Meerlo, H. Cornelius

Cultusobject: H. Cornelius Open Street Maps
Datum: 16 september (+ octaaf); eerste en tweede zondag in de vasten
Periode: 1837 - ca. 1965
Religieuze context: Christelijk
Locatie: Parochiekerk van St. Johannes de Doper
Adres: Hoofdstraat 19, 5864 BC Meerlo
Gemeente: Meerlo-Wanssum
Provincie: Limburg
Bisdom: Roermond
Samenvatting: In de eerste helft van de 19e eeuw ontving de parochie van Meerlo een reliek van Cornelius. Er ontstond een intensieve verering van de heilige, die aanhield tot in de jaren dertig van de 20e eeuw. Omstreeks 1965 was de verering er vrijwel geheel verdwenen.
Auteur: Jeroen de Jong
Illustraties:
Topografie - ⟶ Meerlo, St. Jan.
- In de kerk hangt sinds 1934 een nieuw Corneliusklokje met het opschrift: 'Vox Cornelii festinare faciat oves fideles ad divina officia' (De stem van Cornelius moge de gelovige schapen zich doen haasten naar de goddelijke diensten').
↑ top
Cultusobject - Zie voor St. Cornelius ⟶ Borgharen.
- Sinds 1837 beschikt de parochie over een reliek 'Ex cranio St. Cornelii papae martyris', een fragment van de schedel van Cornelius, gevat in een ronde theca, passend in een zilveren reliekhouder met gestileerde bladmotieven (13,5 x 9,5 cm). Het authenticiteitscertificaat is gedateerd op 3 augustus 1837.
- Een houten reliekhouder (totale hoogte 113 cm), bestaande uit een voetstuk met reliekholte en het opschrift 'S. Cornelius', met bovenop het voetstuk een houten beeld (hoogte 63,5 cm) van de heilige, dateert uit het midden van de 19e eeuw.
↑ top
Verering - De oudste aanwijzing van een verering van Cornelius in Meerlo is de aanwezigheid van een altaar in de parochiekerk waaraan in 1485 behalve de naam Cornelius ook die van Antonius en Hubertus waren verbonden. Van bedevaarten is voorzover bekend niet eerder sprake dan de 19e eeuw, ondanks het feit dat Cornelius er soms in de lokale historiografie 'sinds mensenheugenis' werd vereerd. Het ontstaan van de Corneliusbedevaart hangt waarschijnlijk samen met de verzoeken van de pastoor in 1837 voor de verkrijging van een Corneliusreliek en -aflaat. Op 11 februari 1837 werd door de paus een volle aflaat verleend.
- In de eerste helft van de 20e eeuw kwamen jaarlijks gedurende twee octaafvieringen bedevaartgangers naar Meerlo: in de week van de eerste zondag in de grote vasten en gedurende het octaaf van 16 september. Maar ook buiten deze perioden kwamen vereerders hun voorbeden in de kerk afsmeken of de zogenaamde 'S. Cornelius-kralen' - de gewijde zaden van de boerenpioenroos - afhalen als middel tegen stuipen. Deze zaadkorrels werden tot een snoer geregen en bij kinderen (en volwassenen) om de hals gehangen. Daarbij werd aangeraden om gedurende negen dagen dagelijks de litanie van St. Cornelius en het bijgevoegde gebed te bidden. Behalve de kralen waren in Meerlo ook gezegend water en medailles verkrijgbaar. Door de pastoor konden lijders aan vallende ziekte en andere zenuwkwalen apart worden 'overlezen'. Vanuit Venray bezocht men 'Sint Knillis' in Meerlo als beschermer van het hoornvee.
In 1903 verzocht de pastoor toestemming om aparte Corneliuszegeningen, afkomstig uit de Duitse Corneliusbedevaartplaats Kornelimünster, tegen de 'morbum epilepticum' en voor de wijding van brood en water, te mogen gebruiken. In 1904 gaf de H. Stoel toestemming om onder meer het volgende zegenformulier te gebruiken († = kruisteken maken):
Bene†dic, domine, me†ritis S. Cornelii creaturam † hanc aquae, panis (salis, numismatum), qui glorioso corpore tuo benedixisti aquas Jordanis, et praesta ut omnes gustantes ex eis (eis untenter) tam corporis quam animae recipent sanitatem, qui viris et regnas cum Deo Patre' (Heer zegen op grond van de verdiensten van de H. Cornelius dit schepsel van water, brood (zout, penningen), gij die met uw glorierijke lichaam het water van de Jordaan hebt gezegend, en bewerk dat allen die hiervan proeven (hiervan gebruik maken) gezondheid mogen ontvangen van zowel lichaam als ziel, gij die leeft en heerst met God de Vader').
- In de jaren zestig nam de verering voor de geneesheilige Cornelius snel af. Het aantal missen verminderde en sinds 1963 wordt zijn patronaat tegen zenuwziekten tijdens de mis op zijn feestdag niet meer genoemd. In 1966 werd ook de reliekverering beëindigd.
↑ top
Materiële cultuur - Bedevaartboekjes: 1 Litanieën ter ere van den H. paus en martelaar Cornelius en St. Johannes den Dooper Patronen in vallende ziekten, stuipen, hoofdkwalen, hagelslag. Van den H. Goar patroon tegen koude koortsen en van den H. Antonius, abt beschermer in besmettelijke ziekten bij menschen en vee (Venlo: Drukkerij H. Lebesque, ca. 1910; 20 p.; 12 x 9 cm); 2 H. Cornelius paus en martelaar Patroon tegen stuipen, kinkhoest, vallende ziekte, jicht en zenuwlijden (impr. H. Beijersbergen Maastricht 13 september 1934; 8 p.; 10,7 x 15 cm) dit boekje bevat een korte geschiedenis van Cornelius en zijn verering in Meerlo, en een litanie ter ere van de heilige, en gebed bij het gebruik van water ter ere van de heilige gewijd.


↑ top
Bronnen en literatuur Archivalia: Meerlo, parochiearchief St. Johannes de Doper. Meerlo, gemeentearchief: oud-parochiearchief St. Johannes de Doper.
Literatuur: M.J. Janssen, 'De muurschilderingen in de kerk te Meerloo (Limburg)', in: De Maasgouw (1905) p. 70-71; Voorloopige lijst der Nederlandsche monumenten van geschiedenis en kunst, Limburg (Den Haag, Algemeene Landsdrukkerij 1926) p. 312; J.H.A. Mialaret, Nederlandsche monumenten van geschiedenis en kunst. Geïllustreerde beschrijving. Deel V Limburg, 2e stuk Noord-Limburg (Den Haag: Algemeene Landsdrukkerij, 1937) p. 125-129; M. Zender, Räume und Schichten mittelalterlichen Heiligenverehrung in ihrer Bedeutung für die Volkskunde. Die Heiligen des mittleren Maaslandes und der Rheinlande in Kultgeschichte und Kultverbreitung (Düsseldorf: Rheinlandverlag, 1959) p. 168; P.J. Meertens & Maurits de Meyer ed., Volkskunde-atlas voor Nederlands en Vlaams-België. Commentaar, dl. 2 (Antwerpen: Standaard Boekhandel, 1965) p. 29; D. Gooren, 'Sint-Cornelius-kralen', in: Brabants Heem (1969) p. 122; Th. van de Voort, Van de wieg tot het graf. Volksgebruiken rond de hoofdmomenten van het leven in de regio Meerlo-Wanssum (Heerlen: Limburgsche Boek- en Kunsthandel, 1978) p. 38-39; Th. van de Voort, Volkskundig ABC van de gemeente Meerlo-Wanssum (Venlo: Drukkerij Van Spijk, 1982) p. 28; E. Tielemans, Volksgeneeskunde in Limburg. Een bibliografie (Limbricht: Limburgs Volkskundig Centrum, 1986) p. 81; K. Swinkels, Gebruiken het jaar rond (Venray: Veldeke, 1990) p. 55; L.C.B.M. van Liebergen & W. Prins, Sanctus. Met heiligen het jaar rond (Uden: Museum voor Religieuze Kunst, 1997) p. 56.
Overige bronnen: KDC BiN-dossier Meerlo-Cornelius; Meertens Instituut volkskundige vragenlijst 64a (1993); Stichting Kerkelijk Kunstbezit in Nederland, parochiedossier Sint Johannes de Doper, Meerlo.

↑ top
  naar het KDC, voor aanvullingen en commentaar.