Wahlwiller, H. Quirinus van Malmédy

Cultusobject: H. Quirinus van Malmédy Open Street Maps
Datum: Eerste zondag in september (+ octaaf)
Periode: 1907 - 1984
Religieuze context: Christelijk
Locatie: Parochiekerk St. Cunibertus
Adres: Oude Baan 21, 6286 BD Wahlwiller
Gemeente: Wittem
Provincie: Limburg
Bisdom: Roermond
Samenvatting: De pastoor van de parochie Wahlwiller voerde in 1907 te Wahlwiller de verering van St. Quirinus van Malmédy in om parochianen een bedevaart te besparen naar het Duitse Rott, waar deze heilige werd vereerd tegen reuma en zenuwziekten. Er is niet veel bekend over de St. Quirinusverering te Wahlwiller, al staat via mondelinge mededelingen vast dat zij tot in de Tweede Wereldoorlog niet onaanzienlijk was gedurende de jaarlijkse octaafviering. Na 1945 verliep allengs de bedevaart.
Auteur: Lambertus Moonen
Illustraties:
Topografie - De St. Cunibertuskerk van Wahlwiller ligt aan de Oude Baan (de oude hoofdweg van Maastricht via Gulpen langs Orsbach naar Aken) bij een knooppunt van wegen, waarvan een naar Mechelen en een andere naar Eys voert.
- Het 12e-eeuwse zaalkerkje met een rechtgesloten koor is in 1939 uitgebreid met twee nevenkoren in het oosten en een ingangsportaal in het westen. Een zekere bekendheid verkreeg dit godshuis door de schilderingen die Aad de Haas er vlak na de Tweede Wereldoorlog aanbracht.
- Sinds 1835 hebben de parochies Wahlwiller en Nijswiller samen een pastoor, woonachtig te Wahlwiller; wel beschikken beide dorpen over een eigen kerkgebouw.
- Begin september 1907 werd een beeld van St. Quirinus geplaatst tegen de zuidmuur rechts van de ingangsdeur van de kerk. Op deze plaats stond in 1998 nog een vaatje met Quirinuswater; op de muur staat op een geëmailleerd plaatje vermeld: 'Water gewijd t.e.v. H. Quirinus'. In de jaren negentig van de 20e eeuw was het beeld van St. Quirinus, tweede patroon van de kerk, rechts voorin het schip opgesteld. Links voorin staat verder een beeld van St. Cunibertus, de eerste patroon. Deze twee patronen zijn geschilderd door Aad de Haas, links en rechts op de voorkant van het neogotische hoofdaltaar (50 x 18 cm; 1947), dat op de oorspronkelijke plaats aan de achterzijde van het koor staat.
↑ top
Cultusobject - Zie over de St. Quirinus van Malmédy ⟶ Chèvremont, Quirinus.
- Op 14 juli 1907 gaf de Roermondse bisschop mgr. Drehmanns verlof tot openbare verering van een reliek van St. Quirinus, uit Rome afkomstig door bemiddeling van de redemptoristen te Wittem. Pastoor H. Jongen, parochieherder van 1934 tot 1944 te Wahlwiller-Nijswiller onderzocht de aanwezige relikwie van St. Quirinus en kwam tot de conclusie dat deze in ieder geval niet afkomstig was van de Quirinus die te Wahlwiller werd bedoeld. Via Luikse redemptoristen slaagde hij er in 1939 in om een reliek van St. Quirinus van Malmédy uit die plaats zelf te verkrijgen; hij schonk de te Wahlwiller aanwezige relikwie weer aan die paters. De nieuwe relikwie werd in een kruisvormige houder geplaatst (40 cm hoog; koper).
- Het gipsen beeld van St. Quirinus (130 cm hoog) stelt de heilige als priester en martelaar voor, gekleed in een witte albe met een rood kazuifel. In zijn linkerhand draagt hij een kruisstaf, met de rechter maakt hij een zegenend gebaar. Een draak zit aan zijn rechtervoet. St. Quirinus zou de draak - de duivel - in navolging van zijn bisschop St. Nicasius overwonnen hebben door het kruis te tonen. Door Christus te prediken wordt het heidendom overwonnen. Dit in Aken vervaardigde beeld werd in augustus 1907 aan de kerk geschonken. Het Quirinusbeeld uit de parochiekerk te Rott (D) stond hiervoor model.
↑ top
Verering - De Quirinusverering was zowel te Wahlwiller als te St. Pietersrade (Kerkrade) in 1907 bekend, daar al in de 19e eeuw bedevaartgangers uit die streek naar Rott trokken om St. Quirinus te vereren. Pastoor Eijgelshoven zal die verering te Wahlwiller mogelijk ook hebben ingevoerd om een extra inkomstenbron voor de kleine parochie te verwerven. Verschillende kleinere parochies in de directe omgeving trachtten namelijk in die tijd een heiligencultus te vestigen (⟶ Holset, ⟶ Lemiers, Expeditus / O.L. Vrouw van Rust en ⟶ Nijswiller).
- Volgens een aantekening van pastoor Jongen uit 1938 was de jaarmarkt op het feest van St. Dionysius vroeger vermaard. Er zouden kunstenaars en goochelaars zijn opgetreden; met name veehandelaars deden op die dag goede zaken.
- Bij de invoering van de Quirinusverering te Wahlwiller heeft ook de Dionysiusverering te Nijswiller een rol gespeeld, zoals uit de Limburger Koerier van 24 augustus 1907 blijkt. De Quirinusverering te Wahlwiller nam dadelijk een zodanige omvang aan dat zij die van Dionysius te Nijswiller helemaal in de schaduw stelde, hetgeen te danken was aan Quirinus' bescherming tegen met name zenuwziekten en reuma. De feestdag van St. Quirinus van Malmédy valt op 11 oktober, maar in het Duitse Rott vierde men hem op de eerste zondag van september, omdat op 4 september 1836 de Antoniuskerk te Rott is ingezegend, welke bij die gelegenheid Quirinus als tweede patroon verkreeg. De naamgeving Quirinusoctaaf houdt enerzijds verband met het kerkwijdingsfeest te Rott dat uiteraard met een octaaf werd gevierd, anderzijds met de Quirinusnoveen die gelijktijdig aldaar plaatsvond. De datum en de benaming van het Quirinusoctaaf te Rott is te Wahlwiller en te St. Pietersrade overgenomen, al is het hier feitelijk een Quirinusnoveen.
- Een van de belangrijkste redenen om het zaalkerkje aan het einde van de jaren dertig te vergroten was de toeloop van pelgrims tijdens het Quirinusoctaaf. Aan het octaaf werd bekendheid gegeven door het verspreiden van affiches. Zo tekent pastoor Jongen in 1937 aan dat er toen 43 exemplaren verstuurd waren. De tekst op het affiche is waarschijnlijk de Nederlandse vertaling van de Duitse tekst die te St. Pietersrade verspreid werd naar het voorbeeld uit Rott. Buiten de eigen regio trok Wahlwiller vooral pelgrims uit de Belgische grensstreek. Tijdens de jaarlijkse octaafviering van St. Quirinus werd het beeld rechts vooraan in het schip geplaatst op het toenmalige St. Jozefaltaar.
- In 1976 werd de conventueel J. Debets benoemd tot pastoor te Wahlwiller-Nijswiller. Hij liet niet alleen het kerkje en de schilderingen van Aad de Haas restaureren, maar zette zich ook in voor de heropleving van de Quirinusverering door onder andere aandacht op die verering te vestigen via de het Limburgs Dagblad en De Limburger.
- In 1981 werd het Quirinusoctaaf besloten met een eucharistieviering, opgedragen door de Roermondse bisschop Gijsen. Een nieuwe devotieprent is toen uitgegeven. Zondags was er onder het octaaf om 15.00 uur lof, speciaal voor zieken en kinderen. Tijdens alle diensten onder het octaaf bad de pastoor het noveengebed en zegende hij de zieken met de relikwie, hetgeen op verzoek ook mogelijk was buiten het octaaf en buiten de diensten. Bij de zegening van het Quirinuswater wordt na het Quirinusgebed het water met de voet van de reliekhouder aangeraakt. In 1998 woonde er geen pastoor meer te Wahlwiller, waardoor deze persoon moeilijker te bereiken is voor pelgrims. Het is ook niet meer mogelijk een kaars bij het St. Quirinusbeeld op te steken, omdat dit de conditie van de schilderingen van De Haas zou aantasten. Sinds het vertrek van pastoor Debets in 1984 is er slechts een geringe, stille verering van St. Quirinus door reumapatiënten uit de regio blijven bestaan. Tijdens de jaarlijkse octaafviering wordt verder nog steeds het noveengebed gebeden, waaraan enkele oudere mensen deelnemen.
- In 2013 was er sprake van een zekere herleving van de traditie, die zich gedurende het feestoctaaf uit in twee 'pelgrims(rond)wandelingen'. Jaarlijks nemen er ruim 50 personen aan deel. De groep vertrekken vanuit Wahlwiller of vanuit Rott en gaat via Holset (deels via Oud-Lemiers) naar Wahlwiller.
↑ top
Materiële cultuur - Pijpen: voor 1925 zijn er te Wahlwiller evenals te St. Pietersrade bedevaartpijpen verkocht. De Weertse pijpenfabriek Trumm-Bergmans verkocht Quirinuspijpen, voorzien van de tekst: 'Andenken an Wahlwiller'. De genoemde fabriek vervaardigde al eerder Quirinuspijpen voor het Duitse Rott.

Devotioneel drukwerk
- Gebedstekst: het 'Quirinusbriefje' bevat de tekst: 'Godvruchtige Oefening ter eere van den H. Quirinus, Priester en Martelaar' (12,3 x 7,8 cm; geen voorstelling, aan beide zijden een doorlopende tekst; z.d.; impr. H. Beijersbergen te Maastricht, 14 augustus 1927, 17 augustus 1935 en 21 augustus 1940). In 1939 zouden ongeveer 350 Quirinusbriefjes verkocht zijn, 460 in 1941, zelfs 760 in 1942 en ongeveer 800 in 1943.
- Prent: in 1981 is een devotieprent uitgegeven in de vorm van een kaart met op de voorzijde de schildering van St. Quirinus door Aad de Haas en op de keerzijde 'Noveen Gebed tot de H. Quirinus', samengesteld door pastoor Debets (15 x 10,6 cm; z.d.; impr. verleend N. de Wolf, abdij St. Benedictusberg te Mamelis-Vaals, 14 augustus 1982).
↑ top
Bronnen en literatuur Archivalia: Wahlwiller, parochiearchief St. Cunibertus.
Literatuur: G.L. Mathot, 'Wahlwiller in Nijmegen', in: Katholiek Bouwblad 21 (1953-1954) p. 88-92; P.J. Meertens & Maurits de Meyer ed., Volkskunde-atlas voor Nederlands en Vlaams-België. Commentaar, dl. 2 (Antwerpen: Standaard Boekhandel, 1965) p. 89; Matthias Zender, Die Verehrung des hl. Quirinus in Kirche und Volk (Neuss am Rhein: Ver. der Heimatfreunde Neuss / Rheinland Verlag, 1967) p. 42, 103; J.F. van Agt, De Nederlandse Monumenten van Geschiedenis en Kunst. De Provincie Limburg, Zuid-Limburg uitgezonderd Maastricht. Tweede aflevering: Vaals, Wittem en Slenaken (Den Haag: Staatsuitgeverij, 1983) p. 316-321; Dieter P.J. Wijnands, Geschichte der Wallfahrten im Bistum Aachen (Aken: Einhard Verlag, 1986) p. 135-137; Jos Engelen & Ferrie Kompier, 'Bedevaartpijpen', in: Pijpologische Kring Nederland 10 (1987-1988) p. 38-40; Jos Engelen & Ferrie Kompier, 'Bedevaartpijpen', in: Devotionalia 11 (juni 1992) nr. 63, p. 103-104; Cor Bertrand & Henk Geraedts, Aad de Haas, de schilderingen en kruiswegstaties in de Sint Cunibertuskerk te Wahlwiller (Nuth: Drukkerij Rosbeek, 1996) p. 7-46; P.W. Hendriks, Brieven van en aan Aad de Haas en documenten rond 'Wahlwiller' (z.p.: Porte Folio, 1996); Jeroen Janssen, 'Quirinus-pelgrimage is weer springlevend', in: De Trompetter/De Uitkijk, 7 augustus 2013, p. 15.
Overige bronnen: Nijmegen KDC BiN-dossier Wahlwiller.
↑ top
Laatste mutatie 28-10-2022
  naar het KDC, voor aanvullingen en commentaar.