Maarssen, Alphons Ariëns

Cultusobject: Alphons Ariëns Open Street Maps
Datum: Laatste zondag van augustus
Periode: 1935 - heden
Religieuze context: Christelijk
Locatie: Kerhof Beeresteijn
Adres: Straatweg, Maarssen
Gemeente: Maarssen
Provincie: Utrecht
Bisdom: Utrecht
Samenvatting:

Vanaf 1935 ontstond naar het graf van Alphons Ariëns te Maarssen geleidelijk een bedevaart die geconcentreerd was op de jaarlijkse gedenkdag in augustus. In de jaren zeventig en tachtig zwakten zowel de herdenking als de bedevaart af tot een nagenoeg louter parochieel gebeuren, om in de jaren negentig weer aan uitstraling te winnen.
Auteur: Peter de Haan
Illustraties:
Topografie - De jaarlijkse herdenking van Ariëns bij zijn graf stamt uit 1935, enige maanden na de oprichting van het Ariënscomité (⟶ Enschede, Alphons Ariëns). Tot zijn herbegrafenis in 1969 vond de verering plaats bij de neogotische grafkapel die oorspronkelijk ter nagedachtenis van de in 1877 overleden deken Van Bijleveld was gebouwd. In deze kapel was op een verticaal geplaatste steen een door Leo Brom ontworpen portretmedaillon met het onderschrift 'Ariëns priester' geplaatst.
- Nadat in 1965 de aartsdiocesane afdeling van de Katholieke Arbeiders Beweging hiervoor financiën beschikbaar had gesteld, werd de kapel gesloopt om plaats te maken voor een nieuw grafmonument. Naar een ontwerp van architect Koldewey uit Voorburg werd er achter het graf van Ariëns een halfronde muur gemetseld van handvormstenen in Waalformaat van een gele, met wat rood genuanceerde kleur. Daarop is het portretmedaillon en de tekst `Ariëns priester' aangebracht. Ter vervanging van de oude liggende grafsteen werd een licht verhoogde stenen graftombe gemetseld. Op deze tombe is een metalen kruis aangebracht. In 1969 vond de officiële plechtige herbegrafenis plaats in aanwezigheid van kardinaal Alfrink. Voorafgaand aan deze gebeurtenis hadden patholoog-anatomen de stoffelijke resten gereinigd en geconserveerd.
↑ top
Cultusobject - Zie voor Alphons Ariëns (1860-1928) ⟶ Enschede, Alphons Ariëns.
- De cultus is geconcentreerd op de hierboven beschreven grafplaats.
↑ top
Verering - Bij de eerste door het Ariënscomité georganiseerde herdenking in 1935 op zijn sterfdag (7 augustus) was het aantal bezoekers matig. Maar in 1936 woonden ongeveer zeshonderd mensen de herdenking bij. Deze vond 's middags plaats na het middagmaal dat na de eucharistieviering werd genuttigd. Om bekendheid te geven aan de op handen zijnde herdenking verzocht en kreeg het comité de noodzakelijke publiciteit in landelijke katholieke dag- en weekbladen. Ook de periodieken van het Geert Groote Genootschap en Sobriëtas besteedden er aandacht aan. In 1937 telde men 351 bedevaartgangers. Op 10 augustus 1947 zouden ruim duizend pelgrims het graf hebben bezocht, onder hen ook de deelnemers aan de tiende bedevaart vanuit Tilburg. Volgens Gerard Brom, in zijn in 1950 gepubliceerde biografie van Ariëns, ging er geen dag voorbij of het graf werd bezocht door mensen die 'een straal van goddelijk licht zoeken'. Brom vervolgt: 'Omstreeks de sterfdag, die de eigenlijke geboortedag van een heilige is ontmoeten honderden elkaar op die gezegende plaats aan de Vecht'.
- In 1964 werd in verband met de vakantie van bouwvak- en textielarbeiders bij wijze van proef de herdenking verschoven naar de laatste zondag van de maand augustus. Waarschijnlijk sorteerde deze ingreep weinig effect, want tot ver in de jaren zeventig bleef de herdenking doorgaan op de eerste zondag van augustus. Nadat in de tweede helft van de jaren zestig de leiding van het aartsbisdom zich nadrukkelijker dan voorheen had geëngageerd met de beoogde zaligverklaring, ging veelal een van de bisschoppen voor bij de herdenkingsplechtigheid. De vijftigste sterfdag, in 1978, werd op bijzondere wijze herdacht. Bij die gelegenheid legden de toenmalige voormannen uit vakbondskringen, W.J.L. Spit en W. Kok (de latere premier), een krans bij het grafmonument van Ariëns.
Desalniettemin liep in de loop van de jaren zeventig de belangstelling voor de herdenking in Maarssen terug; in de meeste jaren kwamen er slechts enkele tientallen bedevaartgangers. Nadat het Comité in 1986 bovendien had besloten de herdenking te concentreren in Enschede, bleven in tegenstelling tot vroeger steeds meer Twentenaren weg. Het gevolg was dat het karakter van de Maarssense herdenking meer en meer een parochieel karakter kreeg.
- Vanaf het begin van de jaren negentig staat de herdenking, nu opnieuw verplaatst naar de laatste zondag van augustus, weer meer in de belangstelling. In 1996 waren er ruim honderd deelnemers, vooral parochianen. Via regionale dagbladen, huis-aan-huisbladen en het parochieblad wordt het publiek uitgenodigd om deel te nemen. Aan deze jaarlijkse herdenking bij het graf gaat een eucharistieviering in de H. Hartkerk vooraf. Tijdens deze viering wordt de kelk van Ariëns gebruikt, die gewoonlijk permanent tentoongesteld staat in een nis van de kerk (over deze kelk, ⟶ Enschede, Alphons Ariëns). Na de viering, waarin een staflid van het aartsbisdom voorgaat, begeven de bedevaartgangers zich samen met het zangkoor te voet naar het graf. Aldaar staande in een halve cirkel rond het graf, gaat de pastoor voor in gebed en spreekt hij een overweging uit. Namens de parochianen plaatst hij een bloemstuk bij het graf.
↑ top
Bronnen en literatuur Archivalia: Haaksbergen, archief van het Twents Ariënscomité. Nijmegen, Katholiek Documentatie Centrum: archief van het (landelijk) Ariënscomité (onder meer nr. 163: enkele foto's van de kranslegging in 1978). Utrecht, Rijksarchief in Utrecht: archief van het Aartsbisdom Utrecht, inv.nrs. 74-75 (stukken m.b.t. de zaligverklaring van Ariëns, 1902-1967).
Tekstedities: Jan Roes ed., Alphons Ariëns. Bronnen van de katholieke arbeidersbeweging. Toespraken, brieven en artikelen 1887-1901 (Nijmegen-Baarn: Katholiek Documentatie Centrum-Ambo, 1982).
Literatuur: 'Ariënsherdenking in Maarssen', in: Sancta Maria 14 (1937) p. 205; 'Alfons Ariëns' [met portret door Herman Moerkerken, in: Katholieke Illustratie, 4 augustus 1938, p. 1742-1743; 'De tiende jaarstonde van den Dienaar Gods Mgr. Dr. Alphons Ariëns', in: Katholieke Illustratie, 11 augustus 1938, p. 1797, met foto's; '10de bedevaart naar het graf van Dr Ariëns te Maarssen', in: Nieuwsblad van het ZuidenAlfons Ariëns (Utrecht-Antwerpen: Spectrum, 1950) p. 677; [E. Lohman], Stellingen en artikelen voor te leggen in de zaak der Zalig- en Heiligverklaring van de Dienaar Gods Alfons Ariëns, Priester van het Aartsbisdom Utrecht en Tertiaris van St.- Franciscus (Woerden 1959); [Redactie], ‘Bij het eeuwfeest van Ariëns’ geboortedag, in: Standaard van Maria 36 (1960) 178-182; W.A.A. Mes en M.T. Smit, Inventaris van het archief van Alfons Ariëns, 1860-1928, met gedeponeerde en verzamelde stukken over de jaren 1877-1962 (Nijmegen: Katholiek Documentatie Centrum, 1978); H. Lohman, Portret van een priester. Het leven van Alfons Ariëns in woord en beeld (Hilversum 1980); Emile Gemmeke, Vaderlandse vromen. Over Nederlandse heiligen en (kandidaat-) zaligen (Utrecht: Secretariaat R.K. Kerkgenootschap in Nederland, 1993) p. 12.
Overige bronnen: KDC BiN-dossier Maarssen; Meertens Instituut volkskundige vragenlijst 64a (1993); NOB filmarchief: documentaire 'Ariëns' (filmnr. 85330, 19307MI; 25 min.), uitgezonden door de KRO op 4 augustus 1965, met oude opnamen van processie, begrafenis, zaligverklaringsproces.
↑ top
  naar het KDC, voor aanvullingen en commentaar.