Hoeven, H. Christoffel

Cultusobject: H. Christoffel Open Street Maps
Datum: 24 juni (zondag naastbij)
Periode: 1927 - heden
Religieuze context: Christelijk
Locatie: Parochiekerk van St. Jan de Doper
Adres: St. Janstraat 40, 4741 AR Hoeven
Gemeente: Halderberge
Provincie: Noord-Brabant
Bisdom: Breda
Samenvatting:

Onder invloed van de toenemende verkeersdrukte in de jaren twintig van de 20e eeuw nam de belangstelling voor Christoffel als schutspatroon van de moderne reiziger toe. In Noord-Brabant werd in 1927 in Hoeven een Christoffelbond opgericht en een autozegening ingesteld. Hoeven werd daarmee al gauw een belangrijk centrum van de Christoffeldevotie.
Auteur: Jeroen van de Ven
Illustraties:
Topografie - Zie ⟶ Hoeven, H. Bernardus.
- De parochiekerk van Hoeven werd gebouwd in de jaren 1928-1929 (architect J. Berben). Zij is met een voorplein met autotracé rond het kerkgebouw aangepast aan de autozegening.
Vooraan in de kerk is een aparte Christoffelkapel.
↑ top
Cultusobject - Volgens de legende hielp Christoffel (Christophoros: letterlijk Christusdrager) pelgrims een rivier over te steken. Op zeker moment droeg hij op zijn schouder een kleine jongen over het water. Het kind werd steeds zwaarder zodat Christoffel nauwelijks verder kon lopen. Toen hij de jongen aan de overkant van de rivier weer op de grond neerzette, bleek hij het Jezuskind te hebben overgedragen. Christoffel is de patroon van de reizigers. Zijn feestdag valt op 25 juli (sinds 1969 op 24 juli). Christoffels historiciteit werd al in de late middeleeuwen betwist.
- In 1933, toen de Hoevense autozegening al enige regionale bekendheid had verworven, ontving pastoor J. de Hoog een brief van deken Van den Biesen uit Etten waarin werd gewaagd van een grote reliekhouder van zacht lindehout (ca. 2 m hoog) die was gevonden op een rommelkamer naast de Ettense kerktoren. De reliekhouder bevatte volgens Van den Biesen een stuk bot dat waarschijnlijk kon worden toegeschreven aan Christoffel. In het parochiearchief van Etten waren over de reliekhouder geen speciale documenten terug te vinden. De Ettense parochie wilde de botreliek aanvankelijk aan het bisschoppelijk museum geven, maar was bereid deze aan Hoeven af te staan. De reliek bleek te zijn voorzien van het zegel van de Antwerpse bisschop Johannes F. van Beughem (1679-1699). Op 12 juli 1936 gaf de bisschop van Breda toestemming voor de verering van de Christoffelreliek. De reliek werd in 1996 bewaard in een cilindervormige glazen houder (16 x 13 cm), aan weerszijden afgesloten door een montuur van verguld zilver en palissanderhout. De reliekhouder uit het tweede kwart van de 20e eeuw is in opdracht van pastoor De Hoog vervaardigd door het Utrechtse atelier J. en H. Brom. In de houder is het meesterteken B met hamer van de firma Brom in het zilver te herkennen.
- Een beeld van St. Christoffel staat in een daartoe speciaal ingerichte Christoffelkapel: een wit stenen beeld van de heilige uit de jaren vijftig (?). Christoffel leunt op een enigszins gebogen stok en kijkt omhoog naar het Jezuskind dat hij op zijn rechterschouder draagt. Op de sokkel staat: 'S. Christophorus'.
↑ top
Verering - In de jaren twintig namen de gemotoriseerde verkeersdrukte op de Nederlandse wegen en als gevolg daarvan ook het aantal verkeersongelukken toe. Nadat bisschop P. Hopmans van Breda in september 1927 in het weekblad van zijn bisdom, Sancta Maria, erop gewezen had dat eerder dat jaar in de kathedraal van Roermond een Christoffelbroederschap was opgericht, besloot pastoor De Hoog door middel van de oprichting van een Christoffelbond in Hoeven in te spelen op het groeiend aantal slachtoffers in het verkeer. Op 9 november 1927 werd in Hoeven door mgr. Hopmans de Sint Christoffelbond canoniek opgericht. Deze was aangesloten bij de Franse aartsbroederschap van Saint-Christophe-le-Jajolet.
- Op zondag 20 november 1927 werden in Hoeven de eerste auto's gezegend op het plein voor het grootseminarie. De belangstelling op die dag was matig; er kwamen slechts 33 auto's. Op 27 november 1927 kwamen tijdens een tweede autozegening al 49 auto's. Toen de nieuwe parochiekerk in 1929 gereed kwam en was voorzien van een speciaal voor de autozegening bestemd tracé rond de kerkgronden, vond de Hoevense autozegening voortaan plaats bij de kerk. Belangstellenden reden rechts voor de parochiekerk over een verharde weg linksom achter de kerk langs en kwamen vervolgens weer uit op het hoefijzervormige plein voor de kerk. Vanwege de aandacht die de regionale pers eraan besteedde, bleef de belangstelling voor de autozegening toenemen. Naast de zegening van auto's op de eerste zondag na 25 juli werden er in 1929 op de tweede zondag na 25 juli voor het eerst ook fietsen gezegend.
- In juli 1940 deed de Hoevense pastoor een beroep op alle potentiële bezoekers om, vanwege het gebrek aan brandstof, op de fiets naar Hoeven te komen. Deze oproep werd ook in vele andere parochiekerken van de preekstoel voorgelezen en geplaatst in diverse regionale bladen. Kort na de bevrijding werden in Hoeven nog vooral fietsen gezegend, maar langzaamaan kwamen er weer meer automobilisten op de zegening af.
- In 1952 werd het 25-jarig jubileum van de Hoevense Christoffelbond gevierd. Ter herinnering aan dit jubileum liet pastoor De Hoog plaquettes vervaardigen met daarop, behalve een afbeelding van Christoffel, ook de plaatsnaam Hoeven. Ondanks een tamelijk commerciële aanpak waarbij allerlei grote vervoersbedrijven (Koninklijke Rotterdamse Lloyd, BBA, KLM) waren aangeschreven, viel de afzet van de plaquettes tegen:

'De reacties waren voor de pastoor wel teleurstellend, maar begrijpelijk: gezien het openbare karakter van de maatschappijen konden zij niet aan het verzoek voldoen, aangezien de vele niet-katholieken aan de afbeeldingen aanstoot zouden kunnen nemen'.

- In 1958 vroeg de bisschop van Breda aan de kort tevoren benoemde pastoor Van der Pol om, voor zover het de autozegening van Hoeven betrof, voortaan samen te werken met de Handelsreizigersvereniging St. Christoffel in Bergen op Zoom. Al eerder had die vereniging in Bergen op Zoom een autozegening willen organiseren, maar pastoor De Hoog had zich daar altijd met hand en tand tegen verzet en steeds de hulp van de bisschop ingeroepen. Afgesproken werd om voortaan samen propaganda te gaan maken voor de autozegeningen in Hoeven en Bergen op Zoom. Korte tijd later bleek echter dat de Bredase bisschop, zonder de pastoors van beide plaatsen in te lichten, ook aan de Handelsreizigersvereniging St. Christoffel in Breda een autozegening had toegestaan. De gemeenschappelijke verbazing over de bischoppelijke maatregel bevorderde overigens wel de onderlinge samenwerking tussen Hoeven en Bergen op Zoom. Onderhandelingen van pastoor De Hoog met leden van de Bredase vereniging hadden daarentegen geen resultaat.
- In 1969 werd Christoffel door de Romeinse Ritencongregatie van de liturgische kalender geschrapt. De Aartsbroederschap van Saint-Christophe-le-Jajolet in het Franse departement Orne wendde zich onmiddellijk tot Rome met de vraag of en in hoeverre de populaire Christoffeldevotie mocht worden voortgezet. In een antwoord van de Ritencongregatie van 1 juli 1969 werd, bij monde van de kardinaal-prefect, medegedeeld dat het schrappen van het feest van Christoffel van de kerkelijke kalender de Christoffelverering niet in de weg hoefde te staan. De meest aangewezen datum voor de viering van het feest van Christoffel bleef 25 juli. Waar Christoffel reeds werd vereerd, mocht deze devotie worden voortgezet. Met dit antwoord was het voortbestaan van de autozegening in Hoeven verzekerd. De autozegeningen die in Breda en Bergen op Zoom waren ingevoerd, werden vanaf 1970 echter niet meer voortgezet.
- De jaarlijkse autozegening te Hoeven wordt tegenwoordig gehouden op de zondag naastbij 24 juni, het feest van Jan de Doper. De nieuwe datum is gekozen omwille van de uittocht van vele vakantiegangers. Voorafgaande aan de viering van de autozegening op deze zondag zijn er op zaterdagavond en zondagochtend twee missen met zegeningen. Na de mis kopen velen een Christoffelmedaille of -plaquette en gaan vervolgens naar hun auto. Enkelen steken ook een kaars op in de Christoffelkapel. Twee geestelijken zegenen de opgestelde auto's. De autozegening staat ieder jaar in een bepaald thema om de aanwezigen de mogelijkheid te bieden zich te bezinnen op het grote aantal verkeersongevallen.
- De in Hoeven al in de 18e eeuw bestaande verering van ⟶ (Hoeven) Bernardus werd omstreeks 1970 door de groeiende Christoffeldevotie en de daarmee verbonden autozegeningen naar de achtergrond verdrongen.

Broederschap en aflaten
- Op 9 november 1927 werd in Hoeven door pastoor De Hoog de Christoffelbond opgericht. De leden van de broederschap verplichtten zich om een beeltenis, plaquette of medaille van Christoffel in of aan hun voertuig te bevestigen. Zij betaalden een jaarlijkse contributie, maar de hoogte van dat bedrag kon door hen zelf worden bepaald. De opbrengsten uit de contributies werden besteed aan eucharistievieringen en de bouw en verfraaiing van een Christoffelkapel in de nieuwe parochiekerk van Hoeven (1928-29). Voor alle leden werd op de eerste vrijdag van januari, april, juli en oktober en op 25 juli een mis opgedragen. Alle overleden broeders en zusters werden herdacht in een eucharistieviering in november. In november 1927 schreven zich 27 autobezitters uit Hoeven, Achtmaal, Breda, Etten, Halsteren, 's-Hertogenbosch, Hontenisse, Monster, Oss, Oudenbosch, Rijsbergen, Roosendaal, Stampersgat, St. Jansteen en het Zuid-Hollandse Wateringen in als lid van de bond.
- Omdat de Hoevense Christoffelbond zich bij de Franse aartsbroederschap had aangesloten, deelde zij ook in de gedeeltelijke en volle aflaten die deze van paus Pius X (1903-1914) had verkregen. Behalve enkele gedeeltelijke aflaten kon door de leden, onder de voorwaarden van biecht en communie, een volle aflaat verdiend worden op de dag van inschrijving en in het laatste stervensuur. Bovendien kon op 25 juli of op een van de volgende zeven dagen een volle aflaat worden verdiend bij een bezoek aan de Hoevense parochiekerk of eigen parochiekerk (met een gebed naar de voorschriften van paus Pius X).
↑ top
Materiële cultuur - 1 In 1952 werden ter ere van het 25-jarig jubileum van de Hoevense Christoffelbond plaquettes vervaardigd met daarop een afbeelding van Christoffel en de plaatsnaam Hoeven. De plaquettes waren in 1997 nog steeds te koop; 2 In de kerk zijn eveneens medailles met een afbeelding van Christoffel te koop.

Devotioneel drukwerk
- 1 'Bewys van lidmaatschap' in de vorm van een oorkonde waarop bovenaan een wapenschild met Christoffel en onderaan een aantal auto's (ca. 1927); 2 Prentje (ca. 10 x 7 cm; ca. 1950) met een schildering van Christoffel en de tekst 'S. Christoffel bescherm ons Hoeven' en op de achterzijde 'Dank voor Contributie', 'Men beware dit Prentje bij het Nummer- en Rijbewijs en bidde bij de aanvang van elke tocht het onderstaand gebed van de St. Christoffel Broederschap' en een gebed; 3 'Sint Christoffel Bond te Hoeven. Bewijs van lidmaatschap', met op de voorzijde een afdruk van een linosnede met een geabstraheerde Christoffel in een cirkel en op de achterzijde een gebed (11,5 x 7 cm; ca. 1950); 4 affiche 'St. Christoffel Afd. Bergen op Zoom St. Christoffel Bond Hoeven N.B. Zondag 19 juni 1966 de jaarlijkse zegening voor Auto's Motoren Scooters en Bromfietsen'; in de linkerbovenhoek een vignet met Christoffel; 5 'Gebed van de autozegening' (12 x 7,5 cm; ca. 1980).
↑ top
Bronnen en literatuur Archivalia: Hoeven, parochiearchief St. Jan de Doper.
Tekstedities: Acta Sanctorum, dl. 33 (Parijs: Victor Palmé, 1868) p. 125-149.
Literatuur: P. Hopmans, 'Zegening der automobilen', in: Sancta Maria 4 (1927) p. 410-411; [foto bedevaart], in: De Brabantsche Illustratie 4 (1930) p. 212; [foto bedevaart], in: Katholieke Illustratie (1931-1932) p. 1155; Alexandre Masseron, Sainte Christophe, patron des automobilistes (Parijs: Grasset, 1933); A. van der Does de Willebois, Sint Christophorus, patroon der automobilisten (Den Bosch: Mariënburg, 1933); Hans-Friedrich Rosenfeld, Der Hl. Christophorus. Seine Verehrung und seine Legende. Eine Untersuchung zur Kultgeographie und Legendenbildung des Mittelalters (Aabo: Aabo Akademie / Leipzig: Harrassowitz, 1937); H.H. Knippenberg, 'Sint-Christoffelverering', in: Volkskunde 60 (1959) p. 49-71; Bibliotheca Sanctorum, dl. 4 (Rome: Città Nuova, 1964) k. 349-364; P. van der Burgt, 'Kleine wetenswaardigheden over de grote Sint-Christoffel', in: Brabants heem 21 (1969) p. 139-147; 22 (1970) p. 48; Lexikon der christlichen Ikonographie, dl. 5 (Rome etc.: Herder, 1973) k. 396-508; P.J. Margry, Bedevaartplaatsen in Noord-Brabant (Eindhoven: Bura Boeken, 1982) p. 161-166; W.H.Th. Knippenberg, Devotionalia. Religieuze voorwerpen uit het katholieke leven, dl. 2 (Eindhoven: Bura Boeken, 1985) p. 201, nr. 12 en 245-255; A.C. Jansen e.a. ed., Encyclopedie van Brabant, dl. 1 (Baarn: Market Books, 1985) p. 83; C.A.I.L. van Nispen, 'De Hoevense parochie van Sint Jan de Doper (1310-1989)', in: Ter kerke op de Halderberg. Zeven eeuwen kerkelijk leven in Hoeven (Hoeven: heemkundekring De honderd hoeven, 1989) p. 207-213; Cultuurhistorische inventarisatie Noord-Brabant. Gemeente Hoeven ('s-Hertogenbosch: provincie Noord-Brabant, 1992) p. 11, 16, 40 en foto's 72-77; Oudenbosch Hoeven Bosschenhoofd Standdaarbuiten (Breda: Basis-Publika, 1994) p. 45; L.C.B.M. van Liebergen & W.P.C. Prins ed., Sanctus. Met heiligen het jaar rond (Uden: Museum voor religieuze kunst, 1997) p. 41-45; ; Ad Rooms, Herinneringen aan het Rijke Roomse Leven (Roosendaal: Brabants Dagblad, 1996) 90-92.
Overige bronnen: Meertens Instituut-BiN-dossier Hoeven-Christoffel; Nijmegen, Katholiek Documentatie Centrum-Klib: bedevaartfoto's Margry (1981); korte documentaire van Arnold Vogel, Amsterdam, gewijd aan 'De reus, over de autozegening in Hoeven' (ca. 1991), op DVD aanwezig in BiN-collectie en bij Tilburg, KUB: Brabant Collectie; reportage over de autozegening bij KRO-tv in het programma Studio RKK van 16 juli 1996. Documentatie over Christoffel, uit de collectie J.A. Bomans, opgenomen in BiN-dossier (acquisitie 2012).
↑ top
  naar het KDC, voor aanvullingen en commentaar.