Itteren, H. Brigida

Cultusobject: H. Brigida Open Street Maps
Datum: 1 februari
Periode: 19e eeuw (?) - eerste helft 20e eeuw
Religieuze context: Christelijk
Locatie: Parochiekerk van St. Martinus
Adres: Putsteeg 2, 6223 GZ Maastricht
Gemeente: Maastricht
Provincie: Limburg
Bisdom: Roermond
Samenvatting: Mogelijk al sinds de 19e eeuw kwamen op 1 februari boeren uit Itteren en omgeving en uit de Belgische grensstreek naar de Martinuskerk om hun vee te laten zegenen. In 1998 bestond een dergelijk gebruik nog op de eerste zaterdag na 1 februari, maar was deze zegening van kleine huisdieren meer een lokaal en enigszins folkloristisch gebruik geworden.
Auteur: Antoine Jacobs
Illustraties:
Topografie - De Brigidaverering vindt plaats in de Martinuskerk die midden in het dorp Itteren ligt. De Martinuskerk wordt in 1568 voor het eerst genoemd. De huidige eenbeukige kerk werd in 1784 gebouwd door architect Matthias Soiron. In 1893 werd de kerk door bouwmeester H. Lemmens verlengd met een travee en een toren. Architect Jos. Bemelmans breidde de kerk in 1926 uit met een transept en een nieuw koor.
↑ top
Cultusobject - Zie voor St. Brigida ⟶ Brunssum.
- De kerk van Itteren had een gepolychromeerd gipsen Brigidabeeld. Het toonde Brigida staande gekleed in het habijt van een kloostervrouw. In haar linkerhand hield zij een gesloten boek, haar rechterhand hield zij voor haar borst. Aan haar voeten lag een rund. Het beeld is in het begin van de jaren zeventig uit de kerk verwijderd.
- In 1998 was er geen Brigidareliek (meer) op de parochie aanwezig.
↑ top
Verering - Volgens de Gazet van Limburg werd Brigida sinds 'mensenheugenis' vereerd in Itteren, maar concrete gegevens over wanneer de verering zou zijn begonnen, zijn er niet van voor de 20e eeuw. In de eerste helft van de 20e eeuw kwam uit de omliggende plaatsen, maar vooral uit de Belgische grensstreek, jaarlijks een groot aantal boeren om vee, land- en tuinbouwzaden, brood en water te laten zegenen. Vanuit België voer men met een pontje of met roeiboten de Maas over. Tijdens Brigidakermis werd op maandag- en dinsdagmiddag om 15.00 uur ook een rozenhoedje gebeden. Verering en bedevaart schijnen echter reeds voor de Tweede Wereldoorlog in het ongerede te zijn geraakt. Pastoor A. Schutgens (zie ⟶ Nieuwstadt, Brigida), die in 1948 benoemd was tot pastoor van Itteren, blies de Brigidaverering in 1953 weer nieuw leven in. De volkskundevragenlijst uit 1959 leverde alleen op dat het vee bij de kerk bijeen werd gedreven om gezegend te worden, maar maakte geen gewag van bedevaart. Mogelijk was de Brigidaverering toen al een lokale aangelegenheid.
- In 1998 was de Brigidaverering nog steeds levend. Het feest werd gevierd op de zaterdag na 1 februari. Een veezegening is er niet meer, aangezien er vrijwel geen boeren meer in Itteren wonen. In plaats daarvan komen nu kinderen met hun huisdieren. Na de mis zegent de pastoor, vergezeld van de misdienaars, aan de voet van het kerkportaal de meegebrachte dieren.
↑ top
Materiële cultuur - Prentje: zwart-wit prentje (11,2 x 7 cm) met op de voorzijde een foto (M. Scheepers) van het Brigidabeeld van Itteren. Op de achterzijde staat een gebed tot Brigida (kerkelijk goedgekeurd P. Ploumen sj libr. c., [ca. 1955]).

↑ top
Bronnen en literatuur Archivalia: Maastricht, gemeentearchief: parochiearchief H. Brigida Itteren, inv. nr. 19.
Literatuur: Voorloopige lijst der Nederlandsche monumenten van geschiedenis en kunst. De provincie Limburg (Den Haag: Algemeene Landsdrukkerij, 1926) p. 155-156; Maurits de Meyer (ed.), Volkskunde-atlas voor Nederland en Vlaams-België. Commentaar bij de kaarten 21-29. Volksgeneeskunde (Antwerpen/Utrecht: Standaard Wetenschappelijke Uitgeverij, 1968) p. 49; Jac. van Term & Jos. Nelissen, Kerken van Maastricht (Maastricht: Kerkbestuur H. Lambertus Maastricht, 1979); H.L. Cox, 'Die Auswirkungen der deutsch-niederländischen Staatsgrenze von 1815 auf die volkstümliche Heiligenverehrung im Rhein-Maasgebiet; Ein Beitrag zur kulturräumlichen Stellung des Rhein-Maas-Gebietes', in: Rheinisch-Westfälische Zeitschrift für Volkskunde 28 (1983) p. 114; Edda Frankot, Brigida. Een Ierse maagd op reis. Het beeld van Brigida van Kildare in haar vitae, levens en verering (doctoraalscriptie mediaevistiek RU Groningen, 1999) p. 98.
Overige bronnen: KDC BiN-dossier Itteren; Meertens Instituut volkskundige vragenlijst 23 (1959) Q 96b: Q 99; Lanaken: collectie P. Bastings; Maastricht, geluidsarchief Omroep Limburg, archiefopname van 1 februari 1955 over de veezegening te Itteren, uitzending 13 oktober 1997; mondelinge informatie in 1998 van pastoor J.P. Bok.

↑ top
  naar het KDC, voor aanvullingen en commentaar.