Heusdenhout, H. Anna

Cultusobject: H. Anna Open Street Maps
Datum: 26 juli
Periode: Ca. 1500 - 1648
Religieuze context: Christelijk
Locatie: St. Annakapel behorend tot parochie Breda Oost (voormalige H. Michael)
Adres: Heusdenhoutseweg 34, 4817 NC Breda
Gemeente: Breda
Provincie: Noord-Brabant
Bisdom: Breda
Samenvatting: Van het begin van de 16e eeuw tot halverwege de 17e eeuw was de St. Annakapel in Heusdenhout primair het bedehuis voor de in deze buurtschap wonende parochianen van Ginneken. Maar in dezelfde periode kwamen in de laatste week van juli en vooral op 26 juli gelovigen uit de wijde omtrek naar deze kapel op bedevaart om Anna te vereren.
Auteur: Joop IJsseling
Illustraties:
Topografie - Heusdenhout is sinds 1961, toen deze buurtschap door de gemeente Nieuw-Ginneken aan de gemeente Breda werd overgedragen, uitgegroeid tot een stadswijk. Voordien had Heusdenhout een overwegend agrarisch karakter. De oudste vermelding van de naam Heusdenhout dateert van 1308. De St. Annakapel wordt echter voor het eerst vermeld in 1518. Het gebouw dateert in zijn huidige vorm - herstellingen werden in 1595 uitgevoerd - waarschijnlijk van omstreeks 1600. De bakstenen kapel meet van binnen ruim 14 bij 5,5 meter. In 1581 werd de kapel grondig geplunderd tijdens de zogenaamde Furie van Haultepenne. Tot circa 1648 heeft de kapel als gebedshuis gefunctioneerd. Daarna heeft het gebouw lange tijd dienst gedaan als schoollokaal voor de Heusdenhoutse jeugd; in 1912 fungeerde het als schuur annex kippenhok. In 1936 werd de kapelfunctie hersteld.
- Uitwendig vallen vooral drie dingen op: de royale hof om de kapel, het in 1934 weer teruggebrachte rieten dak en het klokkentorentje. Dit laatste wordt gevormd door twee tot boven het dak doorgetrokken steunberen aan de westgevel. Het middendeel daartussen bevat van beneden naar boven: de ingang met een korfbogige bovenkant, een vrij hoog spitsboogvenster en een nisje met een modern, maar inmiddels sterk verweerd St. Anna-te-Drieënbeeldje.
In de klokkenstoel hangt een uit Antwerpen afkomstig klokje dat gegoten werd door Hans van den Gheyn in 1602.
- Een grondige restauratie vond plaats in de jaren 1934-1936 onder leiding van de architect H.W. Valk uit 's-Hertogenbosch. In de jaren 1966-1967 en 1972 werden opnieuw restauraties uitgevoerd.
↑ top
Cultusobject - Zie voor St. Anna ⟶ Aarle.
- In de kapel staat een replica van een 16e-eeuws St. Anna-te-Drieënbeeld op een console achter het altaar tegen het dichtgemetselde middenvenster van de absis. Deze replica zou vervaardigd zijn naar het orgineel, dat volgens een moderne 'legende' ooit het eigendom van de kapel zou zijn geweest maar destijds verkocht zou zijn om met de opbrengst een deel van de restauratie te kunnen betalen.
↑ top
Verering - Vooral in de 15e eeuw breidde de verering van de H. Anna zich in de Nederlanden sterk uit (⟶ Sint Anna ter Muiden). Een van de vormen waarin zij veelvuldig werd voorgesteld is het St. Anna-te-Drieënbeeld: Anna met haar dochter Maria en kleinzoon Jezus. De H. Anna werd in de 16e en 17e eeuw nog niet - zoals later zou gebeuren - op de eerste plaats aangeroepen door jonge mensen die een huwelijkspartner hoopten te vinden. Belangrijker was mogelijk het feit dat de gelovigen in Anna een 'menselijke' heilige zagen. Als legendarische stammoeder van de familie rond Jezus werd zij de patroonheilige van de familie, van het gezin en vooral van de moeders die door haar bemiddeling hoopten op een voorspoedig verloop van zwangerschap en bevalling.
- In Heusdenhout kwamen de gelovigen in de 16e en eerste helft van de 17e eeuw op haar feest (26 juli) uit de wijde omtrek naar de kapel op bedevaart om de H. Anna te vereren.
Nog in 1644 vermeldt de pastoor van Ginneken dat hij op St. Annadag wijn liet tracteren aan de muzikanten die het feest opluisterden. Er werden op de Annadagen in en rond de kapel ook missen opgedragen door priesters van elders, die met de pelgrims meekwamen. In 1648, na de Vrede van Munster, kwam er een abrupt einde aan deze jaarlijkse, feestelijke bedevaarten.
- Er is in meer recente tijden niets gekomen van een herleving van een jaarlijkse viering van het feest van St. Anna in Heusdenhout; misschien ook vanwege de 'concurrentie' van het nabije ⟶ Molenschot, waar sinds het eind van de 19e eeuw in de laatste week van juli een belangrijke Annabedevaart met kermis en Annabal werd gehouden. Vanaf 1945 deed de Bredase bedevaart naar Molenschot eerst de Annakapel van Heusdenhout aan.
- De kapel was in de jaren negentig meestal gesloten. In 1995 werden er diensten gehouden op woensdagavond om 19.00 uur en op vrijdagmorgen om 9.00 uur. Verder werden er in de kapel ook huwelijken ingezegend en vonden er soms doopplechtigheden plaats.

↑ top
Bronnen en literatuur Archivalia: Breda, gemeentearchief: oud archief der gemeente Ginneken en Bavel, gedeponeerde archieven, inv. nrs. 10-16, archief der kapel van Heusdenhout, vooral inv. nrs. 11, 1-3, kapelrekeningen 1606, 1636 en 1657 en 14, 1-5, bijlagen van de kapelrekeningen, 1626-1649.
Tekstedities: G.C.A. Juten, Consilium de Beke (Bergen op Zoom: stoomdrukkeij Juten, [1910]) p. 112-113; G. Bannenberg, A. Frenken & H. Hens ed., De oude dekenaten Cuijk, Woensel en Hilvarenbeek in de 15de- en 16e-eeuwse registers, dl. 2 (Nijmegen: Gebr. Janssen, 1970) p. 361.
Literatuur: G.C.A. Juten, 'Drie kapellen onder Ginneken; I kapel der H. Anna te Heusdenhout', in: Taxandria 14 (1907) p. 30-36; J. Kalf, De monumenten van geschiedenis en kunst in de provincie Noordbrabant, dl. 1. De monumenten in de voormalige Baronie van Breda (Utrecht: A. Oosthoek, 1912) p. 257-259; J.W.A. Gommers, 'Folkloristische kalender voor westelijk Noord-Brabant', in: Sinte Geertruydtsbronne 7 (1930) p. 155; G.C.A. Juten, 'St. Annakapel te Heusdenhout', in: Taxandria 43 (1936) p. 113-119; J.M.F. IJsseling, 'De Sint Annakapel', in: Veertig Bredase monumenten (Breda: Comité Breda monumentenjaar, 1975) p. 16-17; G. van Herpem, 'Heusdenhout, St. Annakapel', in: Drie kapellen in de Baronie van Breda (Amstelveen: Luyten, 1980), p. 7-26; Lène Dresen-Coenders, 'Verspreiding van de Annadevotie in kaart', in: Heilige Anna, Grote moeder. De cultus van de Heilige Moeder Anna en haar familie in de Nederlanden en aangrenzende streken (Nijmegen: Sun, 1992) p. 87-99; Peter Vermeulen, Langs 's Heren wegen.Veldkapellengids voor Noord-Brabant (Eindhoven: Kempen, 1996) p. 38-40.
Overige bronnen: KDC BiN-dossier Heusdenhout; Meertens Instituut volkskundige vragenlijst 64a (1993); Tilburg, KU Brabant: Brabant-collectie, top. afb. Heusdenhout: nrs. 3136-3138, afbeeldingen kapel..

↑ top
  naar het KDC, voor aanvullingen en commentaar.