Leunen, H. Apollonia

Cultusobject: H. Apollonia Open Street Maps
Datum: 9 februari ( + octaaf)
Periode: Eind 19e eeuw - eerste helft 20e eeuw
Religieuze context: Christelijk
Locatie: Parochiekerk St. Catharina
Adres: Albionstraat 30, 5809 AE Leunen
Gemeente: Venray
Provincie: Limburg
Bisdom: Roermond
Samenvatting: In Leunen heeft korte tijd een cultus bestaan van St. Apollonia, patrones tegen de tandpijn. Al spoedig na de oprichting van een Apolloniabroederschap in 1886 kwamen de eerste bedevaarten op gang naar de St. Catharinakerk. Na de Tweede Wereldoorlog is de cultus verdwenen.
Auteur: Paul van Meegeren
Illustraties:
Topografie - Het kerkdorp Leunen ligt op korte afstand van Venray-kom, aan de oude weg van Venray naar Horst. De Catharinakerk is centraal in het dorp Leunen gelegen.
- Op 16 december 1433 gaf de bisschop van Luik toestemming tot de stichting van een kapel in Leunen. In de kleine agrarische nederzetting verrees een laatgotisch kapelletje, met een oppervlakte van ongeveer zes bij acht meter. De kapel, toegewijd aan St. Catharina en St. Urbanus, had een eigen vicaris, die benoemd werd door de pastoor van Venray.
- In 1862 kreeg Leunen de status van rectoraat. Onder leiding van architect E. Corbey uit Reuver werd in 1888-1889 een eenbeukig neogotisch schip gebouwd tegen de oude kapel, die als priesterkoor dienst ging doen. In 1911 volgde de bouw van een toren, naar een ontwerp van architect C. Franssen uit Roermond, tegen de westgevel van het neogotisch schip. Nadat Leunen in 1933 een zelfstandige parochie was geworden, werd de kerk vergroot met twee kapellen en een sacristie. Bijzonder ingrijpend was de uitbreiding van 1965. De zuidzijde van de kerk werd geheel opengebroken en daar werd een groot modern schip tegen aan gebouwd. In 1999 werd het oude gedeelte van de kerk geheel gerestaureerd.
↑ top
Cultusobject - Zie voor St. Apollonia ⟶ Arcen.
- De kerk beschikt over een reliek van Apollonia ('S. Apolloniae V.M.'). Deze bevindt zich in een eenvoudige theca (ø 3,7 cm), opgehangen met andere relieken in een neogotisch houten kastje, in de parochiekluis. De theca kan ter uitstelling worden geplaatst in een verzilverde reliekhouder (45 cm hoog).
- Aan de noordzijde van het schip staat, op een console, het beeld van St. Apollonia. Het houten gepolychromeerde beeld is 130 centimeter hoog. Apollonia draagt in de linkerhand een palmtak en in de rechterhand een nijptang; haar hoofd is getooid met een bloemenkrans. Het gezicht van het beeld was in 1999 aan de onderzijde nog beroet, een overblijfsel van de vele kaarsen die vroeger voor de heilige werden opgestoken. Het beeld stamt uit het atelier van beeldhouwer J. Thissen uit Roermond en werd in 1891 door waarschijnlijk een inwoner van Leunen geschonken (op het voetstuk staat: 'D.D. Antonius Litjens'). Het verving een ouder houten beeld van de heilige, dat volgens een kerkinventaris uit 1833 geplaatst was in de opgang van het koor.
↑ top
Verering - De verering in Leunen van de beschermheilige tegen kiespijn is waarschijnlijk pas laat in de 19e eeuw ontstaan. Weliswaar beschikte de kerk, zoals gezegd, reeds in de eerste helft van de 19e eeuw over een houten beeld van de heilige, maar aan haar feestdag werd geen bijzondere aandacht besteed. Dit veranderde op 4 mei 1886 met de oprichting in de kapel van een broederschap van St. Apollonia. De vereniging stelde zich ten doel Apollonia op een bijzondere wijze te vereren, ten einde door haar voorspraak bevrijd te worden en te blijven van tandpijn en andere lichamelijke en geestelijke kwalen. Volgens een mondelinge overlevering uit Leunen zelf zou de broederschap op instigatie van het bisdom Roermond ook zijn opgericht om de kerk aan extra inkomsten te helpen. In ieder geval zijn er van vóór 1886 geen sporen van een bijzondere devotie tot St. Apollonia aangetroffen. In het broederschapsregister zijn in totaal 1324 leden ingeschreven. Zij waren enerzijds afkomstig uit Leunen zelf en de nabijgelegen plaatsen Venray, Merselo en Castenray, anderzijds ook van plaatsen verder weg in Limburg en Noord-Brabant, zoals Afferden, Broekhuizenvorst, Gennep, Holthees, Horst, Maashees, Maastricht, Mook, Oirlo, Overloon, Sevenum, Swolgen, Veltum en Well. Opmerkelijk is ook een dertigtal verschillende inschrijvers uit Rotterdam en enkelen uit Delft en Den Haag. Ook schreven vele 'mères' en 'soeurs' van de ursulinnen te Venray en een aantal kapelaans en pastoors uit de omgeving van Leunen zich in. De leden betaalden jaarlijks een contributie van tenminste 10 cent of konden volstaan met een eenmalige bijdrage van ⨍2,50.
- Aan de broederschap werd door paus Leo XIII een volle aflaat verleend voor leden die op de feestdag van St. Apollonia (9 februari), of in het octaaf van deze feestdag (10-16 februari), de kapel bezochten.
- De feestdag van de heilige werd met veel vertoon gevierd. Een correspondent van het blad Peel en Maas wist in 1901 te melden, dat bedevaartgangers uit de 'wijde omtrek' naar Leunen kwamen. In het kerkgebouw was nauwelijks plaats voor de grote schare. In 1927 schrijft pastoor Goossens van Leunen aan zijn Haelense collega A.Th.A.G. Meijer (⟶ Haelen, ⟶ Nunhem): 'Vele gebedsverhooringen hadden en hebben nog plaats (...) Telkenjare, vooral op den feestdag van de Heilige en onder de octaaf, komen veelen ter beevaart, om de voorspraak der heilige in te roepen en hare relieken godvruchtig te vereeren'. Niettemin was het ook mogelijk om de heilige op afstand te vereren. In 1902 zond pastoor P.J. Janssen uit Broekhuizenvorst offergelden van verschillende personen uit Afferden ter ere van Appolonia en vroeg ook om twintig inschrijvingsformulieren voor potentiële nieuwe leden voor de broederschap.
- Na de Tweede Wereldoorlog is de verering van de heilige snel in betekenis afgenomen. Dit wordt algemeen toegeschreven aan het werk van de tandartsen die zich in de streek vestigden.
In 1960 besloot de gemeenteraad van Venray een straat in Leunen naar Apollonia te vernoemen. Op dat moment was er al geen sprake meer van een devotie van enige betekenis. In 1964 werd de feestdag van de heilige voor het laatst gememoreerd in de parochiekerk.
↑ top
Materiële cultuur - Vaandel: met de tekst 'Hl. Apollonia bid voor ons' en een afbeelding van Apollonia ten voeten uit, in haar hand draagt zij een nijptang met een tand (170 x 100 cm; witte zijde; beschilderd; tweede kwart 20e eeuw).

Devotioneel drukwerk
- Diversen: 1 lidmaatschapsbewijs van de broederschap van St. Apollonia (Uyttenbroeck; impr. Roermond, 16 juni 1896, P.J.H. Russel), bevat de teksten: doelstelling en voorwaarden van de broederschap; geestelijke voordelen van de broederschap; 2 litanie ter ere van St. Apollonia; 3 een zegeningsgebed tot St. Apollonia, circuleerde (in 1999 in fotokopie) en kon worden uitgesproken teneinde kinderen van tandpijn te vrijwaren.
↑ top
Bronnen en literatuur Archivalia: Leunen, parochiearchief St. Catharina. Roermond, gemeentearchief: parochiearchief Haelen, inv.nr. 193.
Literatuur: Peel en Maas. Weekblad voor Venray, Horst en omstreken, 16 februari 1901; Jan Kalf, De katholieke kerken in Nederland (Amsterdam: Van Holkema & Warendorf, 1906) p. 540; A.H. Van Dijck, 'De St. Apollonia-vereering in en buiten Limburg', in: De Nedermaas 10 (1932/1933) p. 225-226; F.E.R. De Maar, De heilige Apollonia in Nederland en Vlaanderen. Duizend jaren beschermheilige van de tandpijnlijders en in de twintigste eeuw eveneens van de tandartsen (Nijmegen: STI, 1991) p. 32-33; Jan Jenniskens ed., Terug in de tijd. Een greep uit de geschiedenis van Leunen en Veulen (Zaltbommel: Europese Bibliotheek, 1993) p. 40-41; V. Delhey & A. Jacobs, Kerkenbouw in Limburg 1850-1914. Neogotische en neoromaanse parochiekerken en hun architecten (Sittard: Stg. Charles Beltjens, 2000) p. 179.
Overige bronnen: KDC BiN-dossier Leunen; Meertens Instituut volkskundige vragenlijst 64a (1993); mondeling informatie in 1999 van pastoor P.A.N. Ewals.

↑ top
  naar het KDC, voor aanvullingen en commentaar.