Molenschot, H. Anna

Cultusobject: H. Anna Open Street Maps
Datum: 26 juli (zondag na)
Periode: Ca. 1880 - heden
Religieuze context: Christelijk
Locatie: St. Annakapel van de parochiekerk van St. Anna
Adres: Kapelstraat 3, 5124 RL Molenschot
Gemeente: Gilze en Rijen
Provincie: Noord-Brabant
Bisdom: Breda
Samenvatting:

Het eerste teken van de Annadevotie dateert van 1844, toen de pastoor van Gilze de herstelde kapel van Molenschot inzegende en toewijdde aan St. Anna. Deze devotie, die zich aanvankelijk beperkt zal hebben tot Molenschot, breidde zich vanaf circa 1880 uit tot naburige dorpen en steden, waaruit (georganiseerde) bedevaarten toestroomden op 26 juli. In de jaren zestig van de 20e eeuw raakte de Annaverering in verval, maar later werd ze weer tot bloei gebracht door W.C. Dictus, die van 1974 tot 1996 pastoor van Molenschot was. St. Anna geldt als de patrones van het christelijk gezin. Volgens een volks gezegde gold ze vroeger ook als een hemelse koppelaarster: 'naar Sint Anneke voor een manneke'. Medio 1997 veranderde het karakter van Molenschot als bedevaartplaats. Was tevoren de Annaverering praktisch tot een parochiële viering teruggevallen, de onverwachte partnervinding en zwangerschap van Neerlands bekendste verloskundige, bracht een herleving van de cultus door vereerders (met name alleenstaande vrouwen) van buiten de parochie op gang.
 
Auteur: auteur: A.J. Brekelmans; bewerker Peter Jan Margry
Illustraties:
Topografie Kapel
- Molenschot is gelegen ten zuiden van de Rijksweg tussen Tilburg en Breda. In het centrum van het dorp ligt een driehoekig pleintje waarop de Annakapel staat, recht tegenover de parochiekerk. De eerste sporen van de kapel, oorspronkelijk aan Maria gewijd, dateren van 1529, maar waarschijnlijk is ze ouder. Het gebouw is met een kleine afwijking georiënteerd, is vijftien meter lang en bijna zeven meter breed. Het heeft drie traveeën en een driezijdige koorafsluiting. Het licht valt binnen door spitsboogvensters.
- De kapel was, volgens een notitie van Hendrik Verhees uit 1809, ook toen al midden in het dorp gelegen en omgeven met eikenbomen. In 1816 werden de 59 eiken door de gemeente geveld. Na enige herstelwerkzaamheden werd de kapel in 1832 door de Rotterdamse schutterij als wachthuis gebruikt. Dit bracht aan het gebouwtje veel schade toe; zelfs het torentje werd van het dak gehaald. Na een grondige restauratie in 1842-1844 werd het gebouw weer in ere hersteld als gebedshuis. In 1960 werd de kapel nogmaals grondig gerestaureerd.

Kerk
- In 1855 werd Molenschot, op aandringen van de bevolking, een zelfstandig rectoraat, min of meer los van de parochie Gilze. In 1879 volgde de oprichting van een zelfstandige parochie. Tijdens het rectoraat was Molenschot van 200 naar 800 inwoners gegroeid, zodat behoefte ontstond aan een nieuw, groter kerkgebouw. In 1887 werd met de bouw begonnen naar een ontwerp van architect J.J. van Langelaar uit Princenhage. Het is een kruiskerk in neogotische stijl, gelegen tegenover de kapel en net als deze toegewijd aan St. Anna. Nadat de kerk tijdens de Tweede Wereldoorlog door bombardementen was beschadigd, werd ze in 1953 niet alleen hersteld, maar ook met twee zijbeuken verbreed. Vanwege de beperkte ruimte in de kapel wordt St. Anna vooral in deze kerk vereerd, waarin zich verschillende voorstellingen van haar bevinden. Sinds 1996 wordt de kerk bediend door de pastores van het naburige Rijen.
- Het interieur van de kerk bevat verschillende voorstellingen van St. Anna, waarvan de meeste vanaf de bouw van de kerk door Annavereerders zijn bekostigd. Bovenin het linkertransept bevindt zich een schildering van een reeks heiligen: zes apostelen en vijf vrouwen. De middelste en op de voorgrond tredende figuur is St. Anna met boek. Ook het rechtertransept vertoont een reeks heiligen, weer zes apostelen en ditmaal vijf heilige mannen, onder wie Joachim, de man van Anna, als voornaamste figuur. Verschillende gebrandschilderde ramen tonen taferelen uit het leven van St. Anna en Joachim.
- Ook kunnen er nog enkele elementen aan de buitenzijde van het kerkgebouw genoemd worden. Op de pastorie staat met grote letters 'Pastorie St. Anna 1879' en voor de Annakapel is een wit stenen beeld geplaatst van St. Anna met haar jonge dochter, Maria, staande voor zich.
↑ top
Cultusobject - Zie voor St. Anna ⟶ Aarle.
- De parochiekerk bezit een drietal relieken van St. Anna. Een reliek met een echtheidscertificaat van de bisschop van Breda, gedateerd op 28 maart 1861, was aanvankelijk geplaatst in het altaar van de Annakapel. De reliek is in 1887 overgebracht naar het hoofdaltaar van de kerk. In de kluis van de sacristie worden twee relieken bewaard in verzilverde ronde doosjes (hoogte 3 cm, ⊘ 4 cm) met handgrepen aan de achterzijde. Ze dateren uit de tweede helft van de 19e eeuw en werden op de feestdag van St. Anna vereerd.
- Op het altaar van de Annakapel staat een gipsen beeld van omstreeks 1900. Het heeft een hoogte van 94 centimeter en is gepolychromeerd. Het is de bekende voorstelling van St. Anna die haar dochtertje Maria leert lezen.
- In de parochiekerk is de vroegere doopkapel, links van de ingang, als St. Annakapel ingericht. Daar staat een groot eikenhouten beeld van St. Anna en Maria (133 x 73 x 35 cm) met bijbehorend altaar, geplaatst in 1890 en afkomstig uit het atelier van Cuypers en Stolzenberg te Roermond. St. Anna zit op een bank zonder leuning met haar linkervoet op een voetbankje. Op haar schoot ligt een opengeslagen boek. De jonge Maria staat naast haar en samen lezen ze in het boek.
↑ top
Verering - Nadat de vervallen Mariakapel in 1842 was gerestaureerd, werd ze in 1844 ingewijd door de pastoor van Gilze, F.J. Janssens, en toegewijd aan St. Anna. Dit betekende het begin van de plaatselijke Annaverering. Op 1 juni 1879 kreeg de eerste pastoor van Molenschot, Henricus van den Eijnden, van het bisdom Breda verlof een Broederschap van de H. Anna op te richten. Dit verlof ging vergezeld van de aanbeveling om de geldelijke opbrengsten van de Annaverering te reserveren voor de bouw van een parochiekerk. Op 1 mei 1881 verleende de paus een volle aflaat aan alle bedevaartgangers. In de periode daarna kwamen er op 26 juli, de feestdag van St. Anna, of daags daarna, bedevaarten uit omliggende dorpen en steden, zoals Breda, Best, Fijnaart, Oosterhout, Prinsenbeek, Princenhage, Tilburg en Zundert. Zelfs uit Den Haag placht een kleine groep op bedevaart te gaan naar Molenschot. Uit de archiefstukken kan worden opgemaakt dat er rond de eeuwwisseling jaarlijks ongeveer 1500 bedevaartgangers naar Molenschot pelgrimeerden. De bedevaarten naar St. Anna werden niet alleen gestimuleerd door de volle aflaat die er te verdienen was, maar ook door de vele broederschappen van St. Anna van Molenschot die in West-Brabantse parochies werden opgericht. De contributies van deze broederschappen werden door de plaatselijke zelatrice opgehaald en op 30 juli te Molenschot afgedragen. In 1884 waren er tezamen al ongeveer 4000 leden ingeschreven.
- In de jaren twintig en dertig waren de bedevaarten plechtige gebeurtenissen. Bij hun aankomst werden de klokken geluid en ging de pastoor met misdienaars, processiekruis en Annabeeld de bedevaartgangers tegemoet. Gezamenlijk trokken ze in processie naar de kapel en vervolgens naar de kerk, waar een hoogmis werd opgedragen. Na de mis nam de pastoor een reliek van St. Anna ter hand die door bedevaartgangers werd vereerd met een kus. 's Middags konden ze een kruisweg doen en om 16.00 uur volgde het lof. Ook vond er een kinderzegening plaats en bij goed weer werd er onder het zingen van Annaliederen een processie door het park rondom de kerk gehouden.
- Tijdens de Tweede Wereldoorlog konden de georganiseerde bedevaarten niet doorgaan. Vanaf 1945 kwam er weer een bedevaart uit Breda die onderweg eerst de Annakapel van ⟶ Heusdenhout had aangedaan. De Bredanaars vierden te Molenschot ter ere van St. Anna de hoogmis en het lof. In de jaren vijftig verminderde de deelname aan de bedevaart geleidelijk. In de jaren zestig, met de 'revolutionaire' verandering veranderingen in kerk en samenleving, sliep de broederschap in.
- Toen pastoor Wim van de Riet in 1941 werd opgevolgd door Ant. van Goethem liet de eerste een brief na om hem in te lichten over de jaarlijkse Annafeesten en liet hem de vrijheid te beslissen 'in hoeverre U die St. Annafeesten in dezelfde trant denkt voort te zetten'. Dit wijst weer eens op het gegeven dat bedevaarten door pelgrims worden gedragen maar ook afhankelijk zijn van de motivatie van de lokale geestelijkheid, zoals later met de komst van pastoor Dictus ook in Molenschot zou blijken. In dit geval weten we niet wat de pastoor heeft aangepast na zijn komst, maar wel wat Van de Riet deed. Hij drukte aanplakbiljetten om in de regio op te hangen. Ze vermeldden de toen te verwachten bedevaarten: uit Fijnaart, Best, Tilburg, Zundert en Rijsbergen. Een pater kapucijn van het klooster aan de Korvelseweg kwam dan preken. Kapel en kerk werden natuurlijk opgepoetst en versierd, terwijl de altaren met witte en roze anjelieren en gladiolen werden versierd. Het Annabeeld werd vanuit de kapel op het priesterkoor van de kerk geplaatst. Tussen de 1000 en 1200 kaarsen werden die week alleen al in de kerk opgestoken. Pelgrims die zich op de pastorie meldden kregen koffie met koekjes; een speciale koffietafel was er voor de zelatrices van de Annabroederschap. Missen werden er voor de leden van de broederschap gelezen. Waarschijnlijk heeft Van Goethem er niet veel werk van gemaakt, zoals dat in veel bedevaartplaatsen in de jaren zestig het geval was, de bedevaart liep net zoals de broederschap sterk terug.
- De stille periode duurde voor Molenschot voort tot 1974, de komst van een nieuwe pastoor dat jaar, de lazarist W.C. Dictus (zie ook ⟶ Hulten), zou daarin verandering brengen. Hij stelde het lof en de kinderzegen weer in. De broederschapsvaandels van verschillende parochies die aan de kapel of kerk waren geschonken, haalde hij van zolder. Hij versierde de kapel en het Annabeeld kwam weer in de bloemen te staan. In 1979, bij het honderdjarig bestaan van de parochie, werden, mede door zijn toedoen, de kermis en een jaarmarkt in Molenschot ingevoerd. De feestdag van St. Anna trok weer veel volk. Weliswaar kwamen er geen georganiseerde bedevaarten meer, maar de toeloop uit de naburige parochies was toch groot. Op zo'n dag herbergde het dorpje, naast de eigen inwoners (ruim 1000), een bezoekersaantal van goed 800. In de jaren 1988-1993 werden er ongeveer 200 Annabeeldjes verkocht en nog meer medailles als object van Annaverering of eenvoudigweg als souvenir. Uiteraard werden ook de twee beelden van St. Anna in de kapel en in de kerk in het licht gezet met talloze kaarsen en waxinelichtjes. Omstreeks 1993 kwam er nog jaarlijks een groep bejaarden uit Den Haag, een restgroep van een grotere Haagse bedevaart uit vroegere jaren.
- Vanaf 1996 heeft het kleine kerkdorp Molenschot met het vertrek van pastoor Dictus de drijvende kracht achter de Annabedevaart verloren. Het kerkbestuur besloot om de pelgrimsmis op vrijdag 26 juli en het lof op zondag 28 juli voortaan niet meer te houden. Dit werd door vele Molenschotters betreurd. In een interview in het Brabants Dagblad van 26 juli 1996 haalde de toen 74 jarige ex-koster, Adrianus van Bavel, herinneringen op aan de tijd dat op 26 juli vrouwen, met tientallen tegelijk, kwamen bidden om een partner. Tot en met 1995 baden vrouwelijke bezoekers uit Tilburg (en andere plaatsen) deze smeekbede: 'Sinte Anneke geef ons een manneke. Hetzij groot, hetzij klein. We zullen er tevreden mee zijn'.
- Dat de cultus niet meer wordt ondersteund vanuit de parochie betekent echter niet dat de verering volledig is opgehouden te bestaan. Als voorbeeld van dit laatste kan het verslag worden genoemd in een aflevering van Ouders van Nu (1997) van een vrouw die in Molenschot, samen met haar familie, met succes is gaan bidden om een goede echtgenoot. De nieuwe partner gevolgd door en zwangerschap van Neerlands bekendste verloskundige, bracht een herleving van de cultus door vereerders van buiten de parochie op gang. Aanvankelijk ging het om een jaarlijkse buspelgrimage van alleenstaande vrouwen uit Amsterdam en omgeving. Later breidde dit zich over het land uit en kwamen er vervolgens ook alleenstaande mannen om Anna voor een partner in te roepen.
- Anno 2014 heeft de vernieuwing van de bedevaart zich bestendigd. Op Anna's feestdag en daaromheen bezoeken jaarlijks honderden personen, mannen en vrouwen de kapel. Ze komen om een man, vrouw of kind, maar ook steeds vaker bij huwelijkse problemen en andere redenen. De aandacht voor de Annacultus in de nationale media heeft er voor gezorgd dat er bezoekers komen uit het hele land.
↑ top
Materiële cultuur - Vaandels: in de kapel hangen tegen de muren vijf vaandels van omstreeks 1900: 1 vaandel met de tekst 'H. Anna, patrones van de christelijke gezinnen, bid voor ons'; 2 vaandel, waarschijnlijk als ex-voto bedoeld, met de tekst 'Dankbetuiging aan de H. Moeder Anna'; 3 vaandel met een medaillon waarop Anna en Maria en de tekst 'Processie H. Anna Tilburg'; 4 vaandel met een medaillon waarop Joachim en Maria en de tekst 'H. Joachim, bid voor ons'; 5 vaandel met een afbeelding van Anna en Maria op een gouden achtergrond; 6 vaandel van de Confrerie der H. Moeder Anna, Zundert (20e eeuw).
- Diversen: 1 in de kerktoren hing vroeger een Annaklok, in 1886 gegoten bij Petit & Fritsen in Aarle-Rixtel, maar die is op last van de Duitsers in 1943 weggehaald; 2 voor het altaar ligt een geborduurd kussen met de naam 'Sancta Anna' dat ook als een ex-voto kan worden beschouwd; 3 verder zijn er beeldjes en medailles die tot op heden worden verkocht.

Devotioneel drukwerk
- Devotieprenten: 1 Een chromolithografische prent (28,5 x 17,5 cm) uit 1890 hangt in de kapel. Op deze prent staan St. Anna, de parochiekerk en de kapel afgebeeld met daaromheen vele groepen pelgrims die vanuit verschillende windrichtingen in aantocht zijn. De begeleidende tekst luidt: 'H. Anna, patrones van de kerk te Molenschot, die aldaar bijzonder vereerd wordt als patrones der christelijke huisgezinnen en toevlucht in tijdelijke zaken'; 2 prentje met afbeelding van St. Anna die haar dochter Maria onderricht met een boek, op de keerzijde een smeekgebed, geen vermelding van Molenschot (6,8 x 12,5 cm; impr. seminarie Ypelaer 3 juli 1890); 3 vouwprentje (7,3 x 11,7 cm) gemaakt naar de chromolithografische prent in de kapel, met op de binnen- en achterzijde vier gebeden tot de H. Anna. In het tweede gebed wordt Anna aangeroepen als 'voorbeeld der christelijke moeders' (impr. seminarie Ypelaer 3 juni 1890); 4 litho (12 x 7 cm) met Anna die haar dochter onderwijst en het onderschrift 'Ste. Anne' (Breda: Eduard van Wees; impr. Seminarie Ypelaar 15 augustus 1893) met op de achterzijde een smeekgebed en in handschrift de tekst 'Lieve Anna, ontvang dit prentje op Uwe verjaring van Uw vriendin Mary'.
- Broederschapsdrukwerk: 1 Broederschap der Heilige Anna, Moeder der Allerheiligste Maagd Maria en bijzondere Patrones der Christelijke Huisgezinnen (impr. Breda 1881); 2 vouwblaadje (12 x 7,5 cm) 'Broederschap van de Heilige Anna' met vermelding van doelstellingen en voordelen van de broederschap en de te verdienen aflaten (evulg. 21 september 1901); ; 3 Handboekje der devotie tot de Heilige Moeder Anna en Statuten harer Broederschap opgericht in de Parochiale kerk te Molenschot den 1e Juli 1879 (Breda: Eduard van Wees; impr. Breda 1920; impr. herdr. Breda 1 juli 1935; 36 p.); 4 vouwblaadje (12 x 8 cm) 'Broederschap van de Heilige Anna' (Dongen: Drukkerij Leijten; impr. Breda 1 juli 1935); 5 inschrijfformulier (12 x 8 cm) voor de broederschap van de H. Moeder Anna in Molenschot met 'Gebed tot de H. Anna' (20e eeuw).
- Liederenboekjes (statuten, gebeden, liederen): 1 Liederenkrans ter eere van de H. Anna van Molenschot (Breda: Eduard van Wees, [1893]; 114 p., muziek) op p. 2: 'Ten dienste der Pelgrims naar hare bedevaartplaats aldaar, door een vereerder', met o.m. liederen 'vóór de afreis', 'vóór het vertrek' naar Molenschot, 'op weg', 'bij aankomst', 'vóór de terugreis', 'bij 't vertrek', 'op de terugreis', 'bij de tehuiskomst'; 2 Liederen ter eere van de Heilige Anna (9,3 x 13,2 cm; Tilburg: J.B. van Gorp & Zn., z.j.; 38 p.).
↑ top
Bronnen en literatuur

Archivalia: Breda, bisdomarchief: parochiedossier Molenschot. Gilze en Rijen, gemeentearchief: archieven der parochie van Sint Petrus-Banden te Gilze (1762-1979); handschrift van Greg. Schrauwen, schoolonderwijzer te Gilze, Aardrijks- en Geschiedkundige aantekeningen van het dorp Gilze uit 1852. Molenschot, parochiearchief.
Tekstedities: J. van Laarhoven ed., Het schetsenboek van Hendrik Verhees ('s-Hertogenbosch: Merlijn, 1975) p. 122-123.
Literatuur: J.B. Krüger, Kerkelijke geschiedenis van het bisdom Breda etc., dl. 3 (Roosendaal: Van Leeuwen, 1875) p. 409-412; Pastoor N.P. van Hal, [Bericht], in: Dagblad van Noord-Brabant, 21 januari 1904; J. Kalf, De monumenten van geschiedenis en kunst in de provincie Noordbrabant, dl. 1. De monumenten in de voormalige Baronie van Breda (Utrecht: Oosthoek, 1912) p. 239-240; J.W.A. Gommers, 'Folkloristische kalender voor westelijk Noord-Brabant', in: Sinte Geertruydtsbronne 7 (1930) p. 155; Beda Kleinschmidt, Die Heilige Anna. Ihre Verehrung in Geschichte, Kunst und Volkstum (Düsseldorf: Schwann, 1930); Gian Domenico Gordini, Elena Croce, 'Anna, madre di Maria Vergine, santa', in: Bibliotheca sanctorum, dl. 1 (Rome: Città Nuova, 1961) k. 1269-1295; P.G. Bins, Prisma toeristengids. Zeeland Brabant Limburg (Utrecht-Antwerpen: het Spectrum, [1972]) p. 241; M. Lechner, 'Anna, Mutter Mariens', in: Lexikon der christlichen Ikonographie, dl. 5 (Rome etc.: Herder, 1973) k. 168-184; Het Stadsblad [Breda], 14 mei 1980; 'Molenschot viert feest van Heilige Anna', in: De Stem, 24 juli 1980; 'Sint-Anna-viering dag verschoven', in: De Stem, 24 juli 1981; P.J. Margry, Bedevaartplaatsen in Noord-Brabant (Eindhoven: Bura Boeken, 1982) p. 225-230; F.A. Brekelmans, C.Th. Lohmann & Hans Luyten, Kapellen in de baronie van Breda, dl. 2 (Amstelveen: Luyten, 1983) p. 43-57; Jac Kuijsters, 'De Sint Annakapel van Molenschot', in: De Mulder, periodiek van de heemkring Molenheide in de gemeente Gilze en Rijen, 3 (1983) p. 3-8; J.C. Nix ed., Jhr.mr. D.T. Gevers van Endegeest en de Belgische Opstand. Tekeningen van een Haagse schutter 1831-1833 (Alphen aan den Rijn: Repro Holland, 1983) p. 160-161, tekening van de kapel in 1832; Ad Burger, '"De mens is weer op zoek". St-Annaviering: moderne devotie in Molenschot', in: De Stem, 28 juli 1986; W.H.Th. Knippenberg, Devotionalia. Religieuze voorwerpen uit het katholieke leven, dl. 2 (Eindhoven: Bura Boeken, 1985) p. 178; 'Sint Anneke nog volop in trek', in: De Stem, juli 1987; Kerkdorp Molenschot (Molenschot: R.K. Kerkbestuur, 1989) p. 10-17; A.J. Brekelmans e.a., Gilze duizend jaar. Bijdrage tot de geschiedenis van Gilze (Gilze: Historische werkgroep 1000 jaar Gilze, 1992) p. 29-30, 63, prent, 91, prent; Jan Bruikman & Jeanne de Hoon, Kerken nader bekeken in de gemeente Gilze en Rijen (Gilze en Rijen: Comité Open Monumentendag, 1993) p. 51-71; Peter Vermeulen, Langs 's Heren wegen.Veldkapellengids voor Noord-Brabant (Eindhoven: Kempen, 1996) p. 103-106; Th.G.A. Hoogbergen ed., Brabantse monumenten leven. Beschrijving van tachtig gerestaureerde kleine monumenten met negentig foto's (Tilburg: Stichting Zuidelijk Historisch Contact, 1996) p. 94-95; Paul Spapens, 'Sint Anna-bedevaart zonder Efteling-effect', in: Brabants Dagblad, vrijdag 26 juli 1996; A.M. Garritsen ed., Pius jaarboek. Almanak katholiek Nederland (Houten: Bohn/Stafleu/Van Loghum, 1996) p. 347; 'Het familiegevoel van Beatrijs', in: Ouders van Nu (familiebijlage, september 1997) p. 13; 'Monumenten uniek snoer van levende herinneringen', in: Het Stadsblad [Breda], 29 januari 1997; L.C.B.M. van Liebergen & W.P.C. Prins ed., Sanctus. Met heiligen het jaar rond (Uden: Museum voor Religieuze Kunst, 1997) p. 46-48; J.C. De Vet. 'St. Anna en Molenschot', in: De Mulder 18 (1997) nr. 63, p. 5-9; Hans de Jong, 'Naar Sint Anneke voor een Manneke', in: Magazine van het bisdom Breda  2 (juni 2008) 6-7; Marja Klein Obbink, 'Een kaars voor Anna's liefde', in: BN De Stem, 28 juli 2014, p. 22-23; Jan Theunissen, 'Brief over bedevaarten in Molenschot', in: De Mulder 134 (2015) 8-11 Berry van der Heijden, 'De 34 schriftjes van H. Anna', in: BN De Stem, 29 juli 2021 [betreft de intentieboeken sinds 1996].
Overige bronnen: KDC BiN-dossier Molenschot; Meertens Instituut volkskundige vragenlijst 64a + b (1993); Naast de onder A2 genoemde schets uit 1809 van Verhees zijn er nog twee oude afbeeldingen van de kapel bekend: de oudste is van 1790 van de hand van Maas van Altena (Tilburg, Katholieke Universiteit Brabant: Brabant Collectie). In 1832 schilderde Jonkheer Gevers van Endegeest een aquarel van de kapel (Rotterdam, Atlas van Stolk, zie onder B, Nix (1983)); Tilburg, KU Brabant: Brabant-collectie, top. afb. Molenschot: nrs. 3394-3395, kapel; Nijmegen, Katholiek Documentatie Centrum-Klib: bedevaartfoto's Margry (1981); mondelinge informatie in 1997 van A.C. van Rijen en A.W.M. Roelen; Collectie 'H. Anna' van A.J. Bomans, opgenomen in BiN-dossier (acquisitie 2012).

 

↑ top
  naar het KDC, voor aanvullingen en commentaar.