Leuken, H. Job & H. Rochus |
||
| Cultusobject: | H. Job & H. Rochus |
Open Street Maps
|
|---|---|---|
| Datum: | 10 mei (+ zondag na); 16 augustus | |
| Periode: | Voor 1836 -1938 | |
| Religieuze context: | Christelijk | |
| Locatie: | St. Jobkapel binnen de parochie St. Matthias | |
| Adres: | Achterstestraat zonder nr., 6004 AZ Leuken-Weert | |
| Gemeente: | Weert | |
| Provincie: | Limburg | |
| Bisdom: | Roermond | |
| Samenvatting: | Wanneer de verering van de heilige man Job in Leuken is ontstaan is niet bekend. Van 1836 tot 1938 trok de cultus, waaraan een kermis verbonden was, jaarlijks bezoekers uit de omtrek. Vanaf 1875 werd St. Rochus als tweede patroon vereerd; zijn feestdag werd minder druk bezocht dan die van St. Job. De in 1988 herbouwde kapel wordt ook wel aangedaan door gelovigen van buiten de parochie. | |
| Auteur: | Ottie Thiers | |
| Illustraties: |
    |
|
| Topografie |
- Leuken, vroeger een gehucht ten oosten van Weert, ligt tegenwoordig binnen de bebouwde kom van deze stad (voor de vroegere situering van de kapel zie de kaart bij ⟶ Hushoven). Tot 1965 stond aan de Leukerstraat een vermoedelijk 17e-eeuwse, bakstenen kapel gewijd aan de heilige man Job. De oudst bekende vermelding die waarschijnlijk deze kapel betreft, dateert uit 1625. Foto's uit de 20e eeuw tonen een rechthoekig gebouw met zadeldak en klokkentorentje. Elke zijgevel bevatte drie boogvensters. Boven de tamelijk brede toegangsdeur in de voorgevel was in een ronde nis een glasvenster aangebracht met de tekst 'Leuken / Aan God / 1919'. Kleinere boognissen links- en rechtsboven de deur boden elk plaats aan een heiligenbeeld, St. Job en - waarschijnlijk - St. Rochus. In de 19e eeuw was de kapel omgeven door lindebomen. - De inrichting bestond in de 19e en begin 20e eeuw uit een altaar, banken, schilderijen en een groot aantal beelden. Rond 1920 vond een grondige restauratie plaats, die in 1921 werd afgesloten met de plechtige inwijding van een nieuwe gebeeldhouwde kruisweg. In 1930 is het interieur geschilderd en zijn de beelden opgeknapt. - In het verleden behoorden de inwoners van Leuken tot de Martinusparochie in Weert. Na de verheffing in 1938 van Leuken tot een zelfstandige parochie werd de inventaris van de Jobkapel overgebracht naar de noodkerk aan de Kraanweg en raakte de kapel in verval. Restauratieplannen uit 1956 zijn wegens geldgebrek niet uitgevoerd, waarna het gebouw in 1965 is gesloopt. - De huidige parochiekerk is gebouwd in 1957 naar een ontwerp van A. Schwencke uit Maastricht. De H. Matthias werd als patroon gekozen ter herinnering aan een gelijknamige kapel in de wijk Maaspoort, die moest plaatsmaken voor een weg. - In 1986 vierde de Leukense schutterij St. Job haar honderdjarig bestaan, hetgeen leidde tot herbouw van de kapel twee jaar later in de oude stijl maar kleiner dan haar voorganger (circa 3,5 x 6 meter). Het ontwerp was van architect M. Frenken. Het bakstenen gebouw met pannendak en torentje, gelegen aan de Achterstestraat, biedt plaats aan een natuurstenen altaar, enkele eikenhouten banken en drie nieuwe beelden van de heiligen Maria, Job en Rochus. |
|
| Cultusobject |
- Job is de hoofdpersoon uit het gelijknamige boek uit het Oude Testament. Job was een rijk man die zijn vrouw, kinderen en bezittingen verloor en voortdurend door de duivel in verzoeking werd gebracht. In de beeldende kunst wordt hij afgebeeld in totale verlatenheid, soms zittend op een mestvaalt en met zweren bedekt. Over de oorsprong van de Jobverering is niets bekend. Men zoekt die in de pestepidemieën die in de middeleeuwen Europa en ook de Nederlanden teisterden. Job werd in de 15e eeuw bijvoorbeeld al vereerd in St-Job-in-'t Goor (B). Vooral tussen 1600 en 1655 maakte de pest in deze streken een groot aantal slachtoffers. Het is begrijpelijk dat men in die situatie zijn toevlucht nam tot Job, patroon van de pestlijders. Hij is de enige oud-testamentische figuur die in Nederland met een bedevaart wordt vereerd (vgl. ⟶ Enschot). - Zie voor St. Rochus ⟶ Bunde. - De parochie bezit een reliek, bestaande uit een botpartikel van de H. Rochus, gevat in een zilveren of verzilverde theca. De reliek werd aangevraagd door de kapelmeesters van de Jobkapel; het echtheidscertificaat is getekend te Rome op 1 maart 1875 en voorzien van toestemming voor publieke verering in het bisdom Roermond. De reliek wordt bewaard in een 24,5 cm hoge houder van geslagen geel koper uit het tweede kwart van de 19e eeuw. De ronde theca is omgeven door stralen en schichten. - Enkele kostbare beelden uit de 15e-18e eeuw, afkomstig uit de oude kapel, zijn omstreeks 1957 door de parochie in bruikleen afgestaan aan het Bisschoppelijk Museum (nu Bonnefantenmuseum) in Maastricht. Een daarvan is een eikenhouten beeld van St. Rochus (hoogte 87,5 cm) in de stijl van de Gelderse school (eind 15e eeuw). Twee beelden van St. Job zijn in 1962 teruggebracht naar de parochiekerk in Leuken. - Het eerste, een eikenhouten beeld (hoogte 70 cm) uit de 17e of 18e eeuw, geldt als een product van plaatselijke volkskunst. De polychromie is waarschijnlijk in 1930 verwijderd. Het stelt St. Job voor die, met zweren overdekt, op een mesthoop zit. Dit beeld staat in 1999 op een steun aan de muur achterin de kerk. - Het tweede, een terracotta beeld (hoogte 57 cm), toont de in een lendendoek gehulde heilige die met gevouwen handen en omhooggeheven blik tegen een mesthoop leunt. Dit beeld vertoont sterke gelijkenis met een van de twee beelden in de buitengevel van de oude kapel (zoals op oude foto's te zien is). Volgens Van Cauteren is het in het begin van de 20e eeuw gebakken bij de fabriek Trümm-Bergmans te Weert. Volgens oudere publicaties echter zou een 17e-eeuws Zuid-Nederlands terracotta-beeld (hoogte 55,5 cm), dat in de altaarnis van de kapel heeft gestaan, uitgeleend en teruggekomen zijn. - Het 'Journaal' van de St. Jobkapel vermeldt een aankoop op 17 augustus 1851 van een nieuw beeld van St. Job voor f3,84. Het is niet bekend om welk beeld het hier gaat. - De stenen beelden in de nieuwe kapel, van St. Job, St. Rochus en Maria zijn gemaakt door Truus Coumans uit Haelen. |
|
| Verering |
- Van de St. Jobverering in de periode voor 1836 is niets bekend. Dankzij een door de kapelmeesters bijgehouden 'Journaal' over de jaren 1836-1938 weten we over deze periode iets meer. In de kapel werden alleen bij bijzondere gelegenheden missen opgedragen; de belangrijkste waren de feestdag van St. Job (10 mei), een der drie kruisdagen en, vanaf 1874, de feestdag van St. Rochus (16 augustus). De rest van het jaar waren de inkomsten uit offers gering, zodat aangenomen mag worden dat de kapel dan niet veel bezoekers van buiten trok. De belangrijkste feestdag was die van St. Job. In 1837 bijvoorbeeld werden op die dag drie missen opgedragen. De jaarlijkse St. Jobkermis werd gehouden op de zondag na 10 mei. De totale opbrengst aan offergaven met St. Job (feestdag en zondag erna) bedroeg tot 1900 steeds ongeveer ⨍10,- daarna wat meer. Gedurende de 19e eeuw was de feestdag zelf het belangrijkst, maar na 1900 verschoof het accent naar de zondag erna. - Op een der drie kruisdagen voor hemelvaart trok een processie vanuit de stad naar Leuken, op toerbeurt met Altweert, Boshoven en Laar. 'Heel Weert' nam daaraan deel; de Martinusparochie omvatte een groot gebied, bestaande uit de stad en omliggende dorpen en gehuchten. Bij die gelegenheid stonden rond de kapel kraampjes met suikerwerk en snuisterijen. De offergaven bedroegen minder dan de helft van die met St. Job. - In 1873, kort na het aantreden van de nieuwe hoofdonderwijzer en kapelmeester Servatius Frencken, besloot het bestuur voor de kapel een tweede feestdag na te streven, bij voorkeur St. Rochus (16 augustus). Vanaf 1874 werd het feest gevierd met een lees- en een hoogmis; een jaar later kon men de gelovigen een Rochusreliek ter verering aanbieden. Aan offers kwam jaarlijks ongeveer evenveel binnen als met de kruisdagprocessie. - St. Job werd te Leuken aangeroepen ter genezing van zweren. De meeste bezoekers van buiten kwamen op de feestdag of de daaropvolgende zondag. Waarschijnlijk waren zij niet alleen uit de Weertse Martinus-parochie afkomstig, maar ook van daarbuiten. Deze praktijk moet voor 1836 ontstaan zijn. De voorspraak van de H. Rochus werd vooral gevraagd bij veeziekten. Deze verering heeft waarschijnlijk wel een uit-stra-ling buiten Leuken gehad, maar vermoedelijk niet buiten de Martinusparochie. Op zaterdag 8 mei werden ter ere van St. Job in de kapel van Leuken drie missen opgedragen om 6.00, 7.30 en 9.00 uur. - Na de oprichting van de zelfstandige parochie Leuken zijn de culten niet in de parochiekerk voortgezet. Het Kanton Weert schreef in 1955, dat de Jobkapel 'eenzaam en verlaten, blootgesteld aan weer en wind in een ergerlijk verwaarloosde toestand' was, een duidelijk teken dat er geen toeloop van enige importantie meer bestond. Terugblikkend schreef pater Van Wely ofm in 1955, dat er nog talrijke Weertenaren waren die zich de gang naar de St. Jobkapel tijdens een der kruisdagen, op 10 mei (St. Job) en op 16 augustus (St. Rochus) konden herinneren. Anno 1955 was het grootste deel van de inventaris reeds uit de kapel gehaald en naar veiliger oorden verhuisd. Een bij het artikel afgedrukte foto toont de desolate toestand waarin het interieur van de kapel zich toen bevond. - In het in 1988 gebouwde kapelletje werd de eerste jaren in mei en oktober dagelijks de rozenkrans gebeden, maar omdat de belangstelling terugliep is dit afgeschaft. De kapel was in 1998 elke zondag van 10.00 tot 17.00 uur geopend, bij goed weer langer en vaker. Er werden toen maandelijks zo'n 50 kaarsen opgestoken, deels door mensen van buiten de parochie. Volgens pastoor W. Herberighs komt men onder meer naar de kapel ter genezing van huidziekten. - St. Job was van oudsher de patroon van het gehucht Leuken. De in 1886 opgerichte schutterij is naar hem vernoemd, evenals een veeverzekering en een geitenfokvereniging (beide bestonden in 1939), de scouting (sinds 1959) en een straat. |
|
| Materiële cultuur |
- Torenmonstrans: Hoogte 65,5 centimeter, verguld koper, vervaardigd door F. v.d. Hout uit Weert (volgens inscriptie in 1928), en in 1938 geschonken door de familie Beenders-Cleevers; in de monstrans beeldjes van het H. Hart, H. Matthias en H. Rochus. |
|
| Bronnen en literatuur |
Archivalia: Weert, gemeentearchief: oud-rechtelijk archief, goedenisboeken, inv.nr. 4716 fol. 4, jaar 1625, oudste bekende vermelding van (waarschijnlijk) de St. Jobkapel; A 228, journaal van inkomsten en uitgaven van de St. Jobkapel 1836-1938; verzamelde documentatie, inv.nr. D 58, uittreksels kapelboek St. Job, 21 april 1875; inv.nr. D 62 krantenknipsels geschiedenis Leuken; fotoarchief, nrs. 1638, 1651-1660; parochiearchief St. Martinus, inv.nr. 107, over kruisweg 1921. Roermond, bisdomarchief: dossier parochie Leuken. Literatuur: 'Feest op Leuken', in: Het Kanton Weert, 13 mei 1921; F.H. van de Velden, 'In en om Weert. De kapellen om Weert', in: Nieuwe Koerier, 6 september 1924, geen vermelding bijzondere devotie of bedevaart; 'Kapel van St. Job te Leuken', in: Het Kanton Weert, 21 augustus 1930; A.J. Mertens, 'Kruisen en kapellen in het Weerterland', in: Het Kanton Weert, 29 april 1955, vermelding verdwenen bedevaart naar St. Jobkapel; V.W. [Daniël van Wely], 'Wordt de St. Jobs-kapel op Leuken afgebroken?', in: De Maas en Roerbode, 17 december 1955; Catalogus van schilderijen en beeldhouwwerken. Limburgs museum voor kunst en oudheden. Bisschoppelijk museum bisdom Roermond (Maastricht: Bonnefantenmuseum, 1958) p. 121-123, 134, 136-137, 143, beelden afkomstig uit St. Jobkapel; J.J.M. Timmers, 'Verslag van de directeur van het bisschoppelijk museum over 1957', in: Publications S.H.A. Limbourg 94-95 (1958-1959) p. 104-106, ald. 105, beelden uit St. Jobkapel; 'St.-Jobskapel te Weert gedoemd te verdwijnen', in: De Nieuwe Limburger, 10 december 1965, tot 1939 processie vanuit heel Weert naar St. Jobviering in mei; Bert Adriaens e.a. ed., Wieërter almenak 1977. 'Portret van Wieërt'. Deil 1: Kapellen (Weert: Vastenaovundjvereiniging 'De Rogstaekers', [1976], korte geschiedenis en foto kapel; 100 jaar schutterij St. Job 1886-1986 Leuken-Weert (Weert 1986) p. 16-21, 82, korte geschiedenis en foto's kapel; M. Nies, M. van Nieuwenhoven & V. Verwijlen, Parochie St. Matthias 1938-1988 Leuken in al zijn facetten (Leuken: Matthiasparochie, 1988) p. 9, 19, 33, 36, 39-45, 49-50, 88-89, 92-93; 'Nieuwe St. Jobskapel Leuken gereed', in: Het Kanton Weert, 29 november 1988; Henk L.A. Tillemans, De Weerter kermissen. Draaien en vlaaien (Weert: M&P, 1994) p. 12-13; Jos Peeters ed., Onbekend Weert, Nederweert en Stramproy. Wandelen en fietsen, een speurtocht naar het onbekende (Weert: Stichting Kampershoek en Rosveld, 1998) p. 90, korte geschiedenis kapel; Bart Minnen (red.), Den heyligen Sant al in Brabant. De Sint-Martinuskerk van Wezemaal en de cultus van Sint-Job, 1000-2000, dl. 1 (Averbode: Altiora, 2011) p. 213-214. Overige bronnen: KDC BiN-dossier Leuken; Utrecht, Stichting Kerkelijk Kunstbezit in Nederland: dossier St. Matthiasparochie; Weert: mededelingen van John van Cauteren, pastoor W.A.H. Herberighs en mevr. C.D. Janssen-Vleeshouwers. |
|
|
naar het KDC, voor aanvullingen en
commentaar. |
||
Bedevaart en Bedevaartplaatsen in Nederland
