herten sinds 1907 een filiaalcultus van O.L. Vrouw van Rust naar het voorbeeld van de nabije Belgische bedevaartplaats Heppeneert. Toen in de tweede helft van de 20e eeuw voor de meeste Limburgers Heppeneert per auto gemakkelijk bereikbaar werd, kreeg de verering te Herten een bescheidener karakter.
Auteur: Lambertus Moonen
Illustraties:
Topografie - Te Herten werd op 24 juli 1883 een neogotische kerk ingewijd naar het ontwerp van architect J. Kayser. In 1878 was aldaar F. Drehmanns tot kapelaan benoemd, die geheel zijn priesterleven te Herten doorbracht, vanaf 1897 tot aan zijn dood in 1934 als pastoor. In 1907 liet hij op het linker zijaltaar van de kerk een beeld van O.L. Vrouw van Rust plaatsen, geschonken door mej. M. Andriessens op de polychromie na, welke door burgemeester C. Korsten werd bekostigd. Het zijaltaar (J. Thissen, Roermond) was een geschenk van de toenmalige bisschop mgr. J.H. Drehmanns, een broer van de pastoor. Op 23 januari 1945 werd de neogotische kerk totaal verwoest; nagenoeg alleen het altaar van O.L. Vrouw van Rust bleef gespaard; dit kreeg dan ook een centrale plaats in de noodkerk.
- Op 15 mei 1954 werd een nieuwe bakstenen kerk ingewijd naar het ontwerp van H.W. Valk ('s-Hertogenbosch). Terzijde van de hoofdingang van de kerk bevindt zich links de doop-, rechts de Mariakapel. Deze laatste is 5.60 meter breed en 4.30 lang, terwijl de toegangsruimte 3.00 meter breed en 2.60 lang is. Dankzij een eigen ingang blijft de Mariakapel overdag open, terwijl de rest van de kerk gesloten is. Wel heeft men vanuit de toegangsruimte door een traliehek heen zicht op het kerkinterieur. Centraal in de overwelfde bakstenen kapel staat het genadebeeld van O.L. Vrouw van Rust op een natuurstenen sokkel. De muur achter het beeld is gewit en achter het beeld hangt een doek. Een bidstoel staat midden in de ruimte en voor de rest bevinden er zich enige klapstoeltjes. Een gecalligrafeerde tekst uit 1982 met het 'Gebed tot O.L. Vrouw van Rust' van de hand van pastoor Debets hangt links van het beeld.
↑ top
Cultusobject - Het beeld van O.L. Vrouw van Rust is 135 cm hoog en 83 cm breed, gesigneerd 'J. Thissen Roermond 1907'. Op het voetstuk staat: 'Onze Lieve Vrouw van Rust' en daaronder op de natuurstenen sokkel: 'Bid voor ons'. Maria is zittend weergegeven, het hoofd voorover gebogen, de handen gevouwen op de knieën. Achter haar staat St. Jan de Evangelist, met beide handen steunt hij haar schouders. Het beeld bezit niet meer de oorspronkelijke polychromie, maar is door de ter plaatse woonachtige kunstenaar P. Peters in pasteltinten beschilderd. Het beeld te Heppeneert, dat als voorbeeld diende, is slechts 47,5 cm hoog en 32,5 cm breed. Het beeld te Heppeneert maakte deel uit van een 16e-eeuwse Antwerpse retabelkast, voorstellend de dood van Christus aan het kruis. De St. Jan van het beeld te Heppeneert kijkt dan ook omhoog naar de niet meer aanwezige gekruisigde Christus, zijn rechterhand ondersteunt O.L. Vrouw, de linker heeft hij op de borst. Doordat bij het beeld van Herten de blik van St. Jan op Maria is gericht, is de verwijzing naar de oorspronkelijke plaatsing van het beeld als detail van een kruisigingsgroep niet meer aanwezig. Alle aandacht wordt gericht op O.L. Vrouw van Rust, de titel van het vereerde beeld. Zo ontstond te Herten een O.L. Vrouw van Rust met een eigen iconografie.
↑ top
Verering Broederschap
- In 1889 werd de Broederschap van O.L. Vrouw van Rust door de Luikse bisschop Doutreloux te Heppeneert opgericht en in 1893 door paus Leo XIII tot aartsbroederschap verheven. Reeds in 1893 richtte de Bossche bisschop Van de Ven een Broederschap van O.L. Vrouw van Rust op te Oss met als eigen doelstelling O.L. Vrouw van Rust te verzoeken de rust in deze destijds oproerige gemeente te bewaren. In de kerk O.L. Vrouw Onbevlekt Ontvangen te Oss herinnert een geschilderde afbeelding van O.L. Vrouw van Rust (gesigneerd R. Looymans) bij de aldaar vereerde staakmadonna hieraan. In de Everstraat te Einighausen werd in 1894 een kapelletje ter ere van O.L. Vrouw van Rust gebouwd, waarin een gipsen kopiebeeld uit Heppeneert op ware grootte een plaats vond. Aldaar heeft ook een broederschap bestaan, die echter slechts weinig leden telde.
- In mei 1908 tenslotte werd te Herten een broederschap van O.L. Vrouw van Rust opgericht. Tot heden werden er ongeveer 10.000 leden ingeschreven, hoofdzakelijk afkomstig uit Limburg, maar toch is geheel Nederland onder de leden vertegenwoordigd. Rond 1965 werden nog een honderdtal leden ingeschreven, onder meer uit Breda, Echt, Eindhoven, Roermond, Puth, Hulst, Treebeek, Graauw, Leiden en Amsterdam, en vanaf 1970 in totaal nog ruim 500 leden, waarvan 22 in 1980, in 1992 54 en in 1995 enkele.
- De leden van de broederschap bidden dagelijks voor de levende en gestorven medeleden eenmaal een weesgegroet en het schietgebed 'Onze Lieve Vrouw van Rust, bid voor ons' of het noveengebed. Indertijd werden jaarlijks te Herten drie hoogmissen voor de leden opgedragen, een in de meimaand en de andere twee onder de octaven van Maria Tenhemelopneming en O.L. Vrouw van Zeven Smarten; tegenwoordig wordt slechts een mis opgedragen omtrent het feest van O.L. Vrouw van Smarten.
- Op 7 juli 1908 verleende paus Pius X twee volle aflaten aan de leden. Een wordt verkregen wanneer men als lid van de broederschap wordt ingeschreven, de andere naar eigen keuze eens in het jaar als men ook nog de Hertense kerk bezoekt en bidt bij O.L. Vrouw van Rust. Bij een noveen tot O.L. Vrouw van Rust dient men de sacramenten te ontvangen, de medaille van O.L. Vrouw van Rust te dragen en dagelijks de litanie van O.L. Vrouw van Rust met het noveengebed te bidden.
- Het doel van deze Mariaverering is om op voorspraak van O.L. Vrouw van Rust in het sterfuur sterkte en vrede te verwerven en de eeuwige vrede in het hiernamaals, maar ook 'genezing van zenuwziekten, zoals hoofd- en tandpijn, slapeloosheid, beroerte, lusteloosheid tot het werk, stuipen van kinderen', verder alle rustverstorende kwalen als 'kwade nachtelijke dromen, bekoringen en angstvalligheden'. De oorspronkelijke benaming van O.L. Vrouw van Rust is O.L. Vrouw van Vrede. Door allerlei omstandigheden kreeg deze devotie als voornaamste doel de persoonlijke rust en vrede naar ziel en lichaam, doch bij oorlog tussen volkeren of tweedracht in familie krijgt deze devotie haar oorspronkelijk karakter terug, namelijk herstel van de vrede.
- De feestdag van O.L. Vrouw van Rust te Herten is 15 september, het feest van O.L. Vrouw van Smarten, voorheen gevierd op de derde zondag van september. Aan het einde van de 20e eeuw wordt het feest gevierd in het weekend nabij 15 september. In Heppeneert was de oorspronkelijke feestdag 15 augustus, Maria Tenhemelopneming (in 1995 de gehele meimaand).
- In de kapel te Heppeneert staan de volgende 19e-eeuwse votiefstenen naast elkaar: 'Aloysius Froyen. Pastoor. Heppeneert' en 'O.L. Vr. van Rust, Bescherm, De Familie Drehmanns', waaruit blijkt dat er een band bestond tussen de priesters Froyen en Drehmanns door hun gezamenlijke verering van O.L. Vrouw van Rust.

De verering in 1954 - 1955 te Herten
- Op 16 mei 1954, daags na de consecratie van de nieuwe kerk, had 's avonds na een grote bloemenhulde en extra toewijding aan Maria een lichtprocessie plaats. Uit elk der vier gehuchten van de parochie (Ool, Merum, Rijksweg en Herten-dorp) trok men naar de noodkerk, vanwaar het beeld van O.L. Vrouw van Rust naar de Mariakapel in de nieuwe parochiekerk werd gebracht; hierbij zouden 1200 parochianen aanwezig geweest zijn, hetgeen neerkomt op de gehele parochiegemeenschap. Op het einde van de meimaand in 1955 had wederom een grootse openbare mariale manifestatie plaats, die eindigde op zondagavond 29 mei met een lichtprocessie en de hernieuwde toewijding van Herten aan O.L. Vrouw van Rust. Oud-pastoor A. Körner schreef voor die gelegenheid het 'Lied ter ere van O.L. Vrouw van Rust', gezongen op de melodie van 'Lieve Moeder van de Heer'.
- Eind jaren vijftig schreef een invuller van een volkskundevragenlijst uit Linne op dat men daar alleen voor ernstige ziektegevallen een bedevaart naar Herten ondernam, meestal uitgevoerd door zeven maagden.

Verering O.L. Vrouw van Rust in Midden-Limburg
- De verering anno 1995 is in omvang ongeveer even groot als die rond 1900, maar ze concentreert zich meer dan voorheen op Heppeneert, daar deze bedevaartplaats per auto gemakkelijk voor iedereen bereikbaar is. Buiten de al genoemde vereringsplaatsen van O.L. Vrouw van Rust dienen nog drie kapelletjes in Midden-Limburg vermeld te worden, die wel de titel O.L. Vrouw van Rust bezitten, maar niet haar eigen beeld. Deze drie oudere kapelletjes met een gewoon beeld van O.L. Vrouw met Jezuskind hebben waarschijnlijk rond 1900 de titel O.L. Vrouw van Rust gekregen, omdat die verering toen zo op de voorgrond trad: een kapelletje bij het oude landgoed Haegenbroek te Thorn, een te Pol tussen Heel en Wessem en een te Mildert (parochie Swartbroek / Weert, gemeente Nederweert). Tenslotte trok ook het beeld van O.L. Vrouw van Rust in de parochiekerk van het Zuid-Limburgse ⟶ Lemiers bedevaartgangers.
- Tegenwoordig is er op de woensdagmiddag nabij het feest van O.L. Vrouw van Smarten een Marialof, bijgewoond door enkele honderden gelovigen. Bij die gelegenheid wordt het genadebeeld op feestelijke wijze voor in de kerk geplaatst.
↑ top
Materiële cultuur Devotionalia
- Tegel: een devotietegel werd in 1955 uitgegeven met de voorstelling van O.L. Vrouw van Rust, met rondom de tekst: 'O.L. Vrouw van Rust. Bid voor ons. Herten' (15 x 15 cm.; 01 Tronholm 55 Made in Denmark).
- Noveenkaarsen: met een voorstelling van O.L. Vrouw van Rust te Heppeneert en de tekst: 'O.L. Vrouw van Rust. Bid voor ons'. Deze noveenkaarsen worden geplaatst op een standaard van koper met een voorstelling van de wonderdadige medaille.
- Replica: van het beeld van de Hertense O.L. Vrouw van Rust (15 cm hoog en 8.5 breed; zilvertin) zijn kopieën voor de verkoop gemaakt.
- Diversen: medaille van O.L. Vrouw van Rust / Heppeneert; kruisbeeldjes; rozenkransen; flessen wijwater, die zijn voorzien van een voorstelling van de H. Michaël en een gebed tot deze aartsengel.

Devotioneel drukwerk
- Litanieën: 1 Litanie ter eere van Onze Lieve Vrouw van Rust, Koningin des Vredes, die bijzonder te Heppeneert en Eelen, te Herten en Lemiers openlijk vereerd wordt (Roermond: M. Waterreus, 1914; 4 p.); 2 Litanie ter eere van Onze Lieve Vrouw van Rust te Herten, Patrones tegen zenuwziekten (Roermond: M. Waterreus, 1921; 4 p.).
- Prentjes: 1 devotieprentje met als voorstelling boven: O.L. Vrouw van Rust temidden van wolken en beneden de neogotische kerk van Herten, verder de tekst: 'U. [sic] L. Vrouw van Rust te Herten bij Roermond'; keerzijde: 'Gebed tot O.L. Vrouw van Rust' (impr. L. van Thuyl, Roermond, 28 november 1907; herdrukt in 1916; reimpr. P. Geurts; 11,6 x 7,2 cm; zwart-wit; B. Kühlen, M. Gladbach; coll. Breda's Museum); 2 broederschapsprentje 'Broederschap van Onze Lieve Vrouw van Rust, opgericht den 19 mei 1908, in de parochiale kerk van Herten' (nihil obstat L. van Thuyl Roermond, 28 juli 1908; latere versie: impr. Laurentius [Schrijnen] Roermond, 11 Mei 1915; 13 x 8 cm; Roermond: Stoomdrukkerij M. Waterreus; coll. D. Gooren) 4 p.; 3 prentje zonder afbeelding met 'Lied ter ere van O.L. Vrouw van Rust. Herten - Limburg' (11 x 6,4 cm [1955]); 4 op Allerzielen 1995 is een prentje met deze afbeelding in zwart-wit uitgegeven; 5 een ander jaar, bij dezelfde gelegenheid, is een prentje uitgegeven met de afbeelding van de tegel uit 1955.
- Diversen: 1 noveengebed met foto van het beeld van O.L. Vrouw van Rust te Herten en op de keerzijde 'Noveengebed tot O.L. Vrouw van Rust' (impr. A. Castermans, Vicaris-Generaal; 12 x 8,4 cm; kleurenfoto; z.d.; z.j. [1982]); 2 voorstelling van O.L. Vrouw van Rust te Herten met noveengebed op de keerzijde (12 x 8,4 cm; kleurenfoto, [1992]); 3 als variant van deze prent uit 1992 is ook een briefkaart verschenen; 4 uitvaartverzorging H. Schuren te Linne geeft overlijdensprentjes uit met een tekening van O.L. Vrouw van Rust te Herten door Th. Peeters uit Linne (grootte verschillend; zwart-wit); 5 'Gebed tot O.L. Vrouw van Rust' van de hand van pastoor Debets (impr. mgr. A. Castermans, epifanie 1982).
↑ top
Bronnen en literatuur Archivalia: Herten, parochiearchief H. Michaël. Roermond, gemeentearchief: parochiearchief H. Michaël te Herten 1710 - 1962, inv. nrs. 1, 2, 4 en 75.
Literatuur: Oscar Huf, Maria 'Regina Pacis' en 'O.L. Vrouw van Rust' (Bussum: Paul Brand, 1917) p. 115-133; Fr. Jos. Drehmanns, De gouden Marialegenden (Maastricht: Uitgevers-Maatschappij Gebrs. van Aelst, 1928) p. 150-153, na de titelpagina is een afbeelding van 'O.L. Vrouw van Rust Herten en Heppeneert' afgedrukt, maar het betreft de afbeelding van O.L. Vrouw van Herten; F.H.H. Drehmanns, Maria's Verheerlijking (Averbode: Drukkerij der abdij, 1910), als illustratie van de mariale werken van pastoor Drehmanns; 'Maria bleef op haar troon. Kerk van Herten verwoest', in: Maas- en Roerbode, 1 mei 1948; J.R., 'De Zenuw-arts van Herten, Grootse Hulde aan O.L. Vrouw van Rust', in: De Limburgsche Post 11 (27 mei 1955) nr. 21; 'O.L. Vrouw van Rust te Herten. Oude devotie komt tot nieuwe bloei', in: Maas- en Roerbode, 28 mei 1955, p. 3; Jan Nieskens, P. Geraets, Bouwpastoor te Herten (machineschrift, gestencild) p. 1-34; P.J. Meertens & M. de Meyer, Volkskunde-atlas voor Nederland en Vlaams-België. Commentaar aflevering II (Antwerpen/Utrecht: Standaard, 1965) p. 40; F.M.J. van der Steen & Jo van Herten, 1000 Jaar Herten 968 - 1968 (Herten, Gemeentebestuur, 1968) p. 68-128; Maurits de Meyer, Volkskunde-atlas voor Nederland en Vlaams-België, Commentaar bij de kaarten 21-29. Volksgeneeskunde (Antwerpen/Utrecht: Standaard, 1968) p. 46; P.H.H. Benen, Dialect en Volkskunde van Herten (Roermond: Uitgeverij Poell, 1973) p. 453-455; M. Hendrickx, R. Janssen & W. Sangers, 'O.-L.-Vrouw van Rust te Heppeneert in oude afbeeldingen', in: Maaslandse Sprokkelingen, Nova Series, jg. VII, nrs. 6-7 (april-mei 1984) p. 1-44; R. Janssen & W. Sangers, O.-L.-Vrouw van Rust te Heppeneert (Beek Limburg: Denimij druk, 5e uitgave 1987) p. 1-28; 'Noveengebed ter ere van Onze Lieve Vrouw van Rust', in: De Sleutel 20 (oktober 1992) nr. 19, p. 16-17, met grote afbeelding van het beeld te Herten; F. van Galen, 'Over een robijnen feest en een tinnen beeld...', in: De Sleutel 22 (september 1994) nr. 18, p. 6-7; W. Heymans, Sint-Gertrudis Heppeneert (Regensburg: Verlag Schnell & Steiner, 1994) p. 1-20; Arjan Jellema, 'O.L. Vrouw van Rust', in: Devotionalia 14 (oktober 1995) nr. 38, p. 174-176; V. Delheij & A. Jacobs, Kerkenbouw in Limburg 1850-1914. Neogotische en neoromaanse parochiekerken en hun architecten (Sittard: Stg. Charles Beltjens, 2000) p. 116-117.
Overige bronnen: KDC BiN-dossier Herten-O.L. Vrouw van Rust; Meertens Instituut volkskundige vragenlijst 23 (1959) L 376.

↑ top
  naar het KDC, voor aanvullingen en commentaar.