Hulten, H. Gerardus Majella

Cultusobject: H. Gerardus Majella Open Street Maps
Datum: 16 oktober (zondag na)
Periode: Na 1913 - ca. 2000
Religieuze context: Christelijk
Locatie: Gerarduskapel in de parochiekerk van de H. Gerardus Majella
Adres: Rijksweg 24, 5125 NA Hulten
Gemeente: Gilze en Rijen
Provincie: Noord-Brabant
Bisdom: Breda
Samenvatting: In 1913, negen jaar na de heiligverklaring van Gerardus Majella, werd in Hulten een parochie gesticht met deze nieuwe heilige als patroon. Spoedig ontstond een regionale bedevaart die na de Tweede Wereldoorlog een zekere organisatiegraad verwierf. Na een terugval in de jaren zestig herleefde de bedevaart in de jaren zeventig en tachtig, om in de jaren negentig weer marginaal te worden en uiteindelijk te verdwijnen aan het begin van de 21e eeuw.
Auteur: Charles Caspers
Illustraties:
Topografie - Op 13 mei 1913 werd voor de paar honderd inwoners van Hulten (een samenvoeging van de woonkernen Hulten en Haansberg), gelegen ten westen van Tilburg, door bouwpastoor De Wit een nieuwe parochie gesticht. Er waren toen ruim veertig boerderijen en een 'streep' bebouwing langs de grote weg Breda-Tilburg. Op 4 februari 1914 werd de eenvoudige, torenloze kerk (architect J.J.H. van Groenendael uit Breda), die genoemd was naar de H. Gerardus Majella, geconsacreerd door bisschop P. Hopmans van Breda. Bij een bomaanval van de geallieerden in september 1944 werden de kerk, de pastorie, de school en diverse huizen vernield.
- Nadat de parochie vanaf 1945 enige jaren had beschikt over een noodkerk, werd in 1952 de huidige kerk (architect W. Bunnik uit Breda) in gebruik genomen. Deze kerk staat, net als haar voorgangster, aan de westelijke rand van Hulten, aan de noordzijde van de oude rijksweg van Tilburg naar Breda. Karakteristiek is de stompe toren met vier vensters in de bovenste travee die open zijn gebleven. Achterin de kerk, links van de ingang is een aan Gerardus Majella gewijde kapel.
- De parochie maakte al sinds 2001 deel uit van de H. Geestparochie van Rijen en Molenschot. Kort na het eeuwfeest van de kerk in mei 2013, werd het gebouw, op 23 juni van dat jaar, aan de eredienst onttrokken. De Gerarduskapel werd in oktober 2014 een stiltecentrum, terwijl de kerk zelf een woning met kunstenaarsatelier werd.
- De basisschool tegenover de kerk draagt anno 1998 nog altijd de naam van Gerardus Majella.
↑ top
Cultusobject - Zie voor St. Gerardus Majella ⟶ Brouwhuis.
- De kerk is in het bezit van twee relieken van de H. Gerardus Majella.
- In de Gerarduskapel staat een gepolychromeerd gipsen beeld van de heilige (ca. 1 m hoog) in zijn bekende pose: als broeder, terwijl hij met twee handen een kruis tegen zijn borst aandrukt.
↑ top
Verering Ontstaan
- De bedevaart is reeds kort na de stichting van de parochie in 1913 op gang gekomen. Volgens plaatselijke overlevering had de boer die de grond had geleverd voor de kerkbouw er sterk op aangedrongen dat Gerardus Majella, die enkele jaren eerder heilig was verklaard (1904), patroon zou worden. Dit patronaat sloeg blijkbaar aan bij de katholieke gemeenschap, want in 1914 werd tegelijk met de kerk ook een school ingewijd die eveneens naar Gerardus Majella was genoemd. Ook werd een Gerardus Majellabroederschap opgericht; van het begin af aan werd erop gerekend dat de inkomsten uit deze broederschap zouden bijdragen aan de instandhouding van de parochie.
- Een bedevaart kwam in 1915 al snel op gang. Er vertrok voor het eerst een grote bedevaart vanuit Tilburg naar Hulten. Op de 17e oktober van dat jaar liepen ruim 1200 pelgrims vanaf het missiehuis van de Congregatie van het H. Hart van Jezus aan de Bredaseweg naar de Hultense kerk. Peeters (1997) vermeldt dat de bedevaart 25 jaar later nog 'volop in bloei' was. In 1938 namen nog 600 bedevaartgangers (van de 1200 Tilburgse leden van de Gerardus Majellabroederschap) deel aan de tocht. Door gebrek aan gegevens weten we verder weinig over de organisatiegraad van de bedevaart in de periode van voor de Tweede Wereldoorlog.
- Op 16 maart 1914 verleende paus Pius X voor zeven jaar een op het feest van Gerardus te Hulten te verdienen volle aflaat. Op 20 maart 1916 werd deze door het bisdom Breda bekend gemaakt.
- Deze aflaat maar vooral enkele genezingen zullen in de eerste jaren hebben bijgedragen aan de regionale faam van Gerardus als heilige genezer. In een schriftje van pastoor Wijting en zijn opvolger zijn over de periode 1917-1922 diverse 'Wonderbare genezingen' en andere verhoringen op voorspraak van de patroonheilige opgetekend: een jongetje uit Tilburg genezen van een 'etterzak' aan de hals (1917), vrouw genezen van ontstoken benen; inwoners van Hulten krijgen toch een geweigerde hypotheek; een Tilburgse slager geneest van tyfus; een in barensnood verkerende vrouw sterft niet, na gelofte van schenking beeld aan de kerk; genezing kind van breuk (alle 1918); maaglijder uit Tilburg genezen (1920); vrouw geneest van buikvlies- en longontsteking (1921).

De vierdagen in de jaren vijftig
- Na 1945, vooral na 1952, toen de nieuwe kerk in gebruik werd genomen, kwamen weer vele bedevaarten naar Hulten. Op 16 oktober - indertijd een vrije dag voor de inwoners van Hulten zelf - en op de zondag erna werden speciale processies gehouden. Ter voorbereiding bezorgden de pastoor, J. van Eekelen (1954-1970), en de kosteres folders over het bedevaartprogramma aan de broederschapszelatricen en -zelateurs die deze informatie weer verder verspreidden.
- De 16e oktober was vooral gereserveerd voor de eigen parochianen. In processie vertrokken zij vanuit de kerk met het Gerardusbeeld en begeleid door het zangkoor door de bosschages naar het rustaltaar in de tuin van de pastorie. Daar ontvingen zij de zegen en zongen zij het Tantum Ergo. Vervolgens liepen zij, na volgens de wijzers van de klok om de kerk te zijn gelopen, de kerk weer in. 's Middags kregen de kinderen een gezegend scapulier opgelegd waaraan een beschermende werking werd toegeschreven.
- De zondag op of na 16 oktober was vooral gereserveerd voor individuele pelgrims uit de omgeving, met name uit Tilburg. Op de maandag na deze zondag kwam, met enkele bussen, nogmaals een groepsbedevaart ('processie') uit Tilburg. Op dinsdag tenslotte kwam met een of twee bussen een groepsbedevaart uit Oosterhout. Volgens Van Hoek (1978) bezochten de pelgrims uit Tilburg altijd café De Stad Parijs of dat van Timmermans, die uit Oosterhout altijd het café van 'Driekske de Swart', teneinde zich om te kleden en de bedevaart bij binnenkomst in een processie om te vormen. De bedevaart van Oosterhout viel altijd samen met de Rijense jaarmarkt.

Organisatorische perikelen
- De naoorlogse broederschap kende een veertigtal zelateurs en zelatricen die actief waren in Goirle, Riel, Oosterhout, Dorst, Alphen, Gilze-Rijen en in Hulten zelf, waar bijna alle parochianen lid waren van de broederschap. Tilburg nam met vier zelatricen een aparte, tamelijk afzijdige positie in. Zo stonden zij niet alle door hen opgehaalde contributiegelden aan de broederschap af en bovendien verlangden zij dat door 'Hulten' de bushuur en de ontvangst (koffie met gebak) van de Tilburgse pelgrims betaald werden. Onenigheid over deze voorkeursbehandeling leidde tot ruzie tussen 'Tilburg' en 'Hulten', met als gevolg dat de georganiseerde bedevaart vanuit Tilburg in het begin van de jaren zestig stopte. Overigens vertrok vanaf 1950 ook een georganiseerde bedevaart uit Tilburg naar het Gerardus Majellaheiligdom te ⟶ Wittem. Enkele jaren nadat de Tilburgenaren waren afgehaakt stopte ook de busbedevaart vanuit Oosterhout naar Hulten, eveneens vanwege onenigheid over de financiën.
- Met het wegvallen van de georganiseerde bedevaarten nam de uitstraling van Hulten als bedevaartplaats af, ofschoon nog korte tijd een bericht over de goede voorspraak van Gerardus Majella (nadat een van de Hultense relieken bij een ongeneeslijke kankerpatiënt in bed was gelegd, verdween bij deze de pijn) voor een verhoogd imago van de cultus zorgde.

Tijdelijke heropleving
- Toen na circa 1965 de bedevaart naar Hulten nog slechts een zaak van enkelingen was geworden, leken de dagen van de cultus geteld te zijn. De komst van een nieuwe pastoor, de lazarist W.C. Dictus (1970-1987), zorgde echter voor een omslag. Hij blies de bedevaart nieuw leven in, zoals hij dat ook zou doen met betrekking tot de cultus van St. Anna te ⟶ Molenschot. De zondag na 16 oktober werd andermaal een bekende bedevaartdag in de regio. Net als voorheen werd Gerardus in Hulten aangeroepen tegen verschillende ziekten, huiselijke problemen en hopeloze zaken. Onder de bezoekers bevonden zich dan ook veel zieken, vooral uit het nabije Tilburg. 's Middags van 15.00 tot 17.00 uur was er een priester in de kerk voor hen die om de kinderzegening kwamen vragen.
- Na de jaren tachtig nam de belangstelling voor de cultus echter weer af, de inspanningen van de niet meer zo jonge pastoor Dictus ten spijt. In 1996 wist deze te vertellen dat de bedevaart opnieuw een zaak voor enkelingen was geworden. In 1997 is Dictus met emeritaat gegaan, en andermaal waren de dagen van de cultus te Hulten geteld.
↑ top
Materiële cultuur - 1 Medaille, aluminium (2,5 x 1,9 cm), met op de voorzijde Gerardus Majella voor een kruisbeeld en de tekst 'Heilige Gerardus Majella Bid voor ons'; op de achterzijde O.L. Vrouw van Altijddurende Bijstand; 2 processievaandel (begin 20e eeuw) met een afbeelding van Gerardus in een ovaal en de tekst 'H. Gerardus. Maj.B.V.O.Hulten'.
- Margry (1982) vermeldt dat er in het begin van de jaren tachtig op deze zondag ook bedevaartsouvenirs verkrijgbaar waren in de kerk: medailles, muurplaten, bidprentjes, een stripverhaal, noveenboekjes, beeldjes en een St. Gerardusscheurkalender. Al deze spullen - behalve oude foto's van de Hultense kerk - werden betrokken uit het grote Gerardusbedevaartoord in ⟶ Wittem. Voor circa 1965 waren in de kerk ook beeldjes van de patroonheilige in verschillende formaten te koop.

Devotioneel drukwerk
- 1 Broederschapsformulier: 'Broederschap ter eere van den H. Gerardus Majella opgericht in de Kerk van den H. Gerardus Majella te Hulten' (13,5 x 8 cm; Bergen op Zoom: Numa Hasselman; impr. J.M. van Oers, Breda, 20 maart 1916; 4 p.; Middelburg, Rijksarchief in Zeeland: parochiearchief Hoofdplaat inv. nr. 128); 2 Ansichtkaarten van exterieur en interieur (2x) van de kerk, met op de achterzijde de tekst 'Genadeoord van de H. Gerardus Majella Hulten' (Publicité Campagne nrs. 4644, 4898, 4916; ca. 1940?).
↑ top
Bronnen en literatuur Archivalia: Hulten, parochiearchief: memoriale.
Literatuur: Toon van Hoek, 'Het Brabant van toen... Hulten', in: Nieuwsblad van het Zuiden, 28 december 1978, p. 15; P.J. Margry, Bedevaartplaatsen in Noord-Brabant (Eindhoven: Bura Boeken, 1982) p. 180-183; J.H.M. Evers & P.G.J. Post ed., Historisch repertorium met betrekking tot Wittem als bedevaartsoord (Heerlen: Hogeschool voor Theologie en Pastoraat, 1986) p. 379; Conrads, 75 jaar parochie Hulten (Gilze-Rijen: Heemkring Molenheide, 1988); Ronald Peeters, ''Ter eeren Gods ende der sielen te laeffenis een bedevaert gaen...' Bedevaarten in en vanuit Tilburg', in: Henk van Doremalen, Ronald Peeters & Ton Thelen ed., Godsvrucht en deugdzaamheid. Godsdienst en kerk in Tilburg door de eeuwen heen (Tilburg: Gianotten, 1997) p. 131; Jan Theunissen, 'Bedevaarten Gerardus Majella in Hulten', in: De Mulder 37 (2016) 25-28.
Overige bronnen: KDC BiN-dossier Hulten; Meertens Instituut volkskundige vragenlijst 64a+b (1993).
↑ top
  naar het KDC, voor aanvullingen en commentaar.