Moerdijk, O.L. Vrouw van Fatima

Cultusobject: O.L. Vrouw van Fatima Open Street Maps
Datum: 12 - 13 oktober
Periode: 1958 - 2013
Religieuze context: Christelijk
Locatie: Parochiekerk van St. Stephanus (gesloopt)
Adres: Steenweg 49, 4781 AL Moerdijk
Gemeente: Moerdijk
Provincie: Noord-Brabant
Bisdom: Breda
Samenvatting: De Fatimadagen te Moerdijk (12 en 13 oktober) zijn ontstaan aan het einde van de jaren vijftig van de 20e eeuw. Na een missietocht door het bisdom Breda werd op 21 juli 1957 aan een in Portugal vervaardigd kopiebeeld van O.L. Vrouw van Fatima een standplaats gegeven in de nieuwe Stephanuskerk van Moerdijk. De belangstelling voor de Fatimaverering groeide snel en al gauw werden er bedevaarten naar Moerdijk georganiseerd. Ofschoon in de eerste helft van de jaren zestig de aandacht voor de Moerdijkse Fatimadagen sterk afnam, trad in 1977 herstel van de Mariadevotie in. In de jaren negentig genoot de Fatimaverering in Moerdijk weer uitgebreide belangstelling. Sinds 2000 liep de verering weer terug en beperkte zich nog tot één dag. Nadat de kerk in 2013 aan de eredienst werd onttrokken is deze gesloopt en is de bedevaartcultus verplaatst naar de H. Bartholomeus kerk in Zevenbergschen Hoek.
Auteur: Jeroen van de Ven; Peter Jan Margry
Illustraties:
Topografie - Moerdijk is als nederzetting in 1650 in een moerassig veengebied ontstaan.
- De Moerdijkse parochie van St. Stephanus werd op 29 januari 1859 opgericht door pastoor J.B. de Gier. De nieuwe parochiekerk, gevestigd in een oude schuur van een zekere Jan Merkelbach, werd op 22 maart van het jaar 1861 ingezegend. Een van de altaren in de kerk was gewijd aan Maria. Er hing een schilderij boven dat Maria Onbevlekt Ontvangen voorstelde. Daarnaast was er een zijaltaar aan Maria gewijd.
- Aanvankelijk lag de nieuwe parochie in het bisdom 's-Hertogenbosch; sinds 1957 maakt zij deel uit van het bisdom Breda.
- In 1928 werd begonnen met de bouw van een nieuwe kerk, die op 31 juli 1930 door de Bossche bisschop A. Diepen werd geconsacreerd. Deze kerk ging, samen met een groot deel van het dorp, bij bombardementen in 1944 verloren. De parochie vond toen tijdelijk onderdak in een noodkerk, het gebouwtje (later buurthuis) de Ankerkuil. In 1956 werd andermaal een nieuwe parochiekerk gebouwd naar een ontwerp van de Bossche architect Van Halteren. Met de komst van het beeld van O.L. Vrouw van Fatima in 1957 werd de doopkapel van de Stephanuskerk, gelegen in de aanbouw rechtsachter in de kerk, gewijzigd in een Mariakapel.
- Vanwege de terugloop van het aantal kerkbezoekers is omstreeks 2005 de Mariakapel veranderd in een dagkapel voor de eucharistievieringen. Het Fatimabeeld is toen verplaatst naar het priesterkoor van de kerk (links van het altaar). Een beeld van O.L. Vrouw van Lourdes (gespaard gebleven in de gebombardeerde kerk) heeft haar plaats in de Mariakapel ingenomen.
- Door de terugloop van het kerkbezoek werd de kerk in 2013 aan de eredienst onttrokken en uiteindelijk, ondanks behoudsplannen van het Cuypersgenootschap, in 2018 gesloopt. Het Deense Marcussen-orgel vond een nieuw onderkomen in de Jan de Doperkerk van Klundert.
- Voorafgaand aan de O.L. Vrouw van Fatimabedevaart kende Moerdijk sinds november 1951 ook een plaatsgebonden verering voor O.L. Vrouw van de Wonderdadige Medaille. Deze devotie was door de paters Lazaristen uit Sittard geïntroduceerd. Sindsdien wordt er nog altijd iedere maandagavond een noveenoefening voor deze Maria gedaan in de parochiekerk. Het belang van de devotie wordt sterk bepaald door de haar toegeschreven bescherming tijdens de watersnoodramp van 1953, toen Moerdijk relatief goed gespaard is gebleven. Na de ramp heeft dit beeld een danktocht door het dorp gemaakt, waarbij het in ca. 80% van de huizen in gebed is ontvangen en van bloemen voorzien.
↑ top
Cultusobject - De devotie (en beeltenis) van O.L. Vrouw van Fatima is ontstaan na de verschijningen aan drie kinderen in 1917 (tussen 13 mei en 13 oktober) in het Portugese dorp Fatima. Fatima werd een van de belangrijkste bedevaartplaatsen van de r.k. kerk, en genereerde later over de gehele wereld vele filiaalcultusplaatsen; in Nederland onder meer: ⟶ Heiloo, ⟶ Sprundel, ⟶ Brunssum en ⟶ Herkenbosch.
- Het cultusobject in Moerdijk betreft een beeld van O.L. Vrouw van Fatima (hoogte ca. 55 cm) dat in de jaren vijftig van de 20e eeuw werd vervaardigd in opdracht van de bisschop van Leiria (Portugal) en naar Nederland werd gezonden. Vanaf 1 mei 1955 werd met dit Mariabeeld een missionaire rondreis door het bisdom Breda ondernomen. De bedoeling van de rondreis was de ondersteuning van het r.k. geloof, dat na de Tweede Wereldoorlog ontregeld zou zijn geraakt. Op zondag 21 juli 1957 werd het Mariabeeld in een grote processie (ruim 1000 personen) Moerdijk binnengebracht. Tijdens de slotplechtigheid op dinsdag 23 juli maakte de Bredase bisschop bekend dat het beeld een definitieve rustplaats zou krijgen in de parochiekerk.
- Vanwege de sluiting van de kerk is het beeld van O.L. Vrouw van Fatima in de centrale regio-parochiekerk geplaatst: in de H. Bartholomeus kerk in Zevenbergschen Hoek.
↑ top
Verering Geschiedenis
- In en na de Tweede Wereldoorlog werd behalve een rondreis van het beeld van O.L. Vrouw van Boulogne door Frankrijk (de 'Grande Retour'-tocht in 1943-1948) ook een missietocht gehouden door verschillende Europese landen met een beeld van O.L. Vrouw van Fatima. Het beeld was een geschenk van de bisschop van Leiria aan de paus. Als etappe in deze reis kwam dit Mariabeeld in September 1947 vanwege het Mariacongres voor een week terecht in de St Servaaskerk te Maastricht. De twee Europese reizen van Mariabeelden brachten de bisschop van Roermond, Lemmens, op het idee een tocht te houden met het ⟶ Maastrichtse beeld van O.L. Vrouw Sterre der Zee door het eigen bisdom. De montfortanen droegen er de zorg voor dat het Mariabeeld tussen 1950 en 1955 in elke parochie van het Roermondse bisdom ter verering werd uitgesteld. Een dergelijk idee werd ook voorgelegd aan J. Baeten, bisschop van Breda, die daar onmiddellijk enthousiast op reageerde. Vanwege de reeds bestaande Fatimaverering in het bisdom Breda werd gekozen voor een beeld van O.L. Vrouw van Fatima. De bisschop van Leiria liet opnieuw een beeld vervaardigen dat hij naar Nederland stuurde. Per schip werd het Mariabeeld via Antwerpen naar Bergen op Zoom vervoerd. Het beeld werd begeleid door de montfortanen Polman en Smeets. Bisschop Baeten ontving het O.L. Vrouwebeeld plechtig op de Grote Markt in Bergen op Zoom. Op 1 mei 1955 begon het Mariabeeld in Bergen op Zoom aan een glorieuze tocht van twee jaar door het Bredase bisdom. Alle dekenaten werden bezocht, behalve het dekenaat Middelburg omdat dat teveel 'andersdenkenden' zouden wonen, hetgeen tot problemen had kunnen leiden.
- Omdat Moerdijk in 1957 tot het bisdom Breda was overgegaan, kwam deze parochie ook in aanmerking om te worden opgenomen in de missieroute van het nieuwe beeld van O.L. Vrouw van Fatima. Op zondag 21 juli 1957 werd het Fatimabeeld in een grote processie van Zevenbergen naar Moerdijk gedragen. Tijdens de slotplechtigheid op dinsdag 23 juli maakte de Bredase bisschop bekend dat het beeld een definitieve rustplaats zou krijgen in de nieuwe parochiekerk van Moerdijk. Het idee was afkomstig van de Moerdijkse pastoor R. van Kessel. Omdat er te Moerdijk al een sterke Mariaverering bestond, zoals met name was gebleken bij de rondgang in 1953 met de O.L. Vrouw van de Wonderdadige Medaille vanwege de watersnoodramp, werd dit nieuwe idee positief ontvangen. Daarnaast had Moerdijk in de oorlog de oude Stephanuskerk verloren en was de parochie bezig aan de bouw van een nieuwe parochiekerk. Het bezit van een op dat moment zo sterk in de aandacht staand Mariabeeld kon de parochie op dat moment uitstekend gebruiken. In aanwezigheid van een aantal West-Brabantse pastoors werd het beeld door pastoor Van Kessel in ontvangst genomen. Aangezien de nieuwe parochiekerk nog niet helemaal was afgebouwd, vond het beeld tijdelijk (van 28 juli tot 21 december 1957) een onderkomen in de Mariakapel van het pensionaat St. Jozef van de Zusters van Dongen. Op 22 december 1957 werd het beeld door bisschop J. Baeten in ontvangst genomen en vervolgens geschonken aan de Stephanuskerk.
- Sinds 1958 werd van 17 tot en met 19 juni een eucharistisch ziekentriduum in de Stephanuskerk gehouden in samenwerking met de naburige parochies (Zevenbergen, Zevenbergschenhoek, Langeweg, Noordhoek, Klundert, Hooge en Lage Zwaluwe). Tijdens dit triduum werden de missen door vele zieken bezocht, werd de kruisweg gebeden en werden zegeningen en handopleggingen verricht. De spontane belangstelling voor de Fatimadagen in Moerdijk groeide aanvankelijk snel. In 1958 werden de eerste bedevaarten naar Moerdijk georganiseerd.
- Vanaf 29 september 1960 trok men gedurende veertien dagen met het Moerdijkse Fatimabeeld voor een tweede keer langs de dekenaten van het bisdom van Breda. Aanleiding hiervoor was de oproep van de bisschop van Leiria tot het houden van bid- en boetedagen als nieuw gebedsoffensief. Op 12 oktober, de dag van de verschijning van Maria in Fatima, bracht men het beeld terug naar Moerdijk om te worden gekroond. In de parochies waar het O.L. Vrouw van Fatimabeeld kwam, werd een zogenaamde kleine missie gehouden waarbij alle lagen van de katholieke bevolking werden betrokken.
- In de jaren na de tweede rondreis van het Moerdijkse beeld nam de belangstelling voor O.L. Vrouw van Fatima te Moerdijk sterk af. De pastoor ging er toe over in parochies door middel van affiches reclame te maken voor de verering van het Fatimabeeld. Op 13 mei en de eerste en laatste zondag van de maand mei werd een lichtprocessie rond de kerk gehouden. In 1970 kwam een einde aan de meivieringen en concentreerde men zich voortaan geheel op de Fatimaverering op 12 en 13 oktober.
- Na 1977 herstelde de verering van O.L. Vrouw van Fatima te Moerdijk zich. Zij bloeide anno 1998 nog altijd.

Bedevaarten en processie
- Een jaar na de aankomst in 1958 van het beeld van O.L. Vrouw van Fatima in de Stephanuskerk werden de eerste bedevaarten naar Moerdijk georganiseerd (vanuit Roosendaal, Zevenbergen, Langeweg). In oktober 1959 kwamen 700 personen uit Zevenbergen. In mei 1960 kwamen nog eens enkele honderden personen uit Moerstraten, Lage Zwaluwe en Zevenbergen het Fatimabeeld vereren. In 1961 werd een bedevaart naar Moerdijk georganiseerd voor moeders van soldaten en voor de ouders van priesterstudenten (ca. 340 personen). In 1963 werd onder meer een bedevaart naar Moerdijk georganiseerd voor lekenverpleegsters uit 's-Hertogenbosch.
- Na de tweede rondreis van het Fatimabeeld door het bisdom Breda in het jaar 1960 trokken op de Fatimadagen 12 en 13 oktober bedevaartgangers uit Raamsdonk, Raamsdonkveer, Geertruidenberg, Hooge Zwaluwe en Made (zusters pensionairen) naar Moerdijk om er de kroning van het Mariabeeld bij te wonen. In de nacht van 12 op 13 oktober werden in de volgestroomde kerk zelfs om het uur missen gehouden voor de pelgrims.
- In 1991 brachten zo'n 1400 bedevaartgangers, vooral uit Roosendaal, een bezoek aan de Fatimavieringen te Moerdijk. Op 12 oktober 1991 was er 's avonds om 19.00 uur een eucharistieviering, om 21.00 uur nog een viering met de deelnemers aan de 30e bedevaart uit Roosendaal. Op 13 oktober werd in de kerk om 9.30 uur een plechtige eucharistieviering gecelebreerd met uitstelling van het H. Sacrament en een rozenkransgebed. Om 15.00 en 19.00 uur werd nogmaals een mis gevierd. De Fatimavieringen werden afgesloten met een lichtprocessie rond de kerk.
- Op 12 en 13 oktober 1995 stroomden pelgrims uit de regio en daarbuiten - onder meer uit Limburg - naar Moerdijk. Op de laatste dag werd een viering met de ouderenbond gehouden, waarbij circa 500 pelgrims aanwezig waren. Ook ditmaal werden de Fatimavieringen afgesloten met een lichtprocessie over het voetpad rond de kerk. De processie, waar zo'n 300 pelgrims aan deelnamen, werd bijgewoond door bisschop Muskens van Breda. In 1998 werden in Moerdijk nog steeds Fatimadagen gehouden. Na het jaar 2000 liep de belangstelling allengs terug, waardoor de viering beperkt werd naar één Fatimadag en tenslotte een Fatimamiddag in 2005. Niettemin kwamen er dat jaar nog een paar honderd Mariavereerders naar Moerdijk, waaronder een bus bedevaartgangers uit Halsteren.
- Met ingang van 2013 vond een ingrijpende verandering in de cultus plaats. De bedevaartkerk werd gesloten en het beeld kreeg een nieuwe standplaats in de H. Bartholomeus kerk aan het Kerkplein 4 in Zevenbergschen Hoek (Cluster Oost van de Immanuel-parochie). Sindsdien vindt daar de jaarlijkse Fatimadag plaats, met anno 2018 nog altijd zo'n 70 bezoekers, van wie ongeveer de helft die vanuit Bergen op Zoom, Halsteren, Lepelstraat en Steenbergen met de bus op bedevaart gaan. Er is in de middag aanbidding, rozenkransgebed en een lichtritueel met kaarsen.
- Het honderdjarig Fatima-jubileum in 2017 was aanleiding voor een beperkte herhaling van de rondtochten met het beeld in het bisdom in 1955 en 1960. Dit keer duurde de tocht vijf maanden met een afsluiting op 13 oktober in Zevenbergschen Hoek onder leiding van de bisschop en zes priesters.
↑ top
Materiële cultuur - 1 Devotieprentje ter gelegenheid van de pelgrimstocht van O.L. Vrouw van Fatima door het bisdom Breda (1955-57), met gebed; 2 devotieprentje 'Herinnering aan het tweede Eucharistisch Ziekentriduum geleid door rector Roosen, [...] in de parochiekerk te Moerdijk op 21-22-23 juni 1960' met op de voorzijde een kleurendruk van een geschilderde afbeelding van O.L. Vrouw van Fatima en de drie zieners; 3 gestencild blad 'Bid- en boetetocht. Feest van Maria Boodschap, 1962' met gebeden en gezangen; 4 affiche 'O.L. Vrouw van Fatima kwam tot U: Zij wacht U nu in haar heiligdom te Moerdijk' (Zevenbergen: Leijten, [1962]); 5 programmaboekje Elfde Eucharistisch Ziekentriduum (Zevenbergen 1969); 6 foto van het Fatimabeeld; 7 Fatimalied (Zevenbergen: drukkerij Leijten, z.j.).

↑ top
Bronnen en literatuur

Archivalia: Moerdijk, parochiearchief St. Stephanus. Breda, bisdomarchief: parochiedossier Moerdijk.
Literatuur: L.H.C. Schutjes, Geschiedenis van het bisdom 's-Hertogenbosch, dl. 5 (Sint-Michielsgestel: Instituut voor Doofstommen, 1876) p. 129-131; 'O.L. Vrouw van Brabant', in: Sancta Maria 14 (1937) p. 292-293; diverse artikelen over 'De pelgrimstocht van O.L. Vrouw van Fatima' in het bisdom Breda, in: Sancta Maria 29 (1955) passim; 'Fatimapelgrims naar Moerdijk', in: De Stem, 14 oktober 1970; K. Korsmit en J. Buitkamp, Moerdijk in woord en beeld, dl. 2 (Breda: Brabantia Nostra, 1981) p. 28; P.J. Margry, Bedevaartplaatsen in Noord-Brabant (Eindhoven: Bura Boeken, 1982) p. 219-224; A.C. Jansen e.a. ed., Encyclopedie van Brabant, dl. 1 (Baarn: Market Books, 1985) p. 81; 200 jaar r.k. parochie H. Joannes de Doper Lage Zwaluwe (Lage Zwaluwe 1987) p. 71, foto Mariabeeld; 'Jubilerende priester Van Kessel even terug naar Moerdijk', in: De Stem, 28 mei 1991; 'Fatimadagen in Moerdijk', in: Brabants Nieuwsblad, 12 oktober 1991, aankondiging; 'Fatimadagen goed bezocht', in: Brabants Nieuwsblad, 14 oktober 1991, verslag; 'Een stukje geschiedenis van het beeld van O.L. Vrouw van Fatima in de parochiekerk van Moerdijk', in: De Sprange 6 (1991), p. 4-6; 'Devotie in het donker', in: Brabants Nieuwsblad, 14 oktober 1995, verslag; Pius jaarboek. Almanak katholiek Nederland (Houten: Bohn/Stafleu/Van Loghum, 1996) p. 346-347; Thea Slemmer-Welten, 'Ach, Onze Lieve Vrouw van Fatima', in: Bisdomblad Breda, november 2000, p. 12-13.
Overige bronnen: KDC BiN-dossier Moerdijk; Meertens Instituut volkskundige vragenlijst 64a (1993); Van gewest tot gewest 17 oktober 1990 opnamen van de processie; reportage over de processie in het KRO-programma studio RKK op 17 oktober 1995; interview met mevrouw J.C. Kortsmit, secretaris Caritas werkgroep H. Stephanus, te Moerdijk op 10 februari 2010 (op DVD, Meertens Instituut); Foto lichtprocessie in Het Geheugen van Nederland (KB).
 

↑ top
  naar het KDC, voor aanvullingen en commentaar.