Lauradorp, H. Giovanni (Don) Bosco ; H. Dominicus Savio |
||
| Cultusobject: | H. Giovanni (Don) Bosco ; H. Dominicus Savio |
Open Street Maps
|
|---|---|---|
| Datum: | 24 juni (zondag na); 16 augustus (zondag naastbij); gehele jaar | |
| Periode: | Ca. 1934 - ca. 1960 | |
| Religieuze context: | Christelijk | |
| Locatie: | Parochiekerk van de H.H. Theresia en Johannes Bosco | |
| Adres: | Maastrichterlaan 80, 6374 VS Landgraaf | |
| Gemeente: | Landgraaf | |
| Provincie: | Limburg | |
| Bisdom: | Roermond | |
| Samenvatting: | De eerste Nederlandse vestigingsplaats van de salesianen van Don Bosco was het in 1928 opgerichte rectoraat Lauradorp. Hiervandaan bouwden zij hun werk uit en stimuleerden de verering van Don Bosco en Dominicus Savio, die respectievelijk in 1934 en 1954 heilig werden verklaard. Aanvankelijk trok de kerk alleen bedevaartgangers die op eigen gelegenheid kwamen. Na de Tweede Wereldoorlog nam, onder leiding van pater J. Gruijters, de organisatie van salesiaanse medewerkers snel in omvang toe. In het verlengde hiervan ontstond behoefte aan georganiseerde bedevaarten, die van 1952 tot het vertrek van pater Gruijters in 1960 werden gehouden. De bezoekers kwamen uit Limburg, oostelijk Noord-Brabant, de Duitse grensstreek en uit België. | |
| Auteur: | Ottie Thiers | |
| Illustraties: |
      |
|
| Topografie |
- Lauradorp ligt in de noordoostelijke hoek van de agglomeratie Heerlen-Landgraaf-Kerkrade, nabij de Duitse grens. Het 'dorp' is in de jaren twintig van de 20e eeuw gebouwd als nieuwe woonwijk voor de mijnwerkers van de op enkele kilometers afstand gelegen mijnbedrijven 'Laura' en 'Julia'. In 1928 namen de salesianen van Don Bosco de zielzorg op zich van het nieuwe rectoraat te Lauradorp. In 1929 werd het oratorium opgeleverd, waarvan de benedenzaal bestemd was voor het open patronaat volgens de methode van de salesianen. De bovenzaal werd ingericht als noodkerk met de H. Theresia van het Kind Jezus als patrones. Na zijn heiligverklaring in 1934 werd Johannes Bosco tweede patroon van kerk en rectoraat, later (1970) van de parochie. Omstreeks 1995 hebben de salesianen, wegens gebrek aan paters, de parochie overgedragen aan het bisdom. - In 1933 werd de eerste steen gelegd van de nieuwe kerk, die naar een ontwerp van ingenieur Beersma naast het oratorium werd gebouwd. Op 22 juli 1934 werd het gebouw ingezegend. De bakstenen kerk met gemetselde gewelven heeft, afgezien van het koor, een vrijwel rechthoekig grondplan, bestaande uit een schip met twee smalle zijbeuken, die dienen als wandelgangen. Aan weerszijden van het priesterkoor bevinden zich zijaltaren. Gezien vanuit het schip van links naar rechts: in het verlengde van de zijbeuk een altaar ter ere van de H. Barbara, de patrones van de mijnwerkers, daarnaast een beeld van de H. Theresia van Lisieux, dan een altaar ter ere van O.L. Vrouw Hulp der Christenen; rechts van het koor het altaar gewijd aan Don Bosco, vervolgens een beeld van de Verrezen Christus en uiterst rechts het altaar van St. Jozef. Achterin de kerk zijn enkele kapellen ingericht: tegenover het Barbara-altaar de Don-Boscokapel, waarin tegenwoordig ook de doopvont staat, ernaast de kleinere Mariakapel, die ooit aan Don Bosco was gewijd en doopkapel is geweest, aan de andere kant van het kerkportaal een kapelletje ter ere van de H. Dominicus Savio en tenslotte de H. Hartkapel, die vroeger gewijd was aan de H. Barbara. - Aanvankelijk hing in het priesterkoor tegen de wand een groot doek met een Don-Boscovoorstelling. Omstreeks 1942 zijn de bakstenen koorwand en de spitsboog tussen koor en schip voorzien van muurschilderingen door Jack Verheyen. De voorstelling op de koorwand verwijst naar Christus en het misoffer. Boven de spitsboog is de verheerlijking van Christus geschilderd, daaronder links een engel die de zaligen opneemt en rechts een duivel die de verdoemden naar de hel sleurt. Nog lager, boven de zijaltaren, ziet men links O.L. Vrouw met vereerders, rechts de H. Johannes Bosco bij het misoffer. - In de westwand zijn gebrandschilderde ramen aangebracht, in 1941 vervaardigd door L. van der Essen uit Roermond. Het geheel bestaat uit drie ramen met erboven een rozet. In de rozet is een gekroonde H. Barbara (patrones van de mijnwerkers) afgebeeld met kelk, hostie en zwaard, tegen een achtergrond met mijngebouwen; in het middenraam een staande Madonna met Kind, links daarvan Don Bosco en een mijnwerkersgezin, rechts Theresia van Lisieux en drie vrouwen (meisje, moeder en grootmoeder). - Aan de gevel van de pastorie staat een stenen beeld van Don Bosco met twee kinderen. Eveneens buiten, op het bordes naast de deur van de sacristie, staat een tweede stenen beeld van de heilige met twee kinderen (hoogte ca. 1 m). |
|
| Cultusobject |
- Don Giovanni Bosco werd op 16 augustus 1815 geboren te Castelnuovo bij Turijn; hij stierf op 31 januari 1888. Als priester zette hij zich vooral in voor de opvoeding van kansarme jeugd. Hij stichtte en leidde een reeks patronaten, scholen en andere opvoedingsinstituten en was de stichter van de congregatie der Salesianen van Don Bosco, genoemd naar H. Franciscus van Sales, een sociëteit van paters en lekenmedewerkers. Samen met de in 1951 heilig verklaarde Maria Mazzarello stichtte hij de zustercongregatie Dochters van Maria Hulp der Christenen (ook wel bekend als de zusters van Don Bosco). Hij werd op 2 juni 1920 zalig en op 1 april 1934 heilig verklaard. Tevens is hij uitgeroepen tot patroon van de katholieke uitgevers. Zijn feestdag is 31 januari. - Dominicus Savio werd op 2 april 1842 geboren te Riva in Noord-Italië. In 1854 nam hij zijn intrek bij Don Bosco in Turijn, waar hij het gymnasium bezocht. Hij stierf 9 maart 1857 op vijftienjarige leeftijd in 'roep van heiligheid'. Twee jaar later verscheen zijn eerste levensbeschrijving, van de hand van Don Bosco. In 1950 werd Dominicus zalig verklaard en op 12 juni 1954 volgde zijn heiligverklaring. - De kerk bezit een relikwie van Don Bosco. In een ronde, zilverkleurige theca (ø 2,5 cm) is een botpartikel aangebracht met eronder op een papieren banderol de tekst 'ex ossibus B. Joannis Bosco' ('uit het gebeente van de H. Joannes Bosco'). De theca wordt bewaard in een laat-19e-eeuwse neogotische reliekhouder van gegoten geelkoper (hoogte 38,5 cm). Ook van de H. Dominicus Savio is een reliek aanwezig. In een kleine ronde theca (ø 2 cm) met geschulpte rand bevindt zich een botpartikel met eronder op een papieren banderol de tekst 'ex ossibus B. Dom. Savio' ('uit het gebeente van H. Dominicus Savio'). De theca wordt bewaard in een witmetalen reliekhouder op een voet uit het tweede kwart van de 20e eeuw (hoogte 27,8 cm). In de ronde sierplaat rond de theca is 'Dominicus Savio' gegraveerd. - Boven het Don-Boscoaltaar hangt aan de muur een hoogreliëf (2 x 1,3 meter) van gekleurd, geglazuurd terracotta, gemaakt omstreeks 1945 in atelier St. Joris te Beesel naar houtreliëfs van Jules Rummens uit Roermond. Don Bosco is staande afgebeeld met nimbus, gekleed in een bruin-zwarte toga met schoudermanteltje; de rechterhand is geheven in een zegenend gebaar, de linker rust op de schouders van jongens. Hij staat temidden van een groep jongens met werktuigen; aan zijn voeten staat een korf met broden en vruchten. Onder de groep staat op een banderol de tekst 'H. Don Bosco'. De eerste jaren hing boven dit altaar een geschilderd portret van de heilige; later stond er een manshoog geelbruin gipsen beeld, dat nu in de Don Boscokapel staat. In 1959, toen de kerk haar 25-jarig bestaan vierde, plaatste men een beeld van de heilige, gemaakt door Sj. Drummen, in de Don Boscokapel. - In de Dominicus Saviokapel is in een nis tegen de achterwand een op doek geschilderd portret (omstreeks 1940) aangebracht van de hand van W. Kornips (95 x 72 cm): een borststuk van Dominicus als jonge man, met een geopend boekje en een los blad met de tekst 'De dood / maar geen / zonden'. Op een soort vensterbank ervoor staat zijn borstbeeld (hoogte ca. 40 cm). |
|
| Verering |
- Lauradorp was de eerste en lange tijd de enige parochie in Nederland waar de salesianen de zielzorg in handen hadden. Aangezien het dorp enkele jaren tevens de enige vestigingsplaats van de orde in ons land was, ressorteerden de paters onder het Belgische provincialaat. De salesianen stimuleerden vanuit Lauradorp de verering voor Don Bosco. Sinds diens heiligverklaring in 1934 werd de plaats reisdoel van individuele bedevaartgangers. - Na de Tweede Wereldoorlog begon pater Jan Gruijters vanuit Lauradorp aan de uitbouw van het netwerk van salesiaanse medewerkers, een 'derde orde' van vrijwilligers. Hij maakte een propagandatoernee met een Don-Boscofilm door bioscopen, toneelzalen, verenigingsgebouwen, ziekenhuizen en hotels en plaatste een Don Boscostand op de tentoonstelling 'Heerlen Mijncentrum'. In Limburg en oostelijk Noord-Brabant traden zo'n 4000 vrijwilligers toe. Hele families liepen warm voor Don Bosco en zijn werk en wilden ook Lauradorp bezoeken. Zo ontstond in 1952 het idee om een grote bedevaartdag te organiseren. Via het medewerkersnetwerk bereikte men meteen een groot publiek. Animator van de bedevaarten was eveneens pater Gruijters. - In 1952 koos men als datum de zondag naastbij Don Bosco's geboortedag, 16 augustus, aangezien zijn sterfdag (in januari) minder geschikt was. Bovendien brachten veel medewerkers hun vakantie al door in Zuid-Limburg. De daaropvolgende jaren hield men niet vast aan één vaste datum: naast een algemene bedevaartdag op de zondag(en) na 24 juni (Johannes de Doper, naamdag Don Bosco) bezochten tal van afzonderlijke groepen de plaats op een zelf gekozen dag. - Het programma zag er als volgt uit: de bedevaartgangers verzamelden zich omstreeks 10.00 uur bij het Stenen Kruis, waarvandaan men processiegewijs naar de kerk trok voor de hoogmis. Vervolgens was er enkele uren gelegenheid tot verering van de relikwieën van Don Bosco en Dominicus Savio. 's Middags werd in het oratorium een film vertoond over het leven van Don Bosco of een operette uitgevoerd door het jongenskoor. Daarna verzamelde men zich opnieuw voor een grote processie, die eindigde met de viering van een lof op het kerkplein, in 1952 onder leiding van mgr. G. Lemmens. Op het plein stonden kraampjes met limonade, bier en religieuze artikelen. - In tal van plaatsen werden speciale bedevaartcomité's opgericht. Veelal in bussen arriveerden groepen uit Venlo, Roermond, Maastricht, Kerkrade, Heerlen, Schinveld, Brunssum, Spekholzerheide, Beek-Elsloo, Nijmegen, Oss, Boxmeer, Grave, Beek en Donk, Aarle-Rixtel, Geldrop, Eindhoven, Gemert, uit de Duitse grensstreek en het Belgische Waterschei. Lauradorp trok, mede dankzij het salesiaanse jeugdwerk, ook veel jonge bedevaartgangers. De plaatselijke verkennersafdeling, de Don Bosco Groep, organiseerde op 12 en 13 juni 1954 een weekend voor de verkenners van de Kring Mijnstreek Zuid en de Limburgse Don Boscogroepen, dat tevens het karakter droeg van een bedevaart. - Enkele jaren waren de bedevaarten zeer succesvol. Er kwamen ook dankbetuigingen binnen voor gebedsverhoringen. Omstreeks 1960 kwam een einde aan de georganiseerde bedevaarten, waarschijnlijk als gevolg van het vertrek van pater Gruijters uit Lauradorp. De parochianen waren weinig betrokken geweest bij de organisatie en zetten het werk niet voort. Sindsdien worden nog wel Don Boscobedevaarten georganiseerd vanuit Lauradorp naar Turijn en omgeving. - In 1999 vierde de parochie de feestdag van Don Bosco in het weekend nabij 31 januari. In de daaraan voorafgaande jaren gebeurde dit weer met meer luister: er was een gastpredikant en voor de kinderen werd bijvoorbeeld een film vertoond. Er kwamen geen vereerders van buiten de parochie meer. Wel staken parochianen het hele jaar door kaarsen op in de kapellen van Dominicus Savio en Don Bosco. - De parochie heeft een Don Boscokoor. Vroeger droeg ook de lagere school zijn naam. Rondom de kerk herinnert een aantal straatnamen aan de aanwezigheid van de salesianen: Don Boscolaan, Salesianenstraat, en straten vernoemd naar individuele paters. |
|
| Materiële cultuur |
- Kerkzilver: ciborie, verguld zilver, hoogte 38 centimeter, in 1955 vervaardigd door H. van der Heyden uit Bodegraven (merken: HH, leeuwtje + I, U, minervakopje + C), op de voet is een reliëfvoorstelling aangebracht, bestaande uit een band van druivenwingerd en aren met daarin opgenomen twee bustes, van H. Don Bosco en van paus Pius X. De ciborie is geschonken door de parochianen bij het 25-jarig bestaan van het rectoraat. - Vaandel: op het oksaal staat een vaandel, hoogte circa 1,4 meter, velours, drapeaumodel, geborduurd, met bovenin tegen een witte achtergrond een voorstelling van een borstbeeld van Don Bosco in verschillende kleuren en de randtekst 'Zangkoor Don Bosco', onder tegen een lichtblauwe achtergrond een oranje harp met twee gekruiste groene palmtakken en de tekst 'opgericht 2-11-1938 / Lauradorp / Ubach over Worms'. Devotioneel drukwerk - Devotieprentjes: Het Katholiek Documentatie Centrum in Nijmegen bewaart tientallen prentjes van Don Bosco en Dominicus Savio, waaronder ook een aantal reliekprentjes met fragmentjes 'ex indumentis' ('van de kleding') of 'ex capsa sepulcrali' ('van de doodskist'). Tenminste een deel van deze prentjes is ook in Lauradorp verspreid. Hieronder zijn alleen die prentjes beschreven waarop Lauradorp vermeld wordt, of waarvan de herkomst uit Lauradorp vaststaat. Don Bosco: 1 zwart-wit portret Don Bosco, knielend voor Mariabeeldje op tafel, onderschrift in handschrift: 'Dio benedica e ricompenti tutti i nostri benefattori / Jac. Gio. Bosco', goudbruine rand, aan de achterzijde 'Gebed ter eere van den Heiligen Don Bosco' (Nihil obstat. Romae 25 Dec. 1931. Aloysius Traglia S.R.C. assessor S.F. subprom. - Gen.; Lauradorp, Waubach: Werk van Don Bosco, [z.j.]; 6,8 x 10,7 cm); 2 vouwblaadje met een portret van de heilige (buste, en face, met nimbus) en het onderschrift 'H. Johannes Bosco / Geboren 1815 - Gestorven 1888 / Heilig verklaard 1934', aan de binnen- en achterzijde een wervende tekst voor salesiaanse medewerkers 'Don Bosco een boom' met aanbeveling bedevaart Lauradorp, en gebed (Uitgave: Don Bosco bedevaart Lauradorp, [jaren 1950]; roodbruine druk, 6,7 x 11,4 cm., 4 p.); 3 gekleurde prent van Don Bosco temidden van jongens in Italiaanse stedelijke omgeving, onderschrift 'Sancte Joannes Bosco, ora pro nobis', op de achterzijde een gebed met 200 dagen aflaat (Uitgave: Don Bosco bedevaart Lauradorp [jaren 1950]; 6 x 10,6 cm); 4 vouwblaadje met een afbeelding van een jeugdige Don Bosco tussen Maria en Jezus, de laatste wijzend naar een kudde schapen, ernaast de tekst 'Don Bosco's eerste visioen: z'n roeping', aan de binnenzijde een levensbeschrijving, aan de achterzijde een novene (Uitg. Studiehuis Leusden bij Amersfoort en Werk van Don Bosco Lauradorp-Waubach, [jaren 1950]; 6,5 x 11,5 cm; 4 p.); 5 portret Don Bosco in kleur (vanaf het middel), met gevouwen handen en stralenkrans rond het hoofd, zonder tekst (6 x 10,5 cm). Dominicus Savio: 1 kleurafbeelding van Dominicus Savio (driekwart) met in zijn rechterhand enkele vellen papier met de tekst 'La morte ma non peccati', onderschrift 'Servus Dei Dominicus Savio 1842-1857', het geheel goudomrand, aan de achterzijde een levensbeschrijving en verzoek om ondervonden gunsten te zenden naar Turijn of Lauradorp (impr. in Curia Arch. Mediol. 22 mei 1923, Can. A. Portaluppi. Vic. Gen. [periode 1928-1950]; 6,5 x 11 cm); 2 Dominicus Savio als schilderij W. Kornips, met lichtblauwe of lichtgrijze rand, onderschrift 'Ex capsa sepulcrali / Beati Dominicus Savio' ('uit de doodskist van de zalige Dominicus Savio'), en reliekje ([periode 1950-1954]; 5,9 x 10,3 cm); 3 zwartwitafbeelding als onder 2, onderschrift 'Beatus Dominicus Savio', aan de achterzijde een korte levensbeschrijving en gebed, bijzondere verering te Lauradorp, waar gebedsintenties kunnen worden opgegeven ([periode 1950-1954]; 4,7 x 8,8 cm); 4 kleurafbeelding van Dominicus Savio (driekwart) met tegen elkaar gedrukte handen, gekleed als misdienaar, onderschrift 'Sanctus Dominicus Savio', aan de achterzijde een noveengebed ter ere van Maria Hulp der Christenen, intenties opgeven te Lauradorp (ook ex. met blanco achterzijde) ([1954 of later]; 6,4 x 10 cm). - Ansichtkaarten: 1 kleurafbeelding van een visioen van Don Bosco in 1862: terwijl andere schepen brandend tenonder gaan ligt het schip der kerk veilig voor anker tussen twee pijlers: 'salus credentium' (met een stralende hostie) en 'auxilium Christianorum' (met Maria) (Torino: Edizioni Ricordi Religiosi, Santuario Maria Ausiliatrice, [z.j.]; 10,4 x 14,7 cm); 2 kleurafb. reliëf kerk Lauradorp, tekst achterz. 'Relief van de H. Don Bosco in de Rectoraatskerk van de H. Don Bosco en H. Theresia Lauradorp' (9 x 13,2 cm; Ubach over Worms: Gebr. Simons C.V., [1945 of later]). - Sticker: Don Bosco eeuwfeest 1888-1988, logo met tekst: 'blij zijn, goed doen, en laat dan de vogels maar fluiten' (uitgave parochie; geel, zwarte druk; 3,7 x 7 cm). Devotionalia - Tijdens de bedevaarten in de jaren 1950 werden religieuze artikelen en drukwerk verkocht in kraampjes. Gedetailleerde gegevens ontbreken. - Zakheiligdom: blikken doosje (3,5 x 1,5 x 0,8 cm) met scharnierend deksel voorzien van rood plastic venster, waarin zilverkleurig beeldje van Don Bosco (hoogte 2,7 cm) staande, de rechterarm om een jongen, in de linkerhand een opengeslagen boek (1 ex. over in parochie). - Medaille: ronde zilverkleurige medaille (ø 1,2 cm), op de ene zijde het hoofd van Don Bosco met nimbus, op de andere zijde een buste van Dominicus Savio met nimbus en de randtekst 'S. Dominico Savio' (1 ex. in parochie). - Badge: aan de deelnemers aan het verkennersweekend van 1954 werd een stoffen badge uitgereikt (vorm spitsboog; 5,5 x 6,5 cm), die op de kleding bevestigd kon worden. Op witte stof was een bruine afbeelding gedrukt van de kerk van Lauradorp met op het dak Don Bosco temidden van jeugd en erboven de tekst 'H. Don Bosco', onder het plaatje in rood 'Verkennersbedevaart Lauradorp'. - Tegel: ter gelegenheid van het Don Bosco-eeuwfeest in 1988 is een tegel uitgegeven met een afbeelding Don Bosco met drie jongens tegen een achtergrond van een Italiaanse stad en de tekst 'Geef de jeugd een goede opvoeding en de maatschappij zal goed zijn, Don Bosco' (circa 10 x 20 cm). - Noveenkaarsen: in de Don Boscokapel stonden in 1999 noveenkaarsen met een afbeelding van de heilige. |
|
| Bronnen en literatuur |
Archivalia: Lauradorp, parochiearchief: onder meer foto's. Leusden, provincialaat salesianen: stukken uit 1952 over de organisatie van de bedevaart. Roermond, bisdomarchief: parochiearchief H. Theresia en Johannes Bosco Lauradorp, documentatiemap kerkgebouw. 's-Hertogenbosch, bisdomarchief: map bedevaarten C8, bedevaarten naar Lauradorp vanuit Eindhoven. Literatuur: Jijé, Don Bosco (Uitgeverij Dupuis: reprint van 1e druk uit 1951) stripverhaal in de 'baanbrekersserie' over leven en werk van Don Bosco; J. ter Schure, Dominicus Savio, Gods jongste belijder (Rijswijk: Salesianen, 1955); 'Eerste bedevaart naar Don Bosco-kapel; 17 augustus pelgrimeren honderden naar Lauradorp', in: Gazet van Limburg, 9 augustus 1952, p. 4; 'Zondag a.s. te Lauradorp Don Bosco-bedevaart', in: Limburgsch Dagblad 27 juni 1953, p. 2; 'Lauradorp als bedevaartplaats. Viering van Don Bosco groeit snel', in: De Tijd, 1 juli 1953; 'Lauradorp wordt bedevaartplaats', in: Gazet van Limburg, 2 juli 1953, p. 2; 'Steeds meer pelgrims naar Lauradorp', in: Limburgsch Dagblad, 8 juli 1954, p. 2; 'De H. Don Bosco en het Salesiaans apostolaat', in: Limburgsch Dagblad, 30 januari 1957; Th.A.J. Jansen, De pater op de pastorie. Het aandeel van de regulieren in de parochiële zielzorg van Nederland 1853-1966 (Nijmegen: Dekker & v.d. Vegt, 1976) p. 88-89; Cor Voorter, Salesianen van Don Bosco 50 jaar in Lauradorp. Een bescheiden sfeertekening aangeboden aan de medebroeders tijdens de Gemeenschapsdag te Lauradorp 16 oktober 1978 (Lauradorp: De Salesiaanse Gemeenschap, 1978) p. 4, 8; P.B.N. van Luyn, Don Bosco (Leusden: Stichting Don Bosco, [1988], beknopte beschrijving van leven en werk van Don Bosco tegen de historische achtergrond. Overige bronnen: KDC BiN-dossier Lauradorp; Meertens Instituut volkskundige vragenlijst 64a (1993), invuller Landgraaf; Utrecht, Stichting kerkelijke kunst in Nederland: parochiedossier H. Theresia van het Kind Jezus en H. Don Bosco, Lauradorp-Ubach over Worms; Nijmegen, Katholiek Documentatie Centrum: collectie devotieprentjes Don Bosco en Dominicus Savio, en collectie druksels Salesianen; Lauradorp: collectie devotieprentjes en mededelingen van kosteres mevr. Alberdine Pelzer, mededelingen van pastoor M.H.B. Kenis en heemkundige Jan J. Beckers; Leusden: mededelingen van Gerard Schoorl s.d.b. in 1998. Documentatie over D. Bosco en D. Savio uit de collectie J.A. Bomans, opgenomen in BiN-dossier (acquisitie 2012). |
|
|
naar het KDC, voor aanvullingen en
commentaar. |
||
Bedevaart en Bedevaartplaatsen in Nederland
