Neer, O.L. Vrouw Troosteres der Bedrukten - Hulp der Christenen

Cultusobject: O.L. Vrouw Troosteres der Bedrukten - Hulp der Christenen Open Street Maps
Datum: Meimaand, gehele jaar
Periode: 1711 - heden
Religieuze context: Christelijk
Locatie: Witte of (Maria-)kapel in 't Sant in de parochie van St. Martinus; na ca 2020: parochiecluster Heibloem-Neer-Roggel
Adres: Leudalweg schuin tegenover nr. 9, 6086 AT Neer
Gemeente: Roggel en Neer
Provincie: Limburg
Bisdom: Roermond
Samenvatting:

In 1711 werd te Neer een Mariakapel gebouwd, die, getuige de ex-voto's die geschonken werden, als genadeoord fungeerde voor Neer en de omliggende dorpen. Sedert de jaren zestig van de 20e eeuw is de aantrekkingskracht van de kapel duidelijk afgenomen. Een bedevaartplaats kan men de kapel nu niet meer noemen. Wel is zij in de 21e eeuw lokaal nog een druk bezochte devotiekapel.

Auteur: Antoine Jacobs
Illustraties:
Topografie - De kapel in het Sant ligt omgeven door vijf lindebomen temidden van bosschages aan een wegsplitsing op ongeveer een kilometer van de dorpskern. De kapel is een rechthoekig, bakstenen gebouwtje met een polygonale sluiting en een zadeldak, met de ingang aan de voorzijde. Boven de ingang is een ovaal venster en daarboven een nis waar thans de replica van het originele genadebeeld in staat. In de topgevel is een gevelsteen aangebracht met het inschrift 'AO DOMINI 1711'. In 1861 werd de kapel gerestaureerd en kreeg zij een dakruiter met een kleine luidklok. Wellicht werden toen ook de buitenmuren van een laag witsel voorzien, zodat zij ook wel de 'witte kapel' genoemd werd. In 1928 is het witsel verwijderd. In de zijgevels zijn twee ramen aangebracht.
- Op het altaar staat een beeld van Maria met het Jezuskind. Het altaar bevat de opschriften: 'Troosteres der bedrukten bid voor ons' en 'Hulp der Christenen bid voor ons'. Voor het altaar is in de tegelvloer de tekst aangebracht 'Bijstand der Christenen. Bid voor ons'. Op het hemelsblauw geschilderde plafond staat in bladgoud '1861' en de door elkaar gevlochten letters 'SMAR' (die waarschijnlijk betekenen: Sancta Maria Auxiliatrix Regina). Het altaar wordt geflankeerd door twee olieverfschilderijen op linnen van de hand van een telg uit de schildersfamilie Windhausen uit Roermond. De schilderijen tonen biddende mensen en kinderen die Maria bloemen aanbieden. Het ovale venster bevat een gebrandschilderd glas-in-loodraam met een voorstelling van Maria met kind en de jaartallen 1711 en 1961.
- Tegen de buitenmuur van de kapel aan de achterzijde hangt een houten kruis met corpus. Er liggen zeven kinderen begraven die in 1945 door landmijnen de dood vonden.
Cultusobject - Het eikenhouten, ongepolychromeerde beeldje van O.L. Vrouw is 45 cm hoog en dateert van omstreeks 1540. Maria staat in een lichte contraposthouding met haar handen gekruist voor de borst. Het hoofd neigt iets naar links. Het beeldje heeft zeer waarschijnlijk deel uitgemaakt van een Calvariegroep. Het originele beeld stond in 1997 in de sacristie van de Martinuskerk van Neer. Dit beeld is volgens de overlevering het originele genadebeeldje. Een replica is geplaatst in de nis boven de ingang van de kapel.
- In de kapel boven het altaar staat een tweede Mariabeeld, dat eveneens uit de 16e eeuw stamt. Dit houten beeld is gepolychromeerd. Maria staat op de maansikkel met in haar armen het Jezuskind. Maria en kind dragen beide een zilveren kroon.
Verering

- In 1711 werd in Neer een bakstenen kapel gebouwd, die werd gewijd aan Maria onder de titel Troosteres der bedrukten. Aangezien het genadebeeldje uit de 16e eeuw stamt, werd wel geopperd dat ter plaatse een oudere kapel gelegen heeft. Concrete aanwijzingen hiervoor zijn tot dusverre echter niet gevonden. Over het ontstaan van de kapel tast men in het duister. In het begin van de 19e eeuw zijn de papieren over de stichting van de kapel verloren gegaan. De stichting wordt in verband gebracht met de Spaanse Successieoorlog, waarvan ook het graafschap Horn, waarin Neer lag, zijn deel te verduren kreeg. In 1710 waren in Neer duizenden Duitse soldaten ingekwartierd. Werd de kapel door de inwoners van Neer gesticht om de vrede af te smeken of om te danken dat het slechts bij inkwartiering was gebleven en er niet geplunderd was? Mogelijk waren niet alleen de inwoners van Neer betrokken bij de stichting, maar ook het norbertinessenklooster 'Keysersbosch'. De kapel ligt aan de weg die naar Keysersbosch leidde. De kloosterkerk was toegewijd aan Maria. In 1719 (of 1729) kreeg de Mariadevotie te Neer een sterke stimulans door de oprichting van de 'broederschap van de levende rozenkrans'. Twee kapelaans van Keysersbosch hadden hiervoor geijverd. Op 24 september 1742 stichtte Christien Geenen op haar sterfbed een beneficie in de kapel, waardoor elke vrijdag in de kapel een mis opgedragen moest worden. In 1889 klaagde pastoor Beys erover dat er teveel missen in de kapel gelezen werden, soms zelfs zeven per week en dat de kapelaan derhalve weinig in de parochiekerk was. Hij verzocht de bisschop het aantal missen terug te brengen tot één per week. Met het oog op de Mariadevotie keerde de bisschop, die aanvankelijk Beys' voorstel steunde, op zijn schreden terug. De kapel was tevens een vaste rustplaats tijdens de veldprocessie in de Kruisdagen en de sacramentsprocessie. Bovendien trok elk jaar op de tweede zondag van september een processie van de Martinuskerk naar de kapel. 
- Over het aantal pelgrims dat in vroeger tijden de kapel bezocht kan niet veel worden gezegd. Enkel de ex-voto's in de parochiekerk geven aan, dat Neer een genadeoord was. In de jaren dertig van de 19e eeuw genas de ziekelijke Henri Theelen uit Neer, die grote verering koesterde voor 'O.L. Vrouw van Kapel in het Sant'. In 1911 werd te Neer op grootse wijze het 200-jarig bestaan van de kapel gevierd. Gedurende drie dagen stroomden duizenden uit Neer en omstreken naar de kapel om de preken te beluisteren van de franciscaan Coelestius Hover. Ter ere van deze herdenking werd een speciaal 'Jubellied' geschreven. 
- In de jaren vijftig en zestig van de 20e eeuw trokken op de zondagmiddagen velen naar de kapel om te bidden voor een goede oogst of voor genezing bij ziekte. Geconstateerd werd toen reeds, dat vooral door de 'materiële welvaart' de belangstelling voor de devotie afnam. In 1961 werd het 250-jarig bestaan niettemin nog groots gevierd. De feestelijkheden namen vier dagen in beslag. Op zaterdag 12 augustus 1961 werden in de Martinuskerk de plechtigheden geopend met een Marialof. Op 13 augustus trok men met het mirakelbeeldje in processie naar de kapel. Alle straten die naar de kapel leidden waren versierd. Om 10.00 uur werd bij de kapel een pontificale hoogmis opgedragen door bisschop Moors van Roermond in het bijzijn van de geestelijkheid van Neer, de uit Neer afkomstige priesters en religieuzen alsmede zo'n 1100 gelovigen. Tijdens de plechtigheid werd het Mariabeeldje in de nis boven de ingang van de kapel geplaatst. 's Avonds werd voor de kapel een Mariaspel in vier bedrijven getiteld de 'Twee Moeders' opgevoerd. Op 14 augustus was er 's morgens eerst een kindermis om 9.30 en een kinderhulde om 15.00 uur. 's Avonds werd het Mariaspel heropgevoerd. Dinsdag 15 augustus werden de Mariafeesten gesloten met een hoogmis aan de kapel om 9.30 en een lichtprocessie die om 21.00 uur vanaf de Martinuskerk naar de kapel zou trekken. Daar aangekomen zou men zich toewijden aan Maria. Om het feest meer luister bij te zetten werd evenals in 1911 een speciale liedbundel gedrukt met Marialiederen. Op 16 en 17 augustus 1986 werd het 275-jarig bestaan van de kapel gevierd. Bisschop Gijsen was bij de plechtigheden aanwezig en celebreerde de jubileummis.
- In 1997 had de kapel geen bedevaartkarakter meer. Wel was zij voor velen uit Neer en omgeving nog een devotiekapel, waar men vooral op de zondagmiddag naar toe ging. Volgens koster Claessen werden gemiddeld per zondag zo'n 100 kaarsen verkocht. Pastoor Schmitz vertelde dat er incidenteel wel eens een briefje in het offerblok werd gevonden met een tekst als 'Maria bedankt'. Een intentieboek was niet in de kapel aanwezig. Ook werden er geen intenties naar de pastoor gezonden. De kapel werd frequent gebruikt voor doopplechtigheden of voor missen ten behoeve van een kleiner gezelschap, zoals de Hubertusmis van de Neerse jagersvereniging rond 3 november. De kapel was nog altijd rustaltaar tijdens de sacramentsprocessie en in september trok de speciale processie van de Martinuskerk naar de kapel. Bovendien werd er sedert 1986 op de zaterdagavond voorafgaand aan Maria Hemelvaart (15 augustus) een openluchtmis bij de kapel gehouden, die door enige honderden mensen bezocht werd. In mei en oktober werd er de rozenkrans gebeden.
- Anno 2020 berichtte de parochie dat de kapel een vast rustaltaar is tijdens de jaarlijks sacramentsprocessie. In de maanden mei en oktober wordt er wekelijks de rozenkrans gebeden op zondagmiddag (15:00 uur), in de meimaand wordt er elke vrijdagavond om 19:00 uur mis gevierd. Jaarlijks, rond 15 augustus, is er een openluchtmis met ongeveer 400 aanwezigen. Bij die gelegenheid wordt ook de Kroetwìs gezegend. Eens per 5 jaar wordt er rondom de feestdag van Maria geboorte (begin september) een processie naar de Mariakapel gehouden. Op de feestdag van de H. Hubertus (3 november) is er een mis voor de jagersvereniging uit Neer.

Materiële cultuur - Ex-voto's: in de sacristie/parochiehuis van de Martinuskerk van Neer bevonden zich vier tableaus met in totaal zo'n 200 19e-eeuwse verguld zilveren en gouden ex-voto's. Het waren vrijwel allemaal vrouwensieraden (o.m. oorhangers, ringen, broches en kruisjes) die gemonteerd waren in de vorm van lettercombinaties SR (Salve Regina?), MD (Mater Dei?) en SM (Sancta Maria). De ex-voto's zijn afkomstig uit de kapel in 't Sant. In augustus 2008 werden bij een inbraak de tableaus vernield en de ex-voto's zelf ontvreemd.

Devotioneel drukwerk
- Liederen: 1 Jubellied ter eere van O.L. Vrouw in 't Zand te Neer bij het 200 jarig bestaan der kapel (Neer, 15 augustus 1911); 2 Marialiederen bij gelegenheid van het 250-jarig bestaansfeest van de Mariakapel (Neer, 12-15 augustus 1961); 3 275 jarig bestaansfeest van de Mariakapel augustus 1986. Marialiederen (Neer, augustus 1986).
- Prentjes: 1 prentje 250-jarig bestaan der kapel (11,5 x 6 cm, 1961); 2 kleurenprentje 275-jarig bestaan der kapel (8,5 x 5,8 cm, 1986); op de voorzijde staat een afbeelding van de kapel met daarboven Maria op de maansikkel met het Jezuskind in haar armen. Deze afbeelding werd in 1941 gemaakt als illustratie voor A. Welters' De Lieve Vrouwkes van Limburg. Op de achterzijde staat: 'Ter herinnering aan de plechtige Mariafeesten ter gelegenheid van het 275 jarig bestaan der Mariakapel. Troosteres der bedrukten Hulp der Christenen bid voor ons Neer, 16-17 augustus 1986'.
Bronnen en literatuur Archivalia: Roermond gemeentearchief: parochiearchief H. Martinus-Neer. Roermond, bisdomarchief: 'Inventaris van het kerkelijk kunstbezit van de parochie H. Martinus te Neer' (Roermond, 1976).
Literatuur: 'De Mariakapel te Neer', in: Katholieke Illustratie 45 (1911) p. 814-815; A. Welters, De Lieve Vrouwkes van Limburg (Maastricht/Vroenhoven: Ernest van Aelst, 1941) p. 55-59; Gerard Lemmens, Maria in Limburg. De legendenkrans voor Maria (Maastricht: 'Veldeke', 1947) p. 142-144; J. Emonts, '250 jaar Mariadevotie in Neer. Historische bijzonderheden omtrent de "Witte Kapel" ', in: Maas- en Roerbode 14 en 15 juli 1961; Piet Abrahams, 'De "Witte" kapel te Neer', in: Rondom het Leudal 1 (1976) p. 16-18; Gerard Lemmens & Leo Herberghs, Maria in Limburg. Sprakeloze vertellingen (z.p.: Corrie Zelen, 1978) p. 54-55, naar Lemmens (1947); Sef Theelen, 'De "Maria-Kapel" te Neer', in: Rondom het Leudal 5 (1980) p. 16-18; Piet Abrahams, Rôndj Groaveberg en Krômme Nets; verhalen uit het Leudalkwartier (Maasbree: De Lijster, 1980) p. 45-46; 'Mariaverering in de "Witte Kapel" van Neer', in: Informatiebulletin Bisdom Roermond 8 (1980) nr. 21, p. 20-21; J.M.A. van Cauteren, Maria in Limburg. Vroomheid rond miraculeuze beelden (Weert: Museum Jacob van Horne, 1989) p. 39-40; Jo Smeets, 'De kapel-köster', in: Rondom het Leudal 17 (1992) p. 190-191.
Overige bronnen: KDC BiN-dossier Neer; mondelinge informatie in 1997 door G.W. Schmitz (pastoor te Neer 1981-1995), M.A.H. Claessen, koster van de kapel, en van mevrouw M. Theelen.

  naar het KDC, voor aanvullingen en commentaar.