Arnhem, H. Walburg (Walburgis, Walburga)

Cultusobject: H. Walburg (Walburgis, Walburga) Open Street Maps
Datum: 25 februari (zondag na); gehele jaar
Periode: 1947 - 2013
Religieuze context: Christelijk
Locatie: Basiliek van St. Walburgis
Adres: Eusebiusbinnensingel 9, 6811 BW Arnhem
Gemeente: Arnhem
Provincie: Gelderland
Bisdom: Utrecht
Samenvatting:

Een cultus voor St. Walburg, ontstaan na de Tweede Wereldoorlog toen de St. Walburgiskerk werd herbouwd. Tot 2013 kwamen op onregelmatige tijden mensen Walburgolie halen om van ziekten te genezen.
 

Auteur: José Eijt
Illustraties:
Topografie

- De Arnhemse cultus is oorspronkelijk gebaseerd op de verering van Walburg als patrones van de kapittelkerk die in Arnhem werd gebouwd toen de kapittelheren van Tiel zich hier in 1328 vanuit ⟶ Tiel vestigden. 
- In 1583 werd de St. Walburgiskerk aan de katholieke eredienst onttrokken waarna het gebouw achtereenvolgens dienst deed als arsenaal, als gevangenis voor soldaten en als stadsmagazijn. Koning Lodewijk Napoleon gaf de kerk in 1808 terug aan de katholieke gemeenschap. Na voorlopige herstelwerkzaamheden werd de kerk in 1812 in gebruik genomen. In 1854 werd de St. Walburgisparochie opgericht, nadat reeds was begonnen met een grootscheepse verbouwing onder leiding van waterstaatbouwmeester Th. Molkenboer. De kerk werd in neogotische stijl hersteld. In 1886 werd de noordgevel gerestaureerd door P.J.H. Cuypers. In 1928 werd het interieur vernieuwd onder leiding van H.J. van der Heijden. Bij de Slag om Arnhem in 1944 brandde de kerk geheel uit. Na de Tweede Wereldoorlog werd de St. Walburgiskerk als een driebeukige pseudo-basiliek herbouwd. In 1961 werd in de toren een St. Walburgisklok gehangen. Op 17 oktober 1964 werd de Walburgiskerk tot basiliek verheven.
- Op een in de oorlog zwaar beschadigd drieluik, geschilderd vlak voor de Tweede Wereldoorlog, is een drietal heiligen afgebeeld. Op het linkerpaneel is Walburg te zien.

Cultusobject

- Walburg was de dochter van een Engelse koning en werd omstreeks 710 in Wessex geboren. Zij was verwant aan Bonifatius die haar in 748 voor zijn missie in Beieren naar het vasteland haalde. Zij werd abdis in het klooster te Heidenheim bij Eichstätt. Onder haar bestuur groeide de abdij uit tot een centrum van cultuur en liefdadigheid. Walburg overleed ostreeks 1780 te Heidenheim. In 870 werden de relieken van Walburg door de bisschop van Eichstätt in de kerk van deze bisschopsstad bijgezet. Vanaf 893 werden haar relieken verspreid en verbreidde haar cultus zich voornamelijk in het Rijnland, de Nederlanden en Frankrijk. Van Walburgs grafsteen in Eichstätt druppelt vocht, de zogenaamde olie van St. Walburg, waaraan een geneeskrachtige werking wordt toegeschreven. Walburg is een van de veertien 'noodhelpers', vooral tegen oogklachten en hondenbeten. Ze is patrones van kraamvrouwen, boeren, veldvruchten en huisdieren. In Nederland zijn of waren kerken aan haar gewijd in ⟶ Tiel, Groningen, ⟶ Zutphen, Netterden, Arnhem en ⟶ Driebergen (klooster Arca pacis).
- In 1947 verkreeg de kerk uit Eichstätt afkomstige relieken van Walburg. Ze werden in een reliekschrijn in de Walburgkapel geplaatst. De door Joop Janssen ontworpen en uitgevoerde schrijn bevat in émail cloisonné taferelen uit de legende van Walburg. Aan de voorzijde bevindt zich een flesje met olie van St. Walburg. De schrijn heeft de vorm van een huisje en meet ongeveer 45 x 30 x 40 cm. De schrijn wordt tegenwoordig bewaard in de schatkamer van de basiliek.
- De kerk beschikt niet over een beeld van de heilige.
- Vanwege de onttrekking van de kerk aan de eredienst heeft in mei 2013 in de kerk de laatste misdienst plaatsgevonden. Het gebouw wordt herbestemd, mogelijk ten behoeve van Museum Arnhem. De reliek van Walburgis zal naar de Martinuskerk worden overgebracht en daar onder het altaar worden geplaatst.
 

Verering

- Over een middeleeuwse Walburgverering is nauwelijks iets bekend, maar zij is in 1328 uit ⟶ Tiel meegebracht door de kanunniken van de Tielse Walburgkerk, die Tiel hadden verlaten en zich toen in Arnhem vestigden. 
- De hedendaagse verering is op gang gekomen na de komst van relieken in 1947. 
- In de Arnhemse cultus staat de geneeskrachtige werking centraal die aan de olie van Walburg wordt toegeschreven. Deze olie is in kleine flesjes op verzoek verkrijgbaar. Jaarlijks wordt op de feestdag een mis ter ere van Walburg opgedragen. Het betreft een individuele verering. Enkelen zijn afkomstig uit de wijde omgeving rond Arnhem en komen speciaal voor de olie, maar het grootste deel van de bezoekers is anno 1995 afkomstig uit de eigen parochie. Er wordt verder geen specifieke bekendheid aan gegeven.
 

Materiële cultuur

- Prentjes: 1 devotieprentje met op de voorzijde een kleurenfoto van een middeleeuws Walburgbeeld, met op de achterzijde geplakt een Nederlands noveengebed (Eichstätt: Funk-Druck; 11,4 x 7,5 cm); 2 vouwblaadje met op de voorzijde een zw-foto van Walburg en binnenin (noveen-) gebeden en aanwijzingen voor het gebruik van de Walburgolie (Eichstätt: Funck-Druck; 8 x 12 cm).

- Vouwblad (ca. 1985 (?); 8x20 cm) met een tekst over de heilige en de olie is verkrijgbaar. Een houtsnede van de heilige en haar olie is op de voorzijde afgedrukt.
 

Bronnen en literatuur

Archivalia: Arnhem, parochiearchief van de St. Walburgiskerk.

Literatuur: Petrus Ribadineira & Heribertus Ros-Weydus, Generale legende der heyligen vergadert uyt de H. Schrifture, oude vaders, ende registers der heylighe kercke (Antwerpen: Henricus & Cornelis Verdussen, 1711) 504-505; Th. Brouwer, Nalezing van de beschrijving van Arnhem door Mr. J.W. Staats Evers, vooral in betrekking tot de St. Martens-, St. Eusebius- en St. Walburgiskerken (Arnhem: Witz, 1869); De kerk en de parochie van St. Walburgis te Arnhem. Gedenkboek bij het eeuwfeest van de teruggave der kerk 22 juli 1908 (Arnhem: Van Mastrigt en Verhoeven, 1908); 'Het drama van en rond de Sint Walburgis', in: Katholieke Illustratie, 4 november 1948, p. 508-509, met foto's; H. van Rossum en H.P.R. Rosenberg, De Sint Walburgiskerk te Arnhem. Geschiedenis en beschrijving (Arnhem 1961); Hermann Holzbauer, Mittelalterliche Heiligenverehrung. Heilige Walpurgis (Kevelaer: Butzon & Becker, 1972); Aubert-Tillo van Biervliet, Heiligen uit de Nederlanden (Brugge: Tabor, 1985) p. 144-145; 'Heilige Walburgis, vrouw die haar mannetje stond', in: Arnhemsche Courant, 24 november 1995.

Overige bronnen: KDC BiN-dossier Arnhem-Walburg; Meertens Instituut volkskundige vragenlijst 64a (1993); NCRV, bandnummer AR 35426 BCN, Kerkepad aflevering 13 van 8 september 1983: Arnhem, hierin St. Walburgiskerk met interieur en reliekschrijn van Walburg.
 

  naar het KDC, voor aanvullingen en commentaar.