Keldonk, H. Antonius van Padua |
||
| Cultusobject: | H. Antonius van Padua |
Open Street Maps
|
|---|---|---|
| Datum: | 13 juni (zondag na) | |
| Periode: | 1913 - ca 2010 | |
| Religieuze context: | Christelijk | |
| Locatie: | Antoniuskapel in de parochiekerk van de H. Antonius van Padua (sinds 2013 St. Franciscusparochie) | |
| Adres: | Morgenstraat 57 , 5469 GC Erp | |
| Gemeente: | Veghel | |
| Provincie: | Noord-Brabant | |
| Bisdom: | 's-Hertogenbosch | |
| Samenvatting: | In 1912 werd Keldonk een zelfstandige parochie. Het fonds waaruit de kerkbouw gefinancierd werd, bracht de verplichting mee de kerk te wijden aan de H. Antonius van Padua. De oprichting van een broederschap, die omstreeks 1950 meer dan 3000 leden moet hebben gehad, legde de basis voor een bloeiende verering. Keldonk groeide uit tot een populaire regionale bedevaartplaats die een dieptepunt in de jaren zeventig te boven kwam. Sindsdien komen bezoekers van alle leeftijden weer vanuit Keldonk en omliggende dorpen naar het jaarlijkse Antoniusfeest, dat met een lof en een processie wordt gevierd. Aan het begin van de 21e eeuw verdween het bedevaartkarakter van de verering. | |
| Auteur: | Ottie Thiers | |
| Illustraties: |
       |
|
| Topografie |
- Keldonk ligt ongeveer 5 kilometer ten zuidoosten van Veghel, tussen het riviertje de Aa en de Zuid-Willemsvaart. De kerk ligt midden in het dorp, nabij de weg 's-Hertogenbosch-Helmond. - De buurtschap Keldonk behoorde in het verleden tot de parochie van Erp. In 1912 werd Keldonk een zelfstandige parochie, met een nieuwe parochiekerk die was ontworpen door de Rotterdamse architect Jos. Margry. Deze kerk is gebouwd in neogotische stijl met romaanse trekken. Zij is rechthoekig van vorm, met drie beuken en een houten tongewelf boven het schip. De toren bevindt zich aan de zuidoostgevel. Achter de kerk ligt het kerkhof; de processieweg, een laan overschaduwd door oude beuken, voert eromheen langs een permanent rustaltaar. Toen het kerkhof in de jaren vijftig vergroot werd, is een nieuw rustaltaar gebouwd en is de laan opnieuw aangelegd. - Achter in de kerk, links van de ingang, bevindt zich de devotiekapel ter ere van St. Antonius. Deze is in 1959 opnieuw geschilderd en van elektrisch licht voorzien. Naast de kapel hangt een portret van bouwpastoor J. Bogaerts. - Het stenen hoogaltaar, eveneens ontworpen door Margry, besteedt ruim aandacht aan de parochiepatroon. De voorzijde van de altaartombe, die werd voltooid in 1915, toont in het midden de H. Antonius op zijn doodsbed, omringd door zes monniken. De bovenbouw, toegevoegd in 1921, toont links in reliëf Antonius die een mis bijwoont en rechts Antonius met een monstrans en een knielende ezel, een voorstelling die verwijst naar een bekend eucharistisch wonder in het leven van Antonius. In 1921-1922 bracht de Duitse kunstenaar A. Federle muur- en plafondschilderingen aan in het priesterkoor en op de boog die koor en kerk verbindt. De tekst op de boog luidde: 'Zoekt gij mirakelen dood dwaling rampspoed duivel melaatschheid vluchten zieken genezen'. De voorstellingen zijn begin jaren zestig weggewit. - De kerkklok, die door de Duitsers in beslag was genomen, kon begin 1950 vervangen worden dankzij een overvloedige roggeoogst; elke boer schonk minstens 100 kilo. De klok kreeg het opschrift: 'Ik heet Antonius, van rog ben ik gegoten in 1949'. - in 2013 fuseerde Keldonk met acht andere parochie van Veghel tot de St. Franciscusparochie |
|
| Cultusobject |
- Zie voor St. Antonius van Padua ⟶ Biest-Houtakker. - De parochiekerk bezit een reliek van de heilige. - In de devotiekapel is de heilige afgebeeld op een wit zandstenen reliëf, circa 2,5 meter hoog en 1,5 meter breed. Hij knielt neer voor een lezenaar met boek. Op het boek zit het kind Jezus. Antonius heeft zijn arm om het kind geslagen. Het reliëf is aangebracht boven een klein altaar, waarvoor verschillende kaarsenstandaards geplaatst zijn. - Daarnaast bezit de kerk een beeld van St. Antonius aan de pilaar die zich het dichtst bij de Antoniuskapel bevindt. Het beeld toont Antonius als jonge franciscaan. Op zijn rechterhand ligt een boek, waarop het kind Jezus staat. Het strekt zijn armpjes naar hem uit en raakt bijna de vingertoppen van Antonius' geheven linkerhand. Onder zijn linkerarm klemt hij een lelie. Onder het plateau waarop het beeld staat, toont een engelbuste de gelovigen een schildje met de tekst 'H. Antonius b.v.o.'. Het gipsen beeld is gepolychromeerd en ruim een meter hoog. Het werd tegelijk met zes andere beelden in 1937 aangeboden aan de pastoor ter gelegenheid van het zilveren pastoors- en parochiejubileum. - In de nis boven het rustaltaar langs de processieroute staat een wit stenen beeld van H. Antonius, 60 centimeter hoog, in 1953 geleverd door Gerard Linssen uit Venlo. Antonius draagt het kind Jezus op de linkerarm en heeft in de rechterhand een lelie. |
|
| Verering |
- In het bisdom 's-Hertogenbosch is de Antoniusverering op bijzondere wijze beïnvloed door één man: Joannes Grewen (1839-1910). Het leven van deze Rotterdamse effectenmakelaar was getekend door de ongeneeslijke geestesziekte van zijn vrouw Agatha. Na haar overlijden besloot hij een deel van zijn aanzienlijke vermogen te besteden aan de bouw van een r.k. ziekenhuis. Door onenigheid met het bisdom Haarlem verkocht Grewen het half voltooide bouwwerk en trok hij zich uit het project terug. Terwijl zijn afkeer van het bisdom groeide, raakte hij de H. Antonius van Padua steeds meer toegedaan. Via zijn nicht Lucie Minderop en haar man, de architect Albert Margry, kwam hij in contact met de bisschop van 's-Hertogenbosch. Zo werd dit bisdom uiteindelijk begiftigd met een aanzienlijk fonds, te besteden aan de bouw van Antoniuskerken en -kapellen waar ook de verering van de heilige daadwerkelijk bevorderd moest worden. Dankzij het bestaan van dit fonds kon het verzoek van de Keldonkenaren tot oprichting van een eigen parochie verrassend snel ingewilligd worden. Andere bedevaartkerken van Antonius van Padua die geheel of gedeeltelijk vanuit dit fonds zijn bekostigd, zijn: ⟶ Biest-Houtakker, Antonius van Padua, ⟶ Loosbroek, ⟶ Netersel en ⟶ Overloon, Theobaldus. - Bouwpastoor J. Bogaerts heeft zich ten volle ingezet voor Keldonk en St. Antonius. In het ontwerp van de kerk werd meer dan de vereiste aandacht aan de patroonheilige geschonken. Binnen het jaar slaagde de pastoor erin een onwillig gemeentebestuur geen andere keus te laten dan in Keldonk een katholieke school op te richten, die eveneens onder de bescherming van Antonius werd gesteld. Bovendien nam de parochieherder het initiatief tot oprichting van de Antoniusbroederschap. - Op 10 februari 1913 gaf bisschop W. van de Ven zijn fiat aan de broederschap. De contributie bedroeg bij aanneming een kwartje, daarna minimaal een dubbeltje per jaar. Dit werd in 1921 en in 1955 verhoogd, maar er stond ook heel wat tegenover. De broederschap was verenigd met de aartsbroederschap te Padua, op grond waarvan de leden de mogelijkheid kregen om vrijwel het gehele kerkelijk jaar volle of gedeeltelijke aflaten te verdienen. Naast het uitgebreide programma rondom de feestdag van de heilige was er elke dinsdag na de mis gelegenheid tot verering van de reliek en gedurende het jaar werden talrijke missen opgedragen voor levende en overleden leden. - Een broederschapsboek dat tot circa 1945 is bijgehouden, telt ongeveer 1000 namen, maar uit de contributieopbrengst blijkt dat het aantal betalende leden kort na de Tweede Wereldoorlog ruim driemaal zo hoog moet zijn geweest. Er waren meer dan 20 zelatricen actief in ongeveer evenveel dorpen, gelegen binnen een straal van 25 kilometer rond Keldonk: Erp, Boerdonk, Veghel, Mariaheide, Zijtaart, Vorstenbosch, Eerde, Gemert, Bakel, Boekel, Uden, Beek en Donk, Aarle-Rixtel, Lieshout, Stiphout, Berlicum, Heeswijk, Geldrop, Boxtel, Woensel, Oploo, Vught en uiteraard Keldonk zelf. Bovendien woonde een aantal leden buiten de regio, b.v. in Raamsdonksveer, Tilburg, Bergeijk, Nijmegen en zelfs in Canada. Dankzij een royaal jaarlijks positief saldo - circa ⨍800,- in de jaren veertig - kon de broederschap de parochie in het verleden vaak helpen de eindjes aan elkaar te knopen. - Antonius' feestdag werd gevierd met een uitgebreid programma, waarbij capucijnen, geestelijken uit de omgeving en de pastoors of kapelaans van bezoekende processies assisteerden. Men startte met een voorbereidend noveen van negen dinsdagen, waarna een triduum de eigenlijke feestelijkheden opende. De 13e juni en de zondag erna werden gevuld met missen en een lof met processie en reliekverering. Na elke plechtigheid was er waterwijding voor de zieken en gelegenheid tot het laten wijden van kruisjes, medailles en rozenkransen, die in kraampjes te koop werden aangeboden. Vanaf 1946 werden ook papieren vaantjes verkocht. - In 1913 werd meteen de eerste processie gehouden. Omdat de jonge parochie nog niet zoveel eigen uitrusting bezat, werd een deel van de processiebenodigdheden van ⟶ Aarle-Rixtel (O.L. Vrouw in 't Zand) geleend, waar pastoor Bogaerts kapelaan was geweest. De fanfare van dat dorp verzorgde bovendien een gastoptreden. In de daaropvolgende jaren groeide de belangstelling, zodat vaak tweemaal lof moest worden gevierd. Bedevaartgangers uit de regio arriveerden te voet, met de fiets, met bussen en trams en met boten over de Zuid-Willemsvaart. Een of twee auto's haalden pelgrims af van de bus- en tramhaltes van Erp; later werd hiervoor een autobus ingezet. Omstreeks 1920 kwamen er zo'n 2000 bedevaartgangers per jaar. Georganiseerde processies kwamen onder andere uit Aarle-Rixtel, Helmond en Mariaheide. Zij werden feestelijk verwelkomd; langs 'den harden weg' hing overal de vlag uit. In 1931 vierde Keldonk het zevende eeuwfeest van de heilige in aanwezigheid van de bisschop, die het H. Sacrament droeg in de processie en de eerste steen legde van het zusterklooster. In het octaaf bezocht ook een groep van 50 theologanten uit het franciscanenklooster van Alverna bij Wijchen de Keldonkse kerk. - De samenstelling van de processie is niet altijd hetzelfde geweest. In de loop der jaren werd ze uitgebreider, mede dankzij de inspanningen van de zusters en de missienaaiclub. In de jaren dertig waren er in elk geval 'groote en kleine engelen, wijze maagden en O.L.-Vrouwedraagsters'. Ooit moeten er zelfs zwarte bruidjes zijn geweest, die de overledenen uitbeeldden. In de jaren vijftig bestond de processie uit 29 onderdelen: het zilveren kruis; twee bruidjes met de H. Harten; het grote Antoniusvaandel; het zielboek; drie bruidjes met rozenkransen; het beeld van O.L. Vrouw; het vaandel van O.L. Vrouw; de vrouwen en meisjes, langs de kant van de weg, waartussen de vaandels van de HH. Casimirus, Michael, Aloysius, Vincentius en Lambertus; een groot kussen met lelietakken, gedragen door twee bruidjes; drie bruidjes met de symbolen voor geloof (kruis), hoop (anker) en liefde (hart); twee bruidjes met een pelikaan en palmtakken; drie bruidjes met een klein symbool op een klein rood kussen; vier bruidjes met de emblemen van het lijden van Christus; vier bruidjes met een kelk op een kussen; vier misdienaars met het beeld van Christus Koning; de jongensjeugdvereniging; een engelbewaarder en een bruidje; de meisjesjeugdvereniging; twee bruidjes met lelies en het Lam Gods; engeltjes; strooistertjes; misdienaars; het H. Sacrament onder een baldakijn; het kerkbestuur; de zangers; vier jongens met het beeld van het kindje Jezus; de harmonie; het vaandel van de Broederschap der H. Familie; de mannen en jongens, langs de kant van de weg, waartussen nog eens acht vaandels. - In de loop der tijd vielen steeds meer onderdelen af, totdat nog slechts een korte stoet bestaande uit het kruis, het Antoniusvaandel, het koor en het baldakijn met daaronder het H. Sacrament overbleef. Toen in 1974 ook de broederschap ter ziele ging, leek een tijdperk afgesloten. Sinds dat jaar is de belangstelling voor de processie echter weer aangetrokken. Vanaf 1976 is de harmonie 'Oefening baart kunst' uit Erp present, in 1979 gevolgd door het O.L. Vrouwe- en Catharinagilde, eveneens uit Erp, een nieuw en kleurrijk element in de Keldonkse processie. In 1981 telde de pastoor gedurende het octaaf weer zo'n duizend bezoekers. In 1987 vierde Keldonk het 75-jarig bestaan van de parochie, in aanwezigheid van de bisschop en met assistentie van de pastoors van Erp en Mariaheide. De processie is toen weer groots opgebouwd, zoveel mogelijk met de oude attributen. Afhankelijk van het aantal beschikbare deelnemers wordt dit sindsdien jaarlijks herhaald. - In 1997 begonnen de feestelijkheden met een mis op vrijdagavond 13 juni. Op zondag 15 juni was er 's ochtends een mis en 's middags lof met processie. Bij al deze gelegenheden was de kerk vol. De bezoekers kwamen uit Keldonk en omliggende dorpen, zoals Erp, Zijtaart en Veghel. Ook oud-Keldonkenaren kwamen voor deze gelegenheid graag even terug. Buiten langs de route waren witgele vlaggetjes aangebracht; in de kerk witgele linten. Aan de pilaren hingen borden met opschriften, die samen een Antoniuslitanie vormden. Rechts vooraan in de kerk stond een rij vaandels opgesteld, links het baldakijn. Terwijl de kerk vol liep, staken velen eerst even een kaarsje op bij Antonius. De aankomst van het gilde uit Erp luidde de plechtigheid in. De gildeleden stelden zich aan weerszijden van het altaar op; de misdienaars vonden een plekje op de traptreden voor het hoogaltaar. In de preek werd de aanbeveling gedaan om Antonius ook eens aan te roepen voor hogere zaken dan verloren voorwerpen. Vervolgens begon de formatie van de processie. De stoet verliet de kerk, sloeg tweemaal rechtsaf en volgde het processiepad richting rustaltaar. Daar werd de zegen gegeven, een aantal weesgegroeten gebeden en het Ave Maria gezongen, waarna de stoet via de andere kant terug liep naar de kerk. De plechtigheid werd beëindigd met het Antoniuslied en de reliekverering. Een deel van de aanwezigen bracht voor het verlaten van de kerk nog een bezoekje aan de Antoniuskapel. - Aan het einde van de 20e en het begin van de 21e eeuw verdween tenslotte het nog beperkte bedevaartkarakter van de Antoniuscultus |
|
| Materiële cultuur |
- Antoniusvaandel: Antonius is staande als franciscaan afgebeeld in een gepunt ovaal met het kind Jezus op de rechterarm, een lelie in de linker, het geheel in een lichtgeel vlak dat verder opgesierd is met bloemmotieven; boven en aan weerszijden roodpaarse banden, in de bovenband de tekst 'h. Antonius B.V.O.', aan de zijkanten geborduurde lelieranken in de banden. Devotioneel drukwerk - Broederschapsprentjes: 1 'Reglement der broederschap van den H. Antonius van Padua. Wettig opgericht in de St. Antoniuskerk der nieuwe parochie te Keldonk (gem. Erp) den 10 Februari 1913' etc., met reglement, aflaten en ruimte voor inschrijving (Helmond: Stoomdrij J. de Reijdt, [1913]; gezien en goedgekeurd 's-Hertogenbosch, 10 februari 1913, bisschop W. van de Ven; ca. 16 x 13,5 cm, 4 p.); 2 als voorgaande; contributie gewijzigd (Veghel: Boek- en Handelsdrukkerij Gebr. L. & M. Bek, [1921]; wijziging gezien en goedgekeurd 's-Hertogenbosch, 30 juni 1921, bisschop A.F. Diepen; ca. 17 x 13 cm, 4 p.); 3 als voorgaande, gemoderniseerde spelling en wijziging contributie en missen voor overledenen (Veghel: Druk Bek, [1955]; oplage 3000 ex.; goedgekeurd 's-Hertogenbosch, 11 augustus 1955, bisschop W. Mutsaerts; ca. 7 x 11 cm, 4 p.). - Bedevaartvaantje: ca. 32 x 42 x 51 cm, driehoekig met de rechte hoek linksonder, afbeelding van de kerk met het Antoniusaltaar in het processiepark en St. Antonius linksboven op een wolk in een vlammende mandorla; rechts van de kerk in een banderol rondom lelies de tekst 'St. Antonius-bedevaart Keldonk. (Erp.)' en in onderrand de tekst 'Van der beêvaart verre wegen; breng ik u Antonius zegen' (Roosendaal: J. Jongenelen, na 1914). - Bedevaartboekje: Broederschap van de H. Antonius van Padua, wettig opgericht in de St. Antoniuskerk der parochie Keldonk (Keldonk: parochie, 1955; oplage 3000 ex.; druk Gebr. Bek, Veghel; impr. F.N.J. Hendriks Secr.-Gen. Buscoduci, 26 nov. 1955; 9 x 12 cm, 32 p.). |
|
| Bronnen en literatuur |
Archivalia: Keldonk, parochiearchief: memoriael pastoor Bogaerts; afroepboeken jaren 1936- ca. 1955; brieven; kasboeken; broederschapsarchief. 's-Hertogenbosch, bisdomarchief: parochie H. Antonius Keldonk, map A en B. Literatuur: Sint-Jansklokken, juni 1931 en juni 1932, met uitgebreid programma van feestelijkheden; 'De kerk van Keldonk', in: Rotterdamsch Nieuwsblad, 27-12-1978; P.J. Margry, Bedevaartplaatsen in Noord-Brabant (Eindhoven: Bura boeken, 1982) p. 190-194, 340; R. van der Linden, Bedevaartvaantjes. Volksdevotie rond 200 heiligen op 1000 vaantjes (Brugge: Tabor, 1986) p. 27, 56; H. van Hees m.m.v. M. van Berlo, Van Keeldonck tot Keldonk; 1912-1987; 75 jaar parochie (Keldonk: Comité Keldonk 75, 1987) p. 29-48, geschiedenis parochie en bedevaart, p. 69-74 school, p. 103 kerkklok; Peter Jan Margry, 'Bouwen onder Antonius. Devotionalisering via de Bossche kerkbouwstichting', in: L. van Liebergen & W. Prins ed., Antonius. 'De kleine en de grote' (Uden: Museum voor Religieuze Kunst, 1995) p. 25-35, kerkbouw, p. 91, bedevaartvaantje. Overige bronnen: KDC BiN-dossier Keldonk; Meertens Instituut volkskundige vragenlijst 64a (1993); Utrecht, Stichting Kerkelijk Kunstbezit in Nederland-dossier parochie H. Antonius van Padua Keldonk; Katholiek Documentatie Centrum, klib, bedevaartfoto's Margry (1981); particuliere knipselverzameling van Martien van Berlo te Keldonk met o.a. berichten uit de Helmondse krant De Zuid-Willemsvaart, het Brabantsch Dagblad Het Huisgezin en de rubriek 'Keldonk toen' uit het parochieblad (1990, 1991, 1995); Martien Peepers, Ans van der Linden & Koos van de Elsen, Keldonks Journaal, video-opnamen van lof en processie in jubileumjaar 1987 en in 1991 (in BiN-dossier); mededelingen van Martien van Berlo en pastoor H.L. van den Wijngaert in 1997. |
|
|
naar het KDC, voor aanvullingen en
commentaar. |
||
Bedevaart en Bedevaartplaatsen in Nederland
