Heugem, H. Rochus

Cultusobject: H. Rochus Open Street Maps
Datum: 16 augustus (zondag na)
Periode: 1856 - ca. 1970
Religieuze context: Christelijk
Locatie: Parochiekerk St. Michael te Heugem-Randwyck
Adres: Heugemer Pastoorstraat 17, 6229 AG Maastricht
Gemeente: Maastricht
Provincie: Limburg
Bisdom: Roermond
Samenvatting: De bedevaart tot St. Rochus te Heugem begon na 1856, nadat een reliek van de heilige werd verworven. Omstreeks 1970 kwam de bovenlokale verering tot een einde. Door een vernieuwde cultuurhistorische interesse kreeg de verering van Rochus in 1990 lokaal weer impulsen.
Auteur: Hub. Reumkens
Illustraties:
Topografie - Heugem ligt aan de oostoever van de Maas, ten zuiden van Wyck, en is sinds 1923 onderdeel van de gemeente Maastricht (zie voor een kaartje ⟶ Sint Pieter, Lambertus). De romaans aandoende Michaelkerk van Heugem staat onder monumentenzorg en kent verschillende bouwfasen. De toren is gebouwd in 1750, de kerk zelf is in 1851 gebouwd ter vervanging van haar mergelstenen voorgangster. Kort na 1905 werden in de absis twee gebrandschilderde ramen aangebracht, een van St. Michael en een van St. Rochus. De verbouwing van het priesterkoor in 1960-1961 gaf aan de kerk haar huidige aanzien.
- Tegenover Heugem, ook in de gemeente Maastricht maar aan de westkant van de Maas, staat vlak bij de ruïne Lichtenberg een kapelletje, in 1888 door pastoor Kribs van de parochie Sint-Pieter-op-de-berg toegewijd aan St. Rochus (zie voor een kaartje ⟶ Sint Pieter, Lambertus). Op een steen onder het beeld van de heilige staat de tekst: 'H. Rochus B.V.O. / J.M. Kribs Past. / ST Pieter 16 Aug. 1888'. Over het ontstaan, de geschiedenis en functie van de kapel en over een eventuele relatie met de bedevaarten van Heugem is verder niets bekend. Oorspronkelijk stond de kapel langs de hooggelegen Luikerweg; de afgravingen door de ENCI (Eerste Nederlandse Cement Industrie) maakten een verplaatsing naar de huidige locatie noodzakelijk.
↑ top
Cultusobject - Zie voor St. Rochus ⟶ Bunde.
- De parochie St. Michael bezit een relikwie uit het gebeente van St. Rochus. De echtsheidsverklaring is getekend door bisschop J. Theod. Laurent op 7 oktober 1856. Op 3 oktober 1863 plaatste frater Henricus van den Wijmelenberg deze overblijfselen in een verzilverde monstransvormige reliekhouder (25 cm hoog).
- Het gepolychromeerde gipsen beeld uit het begin van 20e eeuw geeft de heilige weer als pelgrim met staf, bedelnap en schelphoed; hij wijst naar een zweer op zijn rechterbeen, waarnaast een hond staat met brood in zijn bek.
↑ top
Verering - Het eerste teken van verering van St. Rochus in Heugem is de verwerving van de reliek in 1863. Op 10 november van dat jaar gaf mgr. J.A. Paredis, bisschop van Roermond, toestemming tot openbare verering van St. Rochus in de kerk van Heugem.
- In 1894 gaf pastoor J. Jacobs in zijn 'Agenda' van de St. Michaelskerk een beschrijving van de jaarlijkse kerkelijke feesten en plechtigheden:

'Vóór het feest van St. Rochus affiches rondzenden en harmonie verzoeken. De vaantjes in de processie van St. Rochus worden gedragen door de meisjes van den zondagschen Catechismus, doch alleen door haar, die sluier dragen. Onder het oktaaf Lof met Rozenhoedje in die festo, die octavo (et in medio octavae). De dragers van het St. Rochusbeeld zijn door de kerkmeesters benoemd, 2 door iedere kerkmeester. Deze dragers vantevoren in de kerk verzoeken hunnen dienst te doen.'

Verderop, onder de maand augustus, schreef deze pastoor: '16. S.Rochus. (....) Vereering der relikwie en zegening van het volk. Op den Feestdag zelf, op den Zondag onder de Oktaaf en die octavae na het lof; en in de week na de H. Mis zegening van brood - zoo er vreemden zijn, zegening van het volk en verering der relikwie'.
- Eind oktober 1910 brak er onder de kinderen van de parochie difterie uit; in enkele dagen overleden 23 kinderen. Op twee avonden in de week werden novenen ter ere van St. Rochus gehouden en op zondag 13 november trok een grote processie met het beeld van de heilige door de straten van het dorp. Vanaf die dag zou de ziekte geweken zijn.
- Op 16 augustus 1940 werd om 8.00 uur lof gehouden ter ere van Rochus. Het grote feest vond plaats op zondag 18 augustus. Toen waren er om 6.00 en 7.30 uur leesmissen. Om 8.30 uur was er een kindermis en om 9.30 uur de hoogmis met feestpredikatie. Na de missen was er reliekverering en broodzegening. In november 1940 werd besloten om van het zijaltaar een devotiealtaar voor Rochus te maken. In een nis werden de relieken van de H. Rochus en de H. Barbara geplaatst, 'zoodat de geloovigen voortdurend in de gelegenheid zijn deze te vereeren en daarbij licht te branden'. Op 15 augustus 1942 kon vanwege de oorlog de St. Rochusprocessie niet doorgaan; in plaats daarvan werd het St. Rochusfeest gevierd met missen en feestpreken: 'Er was een ontzaggelijke toeloop van mensen. Tot 20.00 moest bijna onophoudelijk de Reliquien laten vereerd worden'.
- Tot omstreeks 1970 bleven bedevaartgangers uit de verre en nabije omgeving op de zondag na 16 augustus naar Heugem komen voor de St. Rochusprocessie, broodzegening en relikwieverering. In het begin van de jaren zeventig nam de verering af.
- De hernieuwde aandacht voor het cultureel en religieus erfgoed bracht vanaf 1990 een lokale herleving van de tradities rond St. Rochus. Thans trekken ongeveer 200 gelovigen, voornamelijk uit de oude dorpskern van Heugem zelf, mee met de processie of volgen haar langs de zijlijn. Tijdens de processie wordt het Rochusbeeld door enkele straten rond de kerk gedragen en draagt de pastoor de relikwiehouder van St. Rochus. Slechts een tiental parochianen laat, voorafgaand aan de processie, het meegebrachte brood nog zegenen. Er is gelegenheid tot relikwievereren. Aansluitend aan de processie geeft de plaatselijke harmonie St. Michael op het kerkplein een concert en begint daar een kleine kermis.
↑ top
Materiële cultuur - Ciborie: in 1922 schonken de inwoners van Heugem een grote zilveren ciborie aan de parochie; in de voet van deze ciborie is onder meer een medaillon met de afbeelding van St. Rochus aangebracht.

↑ top
Bronnen en literatuur Archivalia: Heugem-Randwijck, parochiearchief St. Michael.
Literatuur: J. van Term, 'H. Michaël (Heugem)', in: Kerken van Maastricht (Maastricht: kerkbestuur van de parochie van de H. Lambertus, 1979) p. 61-63, met foto's; 'St.-Rochusbronk Heugem-Randwyck', in: De Baorebinder, Kontaktblad Heugem-Randwyck, 19, nrs. 41 en 42 (augustus 1990); 'St.-Rochusbronk Heugem-Randwyck', in: De Trompetter, editie Maastricht 20 (14 augustus 1996) nr. 24.
Overige bronnen: KDC BiN-dossier Heugem; mondelinge informatie in 1996 van pastoor L.D.J.J. Eijssen.

↑ top
  naar het KDC, voor aanvullingen en commentaar.