Huijbergen, H. Siardus

Cultusobject: H. Siardus Open Street Maps
Datum: 13 november
Periode: Na 1625 - 1945
Religieuze context: Christelijk
Locatie: Parochiekerk van O.L. Vrouw Hemelvaart
Adres: Boomstraat 3, 4635 CX Huijbergen
Gemeente: Huijbergen
Provincie: Noord-Brabant
Bisdom: Breda
Samenvatting: Onder A. Beijarts, prior van het wilhelmietenklooster te Huijbergen, tevens pastoor van de parochie aldaar, gebeurden omstreeks 1625 - 1650 vele wonderbaarlijke genezingen op voorspraak van Siardus. De daaruit voortvloeiende verering heeft geduurd tot ongeveer 1945.
Auteur: René Jacobs
Illustraties:
Topografie - In de periode 1625 - 1650 werd Siardus vereerd in de kerk van het wilhelmietenklooster, tevens parochiekerk van Huijbergen. In deze periode werd op de plaats van de eind 16e eeuw verwoeste kloosterkapel van de wilhelmieten een nieuwe kerk gebouwd. Deze werd op 29 april 1646 ingewijd. De klooster- annex parochiekerk had vier patroonheiligen: Maria, Wilhelmus van Maletus, stichter van de wilhelmietenorde, Benedictus, wiens regel de wilhelmieten onderhielden, en Siardus. Zij deed dienst tot 1916 en stond in de (huidige) Boomstraat.
- Vanwege bouwvalligheid werd de 270 jaar oude kerk in 1916 afgebroken. Naar een ontwerp van architect J.W.A. van Gils uit Rotterdam werd in 1916 - 1917 op dezelfde plaats een nieuwe kerk in neogotische stijl gebouwd. Deze werd op 23 april 1917 ingewijd. In oktober 1944 werd de kerk verwoest door bombardementen.
- De huidige kerk, evenals de vorige toegewijd aan O.L. Vrouw Hemelvaart, werd gebouwd onder architectuur van W.J. Bunnik uit Breda in basilicastijl. Zij werd op 28 juni 1952 ingewijd. Het 18e-eeuwse Siardusbeeld staat links achter in de parochiekerk bij de hoofdingang.
- De kerk staat iets ten noorden van de plaats waar haar voorgangers stonden, in het centrum van het dorp op het kruispunt van de wegen Huijbergen - Bergen op Zoom en Huijbergen - Essen (B).
↑ top
Cultusobject - Siardus (†1230) was van adellijke afkomst en was reeds als kind door zijn ouders aan abt Frederik van de norbertijnerabdij Mariëngaard in ⟶ Hallum aangeboden ('puer oblatus') en derhalve voorbestemd tot een leven als witheer. In 1194 werd hij abt van Mariëngaard. Zijn vita werd waarschijnlijk tussen 1260 en 1270 vervaardigd. Als abt stond Siardus bekend om zijn matigheid en om zijn aandacht voor de armen, die hij nooit vergat wanneer de abdijgemeenschap voedsel kon uitsparen. Al tijdens zijn leven zou hij verschillende wonderen hebben gedaan. In een handschrift, dat tot 1252 loopt, staan 49 wonderen vermeld. Na zijn dood gebeurden er nog vele wonderen bij zij graf, dat aanvankelijk aan de zuidzijde van de kloosterkapel Mariëngaarde lag. Later werd het stoffelijk overschot in de kloosterkapel bijgezet. In 1594 werd een deel van zijn relieken van Mariëngaarde overgebracht naar het benedictinessenklooster te Hildesheim (D.), waar gelovigen Siardus kwamen vereren en bidden om zijn voorspraak. Vandaar kwamen ze in 1617 terecht in de norbertijnenabdij van Tongerlo (B).
- De kerk van Huijbergen is in het bezit van een goudgekleurde houten 18e-eeuwse buste van Siardus (30 centimeter hoog) met een bijbehorend goudgekleurd houten reliekschrijn met ruimte voor plaatsing van de reliek van Siardus. Het reliekschrijn is 70 centimeter hoog en 60 centimeter breed; met de buste is het schrijn 1 meter hoog. De zilveren reliekhouder met stralenkrans (diameter zonder stralenkrans 8 cm; met stralenkrans 14 cm) bevat een botpartikel van ongeveer 5 centimeter lengte. De houder past in genoemd reliekschrijn en is aan de achterzijde tevens voorzien van een handgreep. De reliek en de buste zijn opgeborgen in de kluis van de sacristie; het schrijn staat op zolder.
- Voorts bezit de kerk een houten beeld van Siardus als abt met mijter, in de rechterhand een staf vasthoudend, in de linkerhand een kruis. Het beeld is donkerbruin geverfd. Het dateert uit het midden van de 18e eeuw en is ongeveer een meter hoog.
↑ top
Verering 1626 - circa 1650
- Sinds de verwerving van de relieken in 1617 gebeurden er op voorspraak van Siardus ook wonderen te Tongerlo. De norbertijn Adolphus Beijaerts, prior van het wilhelmietenklooster in Huijbergen van 1627 tot 1651, had al enkele keren geprobeerd bij bezetenen de duivel uit te drijven, maar zonder succes. Na een contact met de abt van Tongerlo reisde hij omstreeks Maria Lichtmis (2 februari) 1626 naar Tongerlo met een bezetene, die door aanraking met de relieken van Siardus werd genezen. Half maart van datzelfde jaar vond te Tongerlo nogmaals zo'n uitdrijving plaats. Pater Beijaerts mocht daarna het kelkvelum, waarmee hij tijdens de duiveluitdrijving twee ribben van Siardus had vastgehouden, meenemen naar de klooster-, tevens parochiekerk van Huijbergen. Korte tijd later moet hij tevens in het bezit van een Siardusreliek zijn gekomen.
- Sinds 1626 gebeurden er ook wonderen te Huijbergen. Al in dat jaar werden er 28 genezingen, zoals die van een 'quaet been', een lopend oog, hevige koorts, tandpijn en vallende ziekte verkregen. De jaren daarna kwamen vele mensen, behalve uit Huijbergen zelf ook uit plaatsen tot in de verre omtrek zoals Antwerpen, Breda, Zundert, Herentals, Steenbergen en Wuustwezel, om hun heil te zoeken bij Siardus. In het dossier 'Zalige Siardus', dat in het parochiearchief van Huijbergen berust, is een 168-tal getuigenverklaringen opgenomen die stammen uit de periode 1627-1634, 1642 en 1643. Mensen die op voorspraak van Siardus een gunst wilden verkrijgen riepen hem aan en deden daarbij een belofte. De belofte kon een of meer van de volgende elementen inhouden: een bedevaart maken naar Huijbergen, offeren, een kind vernoemen naar Siardus, vasten of Siardus' feestdag vieren. De belofte om ter bedevaart te gaan bleek soms al voldoende te zijn om te worden genezen. Maar hield men de belofte niet, dan werd de genezene weer ziek of overkwam hem een andere ramp. Ook gaf men wel offers ter ere van Siardus in de vorm van penningen, ex-voto's en waskaarsen. Soms gebeurde het dat de zieke werd ge-wogen en dat een gelijk gewicht aan koren, vlas of was werd geofferd. De geldgiften die na de genezing uit dankbaarheid werden geschonken, stelden de wilhelmieten in staat om in 1645-1646 een nieuwe kerk te bouwen, die tot 1916 dienst zou doen als parochiekerk. Er werden beloften gedaan om een kind dat gezond geboren zou worden, te vernoemen naar Siardus. De feestdag van Siardus (13 november) werd gevierd door naar de kerk te komen, een offer te brengen en de avond tevoren te vasten. Een vast onderdeel van de verering van Siardus was het kussen van het ge-noemde kerkvelum, waarmee pater Beijaerts in 1626 twee ribben van Siardus had vastgehouden en dat sinds die tijd in de kerk van Huijbergen berustte. Ook de norbertijn Augustinus Wichmans vermeldt in zijn Brabantia Mariana tripartita (1632) dat er in de kloosterkerk al jaren wonderen en miraculeuze genezingen gebeuren met als gevolg een grote volkstoeloop, zelfs uit verafgelegen plaatsen. Zelfs niet-katholieken uit de omgeving ('vicini fidei hostes') bezochten deze plaats om Siardus te vereren. Overigens noemt Wichmans ook een boekje over deze cultus, dat kort voor 1632 door Beijaerts werd gepubliceerd met goedkeuring van bisschop Malderus van Antwerpen.
- Op 29 juni 1700 werd Adriana Schoenmaeckers ter zegening (genezing) naar Siardus te Huijbergen vervoerd (reis en verteer 5 gulden), vervolgens ging zij door naar de H. Rumoldus te Zondereigen (B). In 1703 waren de offers voor Siardus nog de hoogste ontvangsten van de kerk (6 gulden en 15 schellingen) uit offergaven.

De verering na 1700
- Over de periode van na het begin van de 18e eeuw zijn vrijwel geen gegevens voorhanden. Het grote, rijk uitgevoerde 18e-eeuwse reliekschrijn met buste wijst op een continuering van de verering in deze periode. Een verklaring van authenticiteit van de reliek, afgegeven in 1829 door de apostolisch administrator van het district Breda, J. van Hooijdonk, laat zien dat er aan het begin van de 19e eeuw behoefte was aan kerkelijke goedkeuring van de reliekverering. In de 20e eeuw werd tijdens het interbellum in de week waarin 13 november viel het reliekschrijn met de reliek van de heilige rechts vooraan in de kerk geplaatst. Na de mis en het lof werd zijn litanie gebeden en werd hij aangeroepen tegen koorts, blindheid en kraamziekte. Vervolgens werd de reliek vereerd. Siardus werd in Huijbergen eveneens vereerd als patroon van de landbouwers. Ook uit omliggende plaatsen kwamen mensen naar Huijbergen om Siardus te vereren. Met de verwoesting van de parochiekerk in 1944 kwam er een einde aan de verering.
↑ top
Materiële cultuur - 1 Leven en vereering van den H. Siardus vijfden abt van Mariëngaard in Friesland der Orde van Premonstreit (Averbode: C. Compiet, 1891). Huybergen wordt behandeld op de p. 59-64; 2 Litanie ter eere van den gelukzaligen Siardus, abt van Mariëngaard in Friesland, der orde van Premonstreit (Feestdag 17 november) (drukkerij Abdij van Tongerlo; impr. Mechelen, 24 april 1909); 3 in Tongerlo gedrukte devotieprentjes van Siardus circuleerden ook in Nederland, bijvoorbeeld een vouwprentje met een foto van een Siardusbeeld en de tekst 'H. Siardus' en aan de binnenzijde een tekst over het leven van de heilige (12 x 5,3 cm).

↑ top
Bronnen en literatuur Archivalia: Huijbergen, parochiearchief. Breda, bisdomarchief: parochiedossier Huijbergen.
Literatuur: Augustinus Wichmans, Brabantia Mariana tripartita (Antwerpen: J. Cnobbaert, 1632) p. 882-883; Levens van de voornaemste heyligen en roemweêrdige persoonen der Nederlanden, dl. 4 (Mechelen: Hanicq, 1829) p. 366-368; J.B. Krüger, Kerkelijke geschiedenis van het bisdom van Breda etc., dl. 3 (Roosendaal: M.D. van Leeuwen, 1875) p. 482, 490; W.J.F. Juten, 'Vrijheid van godsdienst onder de Republiek der Vereenigde Nederlanden. (Eene schets uit de geschiedenis van het Huybergsche Guillielmietenklooster) II', in: Taxandria 5 (1898) p. 231; J.A.F. Kronenburg, Neerlands heiligen in de middeleeuwen, dl. 3 (Amsterdam: Bekker, 1900) p. 109-145; Geschiedenis van het Wilhelmieten Klooster en van het Bisschoppelijk Instituut Ste. Marie te Huijbergen (Huijbergen 1907) p. 74-77; C.F. Gabriëls, 'Van de mirakelen van den Zaligen Siardus', in: Uit de geschiedenis van Huijbergen en van zijn wilhelmietenmonasterium. Publikatie van het archivariaat Nassau-Brabant 60 (Zevenbergen 1982) p. 31-50; C.P.J. Hoeckx, A. Hoogeveen-van Doorn & J.M. Hoogeveen, 'Adolphus Beijaerts en de h. Siardus (Mirakelen in Huijbergen)', in: Den Iechtentrekker 1 (1982) p. 110-134; J.M. Hoogeveen, 'De bezienswaardigheden in de kerk van O.L. Vrouw Hemelvaart te Huijbergen', in: Den Iechtentrekker 2 (1983) p. 124-135; J.M. Hoogeveen, 'De verdwenen parochiekerken van Huijbergen', in: Den Iechtentrekker 6 (1987) p. 21-57; E. van Autenboer, 'Bedevaartgangers uit Turnhout in de 17de eeuw', in: Taxandria 62 (1990) p. 278, bedevaart in 1700; J.M. Hoogeveen, '40 Jaar kerkgebouw Huijbergen', in: Den Iechtentrekker 11 (1992) p. 24-33; A. Hoogeveen-Van Doorn, 'Bedevaarten vanuit Huijbergen', in: Den Iechtentrekker 11 (1992) p. 87-134; A. van Velthoven, 'Heilige Siardus (†1230)', in: Tijding 18 (1995) p. 34; C.P.J. Hoecks & A. Franken, 'Uit dekenale visitatieverslagen en kasboeken 1617-1722. Kerkschatten in Huijbergen', in: Den Iechtentrekker 16 (1997) p. 117, vermelding inkomsten in 1703; Charles de Mooij, Geloof kan bergen verzetten. Reformatie en katholieke herleving te Bergen op Zoom 1577-1795 (Verloren: Hilversum, 1998) p. 561.
Overige bronnen: KDC BiN-dossier Huijbergen; Meertens Instituut volkskundige vragenlijst 64b (1993).

↑ top
  naar het KDC, voor aanvullingen en commentaar.