Lutterade-Krawinkel, H. Cornelius

Cultusobject: H. Cornelius Open Street Maps
Datum: 16 september ( + octaaf)
Periode: Ca. 1875 - heden
Religieuze context: Christelijk
Locatie: Parochiekerk van St. Augustinus
Adres: Prins de Lignestraat 31, 6161 CX Geleen
Gemeente: Geleen
Provincie: Limburg
Bisdom: Roermond
Samenvatting:

Kort na de stichting van de nieuwe Augustinusparochie in Lutterade-Krawinkel werd aldaar de verering van de H. Cornelius geïntroduceerd. De vereerders kwamen uit de gehele omgeving naar Geleen om Cornelius als beschermheilige bij ziekten aan te roepen. Hoewel de verering voor de Tweede Wereldoorlog al was teruggelopen, is de bedevaart op beperkt niveau blijven bestaan om in de jaren negentig weer enigszins aan te trekken.
Auteur: Willemijn van den Bos & Frank van der Ploeg
Illustraties:
Topografie - In 1853 verzochten de 300 inwoners van Krawinkel en Lutterade (gehuchten van de gemeente Geleen) bisschop Paredis om een eigen kerk. Tot op dat moment waren zij aangewezen op de parochiekerk van de HH. Marcellinus en Petrus te Geleen. In 1861 werd hun verzoek ingewilligd.
- De eerste, neogotische parochiekerk, naar een ontwerp van architect C. Weber, was gewijd aan St. Augustinus; de kerk was gelegen aan de Groenseykerstraat en werd in 1864 door mgr. Paredis geconsacreerd. Deze kerk werd in de loop der tijd te klein. In 1934 verrees de ruime driebeukige bakstenen parochiekerk met twee torens van de Roermondse architecten Jos. & Pierre Cuypers. Naast St. Augustinus werd St. Cornelius de tweede patroon van de parochie. Aan de Groenseykerstraat is nu het parochiekerkhof gesitueerd. Een kapel bevindt zich daar ongeveer op de plaats, waar eens het hoofdaltaar van de eerste parochiekerk stond.
- In de huidige open 'dagkapel', rechts van het altaar, staat het cultusbeeld van Cornelius op een console boven het altaar. Tegen de achterwand is een gekleurde doek gehangen.
- Hoewel in de moederkerk van Geleen geen echte Corneliusverering bestond werd daarin wel in 1880 een glas-in-loodraam van Cornelius aangebracht.
↑ top
Cultusobject - Zie voor St. Cornelius ⟶ Borgharen.
- De parochie beschikt over een reliek van Cornelius.
- De kerk beschikt over een 19e-eeuws gipsen beeld (hoogte ca. 1 m) van St. Jozef (?), dat in later tijden provisorisch is veranderd in een St. Corneliusbeeld door een staf eindigend in een patriarchaal kruis met een koordje tegen de opgeheven linkerhand te binden en door een hoorn in zijn rechterhand te monteren. Het zo gecreëerde Corneliusbeeld draagt derhalve geen pauselijke gewaden noch een tiara. Cornelius draagt een witte albe met doorover een goudkleurige toga, die afgebiesd is met kruisjes.
↑ top
Verering - De verering van St. Cornelius te Lutterade-Krawinkel stamt vermoedelijk van kort na de stichting van de St. Augustinusparochie, mogelijk reeds vanaf 1862. Vanaf 1875 is er duidelijk sprake van een bedevaartgebonden verering, waarbij vereerders de heilige aanriepen tegen stuipen, kinkhoest, jicht, vallende ziekte, zenuwkwalen bij mensen en ziektes van het hoornvee. In 1876 besloot het kerkbestuur van Lutterade-Krawinkel om de zogenaamde 'Herfst-kermis' van de derde zondag van oktober naar zondag 13 september te verplaatsen. Waarschijnlijk was dit het begin van de St. Corneliskermis.
- Lutterade-Krawinkel kende eigenlijk twee devotieheiligen, Cornelius en Brigida. Voor de laatste heeft echter geen bedevaart bestaan. Cornelius daarentegen werd er, zoals het bedevaartprentje vermeldt 'zeer bijzonder vereerd', onder meer door inwoners van Oud-Geleen, Neerbeek en andere dorpen in de omgeving.
- Op 16 september 1901 werd de Broederschap van de H. Cornelius opgericht, nadat de bisschop van Roermond, J.H. Drehmanns, hiertoe zijn toestemming had gegeven. Het lidmaatschap kostte 12 cent per jaar en was toegankelijk voor alle gelovigen. De opbrengst werd besteed aan het opdragen van missen en andere diensten ten gunste van de broederschap, het onderhoud en versiering van de kerk. De leden dienden elke dag een gebed uit te spreken ter nagedachtenis van Cornelius. Tijdens het octaaf van Cornelius werden zeven speciale hoogmissen en enige 'leesmissen' voor de broederschap gehouden.
- Na de missen was er gelegenheid de relikwie te vereren. Bovendien werd op de zondagen om 15.00 uur een kinderzegen gegeven. Ook was het mogelijk gewijd water mee naar huis te nemen. Voor zover bekend werden er als dankgeschenken alleen kaarsen geofferd.
- In 1929 waren er op 16 september om 7.00, 8.00 en 9.00 uur leesmissen en was er om 10.00 uur een hoogmis. Na elke mis werd met de reliek de zegen gegeven en kon deze vereerd worden. Tijdens het octaaf werd de hoogmis elke dag opgedragen ter intentie van de overleden leden van de broederschap.
- In 1997 werd nog steeds het St. Corneliusfeest gevierd. Tevoren verschenen in de lokale kranten aankondigingen van het Corneliusoctaaf:

'De Cornelius-relikwie kan gedurende de octaaf dagelijks, na de mis van 8.45 uur, zaterdag na de mis van 19 uur en op beide zondagen na de missen van 9.45 en 11 uur vereerd worden. Op de eigenlijke feestdag van Cornelius is er om 10.00 uur een plechtige hoogmis. Op zondag 21 september is er bovendien om 15.00 uur een bijzondere kinderzegening in de Augustinuskerk.'

Gedurende het gehele octaaf is er gelegenheid zich in te schrijven als lid van de broederschap. Veel mensen uit de regio bezoeken het octaaf, maar niet groepsgewijs. Van gebedsverhoringen en genezingen is officieel niets bekend. De laatste jaren is het aantal bezoekers van buiten de parochie en Geleen eerder toe- dan afgenomen. Het betreft wel voornamelijk ouderen uit de regio Zuid-Limburg, waaronder plaatsen als Stein, Elsloo, Beek en Spaubeek. Ook de aanmaak en verkoop van nieuwe prentjes en devotionalia getuigen daarvan.
↑ top
Materiële cultuur - Klok: de derde klok van de kerk is volgens de inscriptie gewijd aan St. Cornelius en St. Brigitta: 'Cornelio et Brigitta Dedicata 1934 (...)'
- Medailles: 1 magnetische medaille met gekleurde afbeelding van het Corneliusbeeld van ⟶ Schin op Geul. Corneliusbeeld met mijter, hoorn en staf (ws. Italië, ca. 1990); 2 witmetalen bedevaartmedaille (ø 15 mm) met een afbeelding van St. Cornelius en de tekst 'Sus Cornelius O.P.N.' (vgl. ex. ⟶ Zeeland).
- Overige: 1 sleutelhanger met dezelfde afbeelding als van medaille 1 en op de keerzijde St. Christoffel die het Jezuskind op zijn schouders draagt (ws. buitenlandse makelij, ca. 1990); 2 wijwaterbakje met beeltenis van St. Cornelius (ca. 1990).

Devotioneel drukwerk
- Prentjes: 1 gevouwen bedevaartprentje met op de voorzijde een tekening van de heilige en een moeder met kind en op de binnen- en achterzijde teksten over de heilige en een 'Gebed voor allen, die aan vallende ziekte of andere zenuwziekten lijden' (Venlo: P. Groen, ca. 1920?; impr. A.E.R. 8 G; 6,5 x 9,5 cm); 2 noveenprentje (6 x 8,5 cm; z.p., ca. 1990?) met 'Novene ter ere van St Cornelius' en een kleurenfoto van het Corneliusbeeld van ⟶ Schin op Geul, zoals op de medaille en de magneet; 3 noveenvouwprentje (8,2 x 12,5; z.p., ca. 1980?) met zwartwit foto van het onder 2 genoemde beeld.
- Kaart: dubbele kaart (12,5 x 18 cm) met opgeplakte foto van het Lutteraadse St. Corneliusbeeld. Op de binnenzijde staat getypte informatie over de heilige en een gebed.
↑ top
Bronnen en literatuur Archivalia: Lutterade-Krawinkel, parochiearchief.
Literatuur: E. Fijten, 'Rond 1900', in: Staatsmijnen Nieuws, 16 november 1962; P.J. Meertens & Maurits de Meyer ed., Volkskunde-atlas voor Nederlands en Vlaams-België. Commentaar, dl. 2 (Antwerpen: Standaard Boekhandel, 1965) p. 28; M.J.H.A. Schrijnemakers, '16 september: Sint Cornelis', in: De jaarkring in het oude Geleen (Geleen: Heemkundevereniging, 1981; = Heemkunde Geleen extra nr.) p. 100-101; Van kerk (1862) tot kerk (1984) ... tot kerk (1987). Gedenkboek van en over de parochie Lutterade-Krawinkel (de St. Augustinusparochie) (Geleen: kerkbestuur parochie Lutterade-Krawinkel, 1987); Peer Boselie, 'Epilepsie, geheiligd of verdoemd? Volksgeneeskundige recepten tegen epilepsie in Limburg in de zeventiende en achttiende eeuw', in: J.C.P.A. van Laarhoven e.a. ed., Munire ecclesiam. Opstellen over 'gewone gelovigen' (Maastricht: LGOG, 1990) p. 135; V. Delheij & A. Jacobs, Kerkenbouw in Limburg 1850-1914. Neogotische en neoromaanse parochiekerken en hun architecten (Sittard: Stg. Charles Beltjens, 2000) p. 39-40.
Overige bronnen: KDC BiN-dossier Lutterade-Krawinkel; Meertens Instituut volkskundige vragenlijst 23 (1959), 64a (1993); Utrecht, Stichting Kerkelijk Kunstbezit in Nederland, dossier St. Augustinusparochie, Geleen/Lutterade-Krawinkel; mondelinge en schriftelijke informatie in 1998 van pastoor R.A.J. Frenken en van de heren M.G. Kikken en G. Aelfers te Geleen.

↑ top
  naar het KDC, voor aanvullingen en commentaar.