Loosbroek, H. Donatus

Cultusobject: H. Donatus Open Street Maps
Datum: Tweede en derde zondag in juli
Periode: 1899 - heden
Religieuze context: Christelijk
Locatie: Kerk van St. Anthonius van Padua van de parochie van St. Servatius
Adres: Dorpsstraat 49-51, 5472 PJ Loosbroek
Gemeente: Bernheze
Provincie: Noord-Brabant
Bisdom: 's-Hertogenbosch
Samenvatting:

De Donatusverering van Loosbroek is een kleine bedevaart die werd geïntroduceerd door bouwpastoor De Groot. De in Noord-Brabant populaire 'donderheilige', sloeg in de regio rond Loosbroek aan. In de jaren zeventig van de 20e eeuw vielen de activiteiten van de broederschap stil en liep de bedevaart allengs terug.
Auteur: Peter Jan Margry
Illustraties:
Topografie - Het dorp Loosbroek is gelegen tussen 's-Hertogenbosch en Uden, circa drie kilometer ten noordoosten van Heeswijk-Dinther. Tot het einde van de 19e eeuw maakten de inwoners deel uit van de parochie van Dinther. De grote afstand tot die plaats deed de bisschop van Den Bosch, Van de Ven, besluiten om in Loosbroek een zelfstandige parochie op te richten. In 1898 kreeg kapelaan P.J. de Groot daartoe de opdracht.
- De bouwgrond voor een kerk werd via de bewoners van kasteel Heeswijk verkregen. Op 30 oktober 1898 was daarop reeds een houten noodkerk gerealiseerd, die vanwege bouwvalligheid in 1902 weer werd herbouwd.
- In 1912 werd met de bouw van een nieuwe, definitieve kerk begonnen. Het was een eenvoudige neoromaanse pseudo-basiliek naar een ontwerp van de Rotterdamse architect Jos. Margry. De kerk kon worden gefinancierd met een bijzondere bijdrage uit het 'Antoniusfonds' van de Bossche kerkbouwstichting (vgl. ⟶ Biest-Houtakker, Antonius van Padua, ⟶ Keldonk, ⟶ Netersel en ⟶ Overloon, Theobaldus). Het kerkpatrocinium werd daarom - afwijkend van het parochiepatrocinium - Antonius (zijn monogram 'SA' is in de toren verwerkt). Een beschilderd stenen beeld van Donatus (ca. 1 m), een matige kopie van het cultusbeeld in de kerk, kwam buiten in de tuin onder een afdakje tegen de noordelijke kerkmuur te staan; in de tuin werd ook een H. Hartbeeld geplaatst.
- Op 16 september 1923 gaf bisschop A. Diepen toestemming aan de pastoor om ?500,- uit het Donatusfonds te halen om daarmee de nog ontbrekende kruisweg voor de kerk te financieren. Deze werd in datzelfde jaar door A. Federle Kleef op panelen geschilderd.
↑ top
Cultusobject - Zie voor St. Donatus ⟶ Beers.
- De parochie bezit een reliek van Donatus, gevat in een ronde zilveren theca, aan de achterzijde met rode draad en zegel afgesloten. Achter het glas is de tekst 'ex ossibus S. Donati Mart.' ('uit het gebeente van St. Donatus, martelaar') zichtbaar. Het reliekcertificaat werd door custos Asseloo op 3 juni 1899 te Brugge uitgeschreven. De Nederlandse capucijnen, die altijd sterk hebben geijverd voor de Donatusdevotie, werden in Brugge opgeleid. Waarschijnlijk werd door deze connectie, via de bisschop van Brugge, de reliek verkregen.
- Het cultusbeeld van Donatus met zwaard en palmtak (gepolychromeerd gips; ca. 1 m) staat op een console tegen de eerste pilaar tussen het schip en de linkerzijbeuk (de andere beelden tegen de pilaren zijn: Maria, Jozef, H. Hart van Christus, Servatius en Antonius van Padua). Gedurende het Donatusoctaaf wordt het beeld naar de devotiekapel (normaal de Maria van Lourdeskapel), tegenover de ingang van de kerk, verplaatst.
- Een gekleurd keramiek processiebeeld (ca. 42 cm) is circa 1992 gemaakt door een onbekende pater. Donatus staat met een helm aan zijn voeten en een bliksem van ijzerdraad in de hand.
↑ top
Verering

- Bouwpastoor De Groot wenste een heilige die aantrekkingskracht op potentiële bezoekers zou hebben en zodoende inkomsten zou kunnen genereren. In de aanvraag die hij deed om een broederschap op te mogen richten stelde hij dat in deze contreien Donatus zeer geliefd was. De Groot had tevoren zelfs bij collega's in de omgeving geïnformeerd of er bij hun bezwaar bestond tegen een nieuwe devotieheilige in de regio. Dat bleek niet het geval te zijn.
- Op 6 mei 1899 was de 'Vereeniging of Broederschap ter eere van den H. Donatus' een feit. De statuten werden door de pastoor naar het voorbeeld van die van de Donatusbedevaartplaats ⟶ Altforst opgesteld. Hij kreeg van de bisschop tevens de zorg voor de broederschap. Tegelijk liet hij devotieprentjes van de nieuwe heilige drukken. Enkele weken later ontving hij via het bisdom 's-Hertogenbosch een reliek uit Brugge. Bisschop van de Ven vermeldde op 1 juli 1899 op het echtheidscertificaat zijn toestemming voor een openbare verering van de reliek in de kerk van Loosbroek.
Behalve de aanwezigheid van een reliek was een daaraan verbonden aflaatverlening ook belangrijk voor een succesvolle devotie. Paus Leo XIII verleende die op 12 juni 1900. Later, op 2 januari 1905, verleende Van de Ven nog eens een aflaat van 50 jaar.
- In 1911 kreeg de parochie een nieuwe pastoor, Werners. Deze zette zich in voor de bouw van een echte kerk die in 1913 werd opgeleverd.
- De traditionele bedevaartdagen waren de tweede en derde zondag in juli. Over de bedevaart- en devotiepraktijk zijn niet veel gegevens overgeleverd. Uit de omgeving van het dorp trokken vereerders naar Loosbroek om de voorspraak van de heilige in te roepen.
Aan het begin van de 20e eeuw waren er zo'n duizend broederschapsleden, verspreid over de volgende plaatsen: Berlicum, Den Dungen (veel), Dinther, Eerde, Geffen, Geldrop, Heeswijk, Loosbroek (veel), Middelrode (veel), Nistelrode, Rosmalen, Schijndel, Sint-Michielsgestel, Sint-Oedenrode, Uden (veel), Volkel, Vorstenbosch (veel), Waalwijk (veel).
De broederschap telde voor de Tweede Wereldoorlog zo'n 175 leden uit Loosbroek zelf. In 1929 ontving de broederschap ruim ⨍474,- , waarvan 164 gulden aan contributies. De uitgaven bedroegen dat jaar ⨍63,- voor de 29 missen van de gestorven leden en ⨍19,- voor de verzorging van de Donatusweek.
- In 1961 ondernam de toenmalige pastoor R. Pas een bedevaart naar de kerk van Münstereifel, mondiaal de belangrijkste cultusplaats van Donatus.
De pastoor schreef in 1971 aan pater Dagobert Gooren dat er nog een 'grote toeloop' was in de bedevaartweek en dat de meeste bedevaartgangers een Donatusbeeldje in huis hadden; alle pasgetrouwden namen er een mee. De pastoor schreef verder:

'Een van mijn voorgangers zei altijd bij onweer: in Loosbroek slaat geen bliksem in! Toen er een brand was bij onweer was zijn typisch antwoord: niet in mijn parochie! Laat het nu ook juist het huis zijn, het eerste over de grens van zijn parochie'.

Bij het Donatusbeeld werden in de jaren zeventig nog door bedevaartgangers uit respectievelijk Uden, Dinther, Erp, Heeswijk en Loosbroek vijf grote bedevaartkaarsen geplaatst.
- In 1974 was de bedevaart nog tamelijk druk bezocht. Vanwege het 75-jarig jubileum van de verering werden 600 programma's gedrukt. Maar zelatrices om de contributie van de broederschap op te halen waren er toen niet meer. Het bedevaartkarakter van de verering begon te verdwijnen. Vanaf 1976 werden de programma's gestencild. Wel werd er nog steeds een uitgebreide aankondiging van de feestweek in het Bisdomblad geplaatst.
- Op de tweede zondag van het octaaf was er de gebruikelijke paarden- en landbouwwerktuigenzegening. Die werd voor het laatst in 1976 gehouden en in 1979 hersteld, maar sloeg toen niet langer aan.
In 1984 werd het als 'oorlogszuchtig' ervaren Donatuslied uit 1905 door pastoor W.P.J. Lunter vervangen door een aangepast lied.
- Anno 1997 zijn de missen met reliekverering op de eerste zondag gebleven. Donatus 'leeft' nog steeds onder de plaatselijke bevolking. De kerk is dan nog altijd beter bezet dan op andere dagen en de tijdelijke Donatuskapel is uitgebreid versierd. Op de twee zondagen zijn er telkens zo'n 200 bezoekers, waarvan een aantal uit de nabije omgeving (o.m. Heeswijk, Vorstenbosch).
 

↑ top
Materiële cultuur - 1 Donatusbeeldjes (ca. 25 cm?; beeldje niet getraceerd); 2 Donatuskaarsen met in rode opdruk Donatus met staf, bloemen en de tekst 'H. Donatus' (35 cm lang; ca. 1965?).

Devotioneel drukwerk
1 Broederschapsprentje 'Vereeniging of Broederschap ter eere van den H. Donatus' (1899, impr. Van de Ven, Den Bosch, 6 mei 1899); 2 broederschapsboekje met oprichtingsbesluit, statuten en litanie (Cuyk: Jos.J. van Lindert, 1899; 8 p.; 8 x 12,2 cm). Coll. D. Gooren; idem nieuwe versie uit ca. 1925? (8 p.; 7,7 x 11,8 cm); 3 [Anonymus uit Loosbroek], 'Gezang ter ere van de H. Donatus' (impr. J.H. Selten, Haaren 5-6-1905; 4 p.; 8,2 x 12,2 cm); verkorte versie van het 'Gezang' in gestencilde uitvoering: 'Donatus-Bedevaart Loosbroek, 13 juli 1975' (1 p.; 9,6 x 17 cm); 4 Pater F. Florentius [capucijn uit ⟶ Handel], Handboekje voor de vereerders van den Heilige Donatus Patroon tegen onweer enz. (Helmond: boekdrukkerij Helmond, 1914); 5 devotieprentje met een gebed tot Donatus (10,5 x 7 cm; eenzijdig bedrukt; ca. 1950/1960?); 6 ongesigneerde tekening van Donatus met zwaard en palm staande onder onweer met op de achtergrond een dorp en een boerderij (lichtdruk; ca. 1974; ca. 54 x 68 cm).
↑ top
Bronnen en literatuur Archivalia: Loosbroek, archief van de Servatiusparochie: onderdelen van het broederschapsarchief.
Literatuur: L.H.C. Schutjes, Geschiedenis van het bisdom 's Hertogenbosch, dl. 3 (Sint-Michielsgestel: Instituut voor Doofstommen, 1872) p. 455-456; 'Bedevaartplaatsen in ons Bisdom', in: Sint-Jansklokken 9 februari 1952, vermelding Loosbroek; D. Gooren, 'St. Donatus en zijn verering in Nederland', in: Brabants heem 23 (1971) p. 12; P.J. Margry, Bedevaartplaatsen in Noord-Brabant (Eindhoven: Bura Boeken, 1982) p. 201-204, 341; P.J. Margry, 'Bouwen onder Antonius. Devotionalisering via de Bossche kerkbouwstichting', in: L. van Liebergen & W. Prins ed., Antonius. 'De kleine en de grote' (Uden: Museum voor Religieuze Kunst, 1995) p. 25-35.
Overige bronnen: KDC BiN-dossier Loosbroek; Meertens Instituut volkskundige vragenlijst 23 (1959) + 64b (1993; Nijmegen, Katholiek Documentatie Centrum-Klib: bedevaartfoto's Margry (1981).

↑ top
  naar het KDC, voor aanvullingen en commentaar.