Bosschenhoofd, H. Clemens Maria Hofbauer

Cultusobject: H. Clemens Maria Hofbauer Open Street Maps
Datum: 15 maart (+ octaaf)
Periode: 1939 - heden
Religieuze context: Christelijk
Locatie: St. Clemenskapel in de parochiekerk van het H. Hart van Jezus
Adres: Pagnevaartdreef 1, 4744 RE Bosschenhoofd
Gemeente: Halderberge
Provincie: Noord-Brabant
Bisdom: Breda
Samenvatting:

Toen op 24 augustus 1939 de Nederlandse regering de voormobilisatie afkondigde, speelde de pastoor van Bosschenhoofd op de situatie in door in zijn parochie een broederschap op te richten van de H. Clemens Maria Hofbauer, patroon van hopeloze zaken. Deze broederschap was de eerste in Nederland voor de H. Clemens. Vanwege de oorlog kende de broederschap een grote bloei en na de oorlog zou bij de herbouw van de kerk een kapel met een aparte ingang worden gebouwd die aan de H. Clemens was toegewijd.
Auteur: Paul van Geest; bew. Peter Jan Margry
Illustraties:
Topografie - Bosschenhoofd is een kleine kern (ruim 2000 parochianen in 1986) in de gemeente Halderberge, ontstaan als lintbebouwing langs de Pastoor Van Breughelstraat. In 1928 werd er een zelfstandige parochie opgericht. Het retraitehuis van de redemptoristen, dat in het dorp gevestigd was, genoot ruime bekendheid.
- De huidige kerk, waar de verering van Clemens Maria Hofbauer is begonnen, werd gebouwd in 1928, naar een ontwerp van W. te Riele. De eerste steen werd gelegd door pastoor dr. A.J. Smits. Op 22 mei 1928 consacreerde P. Hopmans, bisschop van Breda, de nieuwe dorpskerk. Deze dorpskerk is in de oorlog zwaar beschadigd. Na de oorlog is hij in 1952 herbouwd onder leiding van architect J. Hurks uit Roosendaal. Enkel de westfaçade is ingrijpend veranderd. De Clemenskapel is bij de herbouw aan de kerk toegevoegd.
- Op 14 december 1952 werd de Clemenskapel door de deken van Roosendaal, H.J.A. van Mierlo, ingewijd. De Clemenskapel werd in 1978 als dagkapel ingericht. De kapel oogt sober en vertoont duidelijk sporen van de Bossche school. Geconstrueerd van lichte bakstenen en voorzien van een houten dakconstructie is zij donker en intiem, ook omdat de gebrandschilderde ramen weinig licht toelaten.
- De vier gebrandschilderde ramen in de kapel zijn afkomstig uit het atelier van André Henderickx te Schiedam en beelden de heilige uit op drie belangrijke momenten in zijn leven: (1) een moment in zijn levensfase voor het priesterschap, (2) zijn prediking in Warschau, (3) en in Wenen. Op het vierde raam tenslotte wordt de heilige afgebeeld als patroon van hopeloze zaken. Deze ramen werden in 1957 geschonken door de familie D. van der Tuyn-Kret.
- In 1969 werd in Bosschenhoofd een straat naar de heilige vernoemd: de Clemensstraat.
↑ top
Cultusobject - Clemens Maria Hofbauer (1751-1820), redemptorist, werd in 1888 zalig verklaard. In 1909 volgde de heiligverklaring. Zijn leven stond in het teken van geloofsverkondiging, armenzorg en onderwijs. Hij geldt als 'patroon van hopeloze zaken', omdat tijdens zijn leven zoveel van zijn werk mislukte, met name zijn pogingen om een klooster te stichten. Hij stierf op 15 maart 1820 te Wenen, waar hij begraven ligt. De verering bij zijn graf is in handen van paters redemptoristen aldaar. De Weense paters zijn blij met de relatief grote belangstelling uit Nederland.
- De parochie is in het bezit van een reliek ('ex ossib. S. Clemens H.') van de heilige, die in 1939 door pater J. de Bont c.s.s.r. werden geschonken aan pastoor Brogtrop. De theca is gevat in een metalen reliekhouder
- Het eerste, gepolychromeerde cultusbeeld van de H. Clemens, afkomstig uit de Oda-fabriek te Sint-Oedenrode, kreeg in 1939 een plaats achter in de kerk waar talloze vereerders zowel in groepsverband als individueel hun gebeden tot de heilige richtten. Omdat pastoor Brogtrop niet tevreden was over de pose waarin de heilige door dit beeld werd weergegeven, werd het ingeruild voor een ivoorkleurig beeld van dezelfde firma. Dit beeld werd eind februari 1940 in de kerk geplaatst, in een nisje in de linkermuur.
- Het interieur van de Clemenskapel wordt bepaald door een massief houten beeld van Clemens Maria Hofbauer uit 1958. Het is vervaardigd door beeldhouwer Piet Verdonk uit 's-Hertogenbosch en werd bekostigd door J. van Wezel-Saris uit Tilburg. De console waarop het beeld geplaatst is, werd gedoteerd door de familie Van der Tuyn-Kret.
- Naast het beeld is aan de wand een replica van de icoon van O.L. Vrouw van Altijddurende Bijstand bevestigd, waarvan de verering eveneens door de redemptoristen is gepropageerd.
↑ top
Verering - De oorsprong van de bedevaart ligt in de oprichting van de broederschap van de H. Clemens Maria Hofbauer in 1939 door pastoor J.A.M. Brogtrop (pastoor van 1938 tot 1953). Inspelend op de noden van zijn tijd cultiveerde hij de verering voor de H. Clemens als patroon van hopeloze zaken en kanaliseerde hij daarmee de gevoelens van angst voor oorlogsdreiging. Bisschop Hopmans van Breda keurde reeds op 4 oktober de oprichting en de statuten van de broederschap goed en liet zich als eerste lid inschrijven. Gedurende de oorlog vonden velen de weg naar het beeld in Bosschenhoofd. De invloed van de redemptoristen op de vormgeving van de verering werd allengs groter. De novicenmeester te 's-Hertogenbosch, pater van Grinsven, gaf met zijn medebroeder, pater De Bont, pastoor van Brogtrop de nodige aanwijzingen. Er ontstond al snel een netwerk van zelatrices in West-Brabant (onder meer in Bergen op Zoom, Breda, Etten, Halsteren, Hoeven, Leur, Oudenbosch, Roosendaal, Rucphen, Sprundel, Udenhout en Zegge). Verspreide leden vond men tot in Sneek, Terneuzen en Valkenburg toe. Op de feestdag van de H. Clemens (15 maart) in 1940 telde de broederschap al 1500 leden. Over het ledenaantal in later jaren is niets bekend. De broederschap en een beperkt netwerk van zelatrices bleven tot circa 1980 bestaan. Niettemin wordt de verering anno 1998 in beperkte mate nog steeds in de familiekring doorgegeven en worden er telkens weer nieuwe (jonge) bedevaartgangers gesignaleerd.
- De bedevaart naar Bosschenhoofd heeft nimmer de omvang gekregen van de Clemensbedevaart naar ⟶ 's-Hertogenbosch. De reden hiervoor is waarschijnlijk dat de verering hier werd gecultiveerd door de seculiere pastoor Brogtrop. De redemptoristen traden weliswaar als adviseur op, maar omdat zij niet aan de parochie verbonden waren, fungeerden zij niet als de primair stuwende kracht.
- In 1998 viel de feestdag 15 maart op een zondag en dat betekende een extra grote toevloed van bedevaartgangers uit West-Brabant en van verder weg. De feestdag was in regionale kranten als De Stem en het Brabants Nieuwsblad aangekondigd. Verder werd er onder meer via affiches propaganda gemaakt voor de liturgische activiteiten. Zowel op zaterdagavond als zondagochtend was de kerk 'bomvol', per keer zo'n 500 bezoekers, waarvan globaal de helft van buiten Bosschenhoofd. Ook het lof op zondagmiddag trok nog ruim 300 bezoekers. Valt de feestdag van Clemens buiten het weekeinde dan is de deelname van buitenparochiële vereerders aanzienlijk kleiner. Op de feestdag wordt het houten beeld van Clemens uit de zijkapel gehaald en voor in de kerk bij het altaar geplaatst. Het beeld wordt jaarlijks op een wisselende wijze versierd. Hiervan wordt dan een foto gemaakt, die het jaar daarop als devotieprent te koop is.
- Dagelijks is de kapel geopend en kan Clemens worden ingeroepen bij 'hopeloze zaken' en 'om de kracht de moeilijkheden te kunnen dragen zoals hij dat kon'. Door het jaar is de verering van het beeld van de heilige in de kapel beperkt. Wekelijks wordt er op zondag een speciale Clemensmis in de kerk opgedragen. Verder worden gedurende het jaar door vereerders tientallen malen extra missen ter ere van Clemens besteld en worden per giro vele giften vanuit het gehele land (bijvoorbeeld uit Amsterdam, Hasselt, Valkenswaard en Volendam) overgemaakt. Aan de pastorie verkoopt men regelmatig de beschikbare devotionalia en kaarsen.
↑ top
Materiële cultuur - 1 Devotiekaarsen met een afbeelding van de H. Clemens en de tekst 'Patroon in hopeloze zaken. Help het gelovige volk'; 2 aluminium medaille (Ø 1,9 cm + ophangoog), met op de voorzijde een portret en de randtekst 'Ste Clemens Maria Hofbauer Ora P.N.' en op de achterzijde een afbeelding van O.L. Vrouw van Altijddurende Bijstand; 3 rozenkranzen; 4 Clemensbeeldjes (ca. 25 cm).

Devotioneel drukwerk
- 1 'Noveen en gebeden ter ere van de heilige Clemens Maria Hofbauer' (Roosendaal: secretariaat van de Surinaamse Missie (c.s.s.r.), 1989; 40 p.). Deze uitgave is een bewerking van het boekje dat gebruikt werd in de Sint Clemenskring te ⟶ 's-Hertogenbosch. Naast de novene bevat het boekje een biografie en gebeden tot Clemens, zijn litanie evenals de gebeden op zijn feestdag; 2 devotieprentje, met op de voorzijde een getekend portret en op de achterzijde een 'krachtig gebed tot de H. Clemens Maria Hofbauer in moeilijke omstandigheden' (7 x 10,5 cm; uitg. Secr. Surinaamse Missie; impr. Haarlem, M.P.J. Möllmann, 21 juli 1932).

↑ top
Bronnen en literatuur Archivalia: Bosschenhoofd, parochiearchief H. Hart van Jezus. Breda, bisdomarchief: parochiedossier Bosschenhoofd.
Literatuur: P.G. Bins, Prisma Toeristengids. Zeeland Brabant Limburg (Utrecht-Antwerpen: Het Spectrum, [1972]) p. 76; C.A.I.L. van Nispen, J.C.M. Wittebols, Bosschenhoofd. Gedenkboek honderd jaar parochie en kerkdorp: 1886-1986 (Bosschenhoofd: Heemkundekring de Honderd Hoeven, 1986), met verdere literatuurverwijzingen.
Overige bronnen: KDC BiN-dossier Bosschenhoofd; Meertens Instituut volkskundige vragenlijst 64a + b (1993); mondelinge informatie op 17 maart 1998 van C.A.I.L. van Nispen uit Bosschenhoofd en op 25 maart 1998 van mevr. C. van Eekeren, kosteres. Collectie 'Bosschenhoofd' van J.A. Bomans, opgenomen in BiN-dossier (acquisitie 2012)
↑ top
  naar het KDC, voor aanvullingen en commentaar.