Nijmegen, H. Judas Thaddeus

Cultusobject: H. Judas Thaddeus Open Street Maps
Datum: 28 oktober
Periode: Ca. 1940 - 2018
Religieuze context: Christelijk
Locatie: Kapel van het voormalige klooster van Bethlehem van de dominicanessen van het Allerheiligst Sacrament
Adres: St. Anthoniusplaats 10, 6511 TR Nijmegen
Gemeente: Nijmegen
Provincie: Gelderland
Bisdom: 's-Hertogenbosch
Samenvatting: Sinds 1940 trokken katholieken uit Nijmegen en omgeving, maar ook van elders, naar de kapel van de zusters dominicanessen om Judas Thaddeus, een van de apostelen, te vragen om zijn voorspraak. Judas Thaddeus geldt voor hen vooral als patroon voor hopeloze zaken. Hoewel in 2003 het klooster is opgeheven en de collectieve bedevaart noodgedwongen moest uitwijken, is individuele devotie er mogelijk gebleven.
Auteur: Augustinus Hollaardt & Charles Caspers; Peter Jan Margry
Illustraties:
Topografie - De kapel waarin Judas Thaddeus speciale verering genoot behoorde toe aan het klooster, Huize Bethlehem, van de Nijmeegse St. Dominicusstichting, zich noemende dominicanessen van het Allerheiligst Sacrament. Het klooster, gelegen naast de Lindenberg, was gevestigd in een 17e-eeuws regentenhuis. In de 20e eeuw is het ten behoeve van de stichting verbouwd door de architect Charles Estourgie. Aan de voorzijde van het klooster, onder de zeer ruime zolder, bevindt zich de kapel. Op de altaarboog, achter in de kapel, heeft Jan Toorop twee engelen geschilderd. De naam Bethlehem is mede ingegeven door de voor de eucharistie belangrijke etymologie ervan ('huis van brood'). Toepasselijk voor deze naam is ook de hoge ligging van het klooster: hoger dan het nabijgelegen 'casino' en 'het groene balkon'. Het voormalige klooster ligt in een fraaie terrastuin met een vijver en een rozenhof. In de jaren negentig van de 20e eeuw zijn de muren die het complex omringen gerestaureerd. Het kloostergebouw staat op de gemeentelijke monumentenlijst. In 2003 sloot het klooster zijn poorten en trok het Kalorama, Hospice Bethlehem, in het gebouw. De kapel, inclusief het cultusbeeld, bleef min of meer ongewijzigd en in functie.
↑ top
Cultusobject - De naam Thaddeus is bekend van de apostellijsten die voorkomen in de evangelies van Matteüs (10, 3) en Marcus (3, 18), waarin deze op de tiende plaats wordt genoemd, gevolgd door Simon. In de lijst van de Handelingen der apostelen (1, 13) wordt hij voorafgegaan door Simon en staat Thaddeus onder de naam van 'Judas (zoon of broer) van Jacobus' op de elfde plaats. In de Romeinse Canon Missae staat Thaddeus eveneens op de elfde en laatste plaats. De combinatie met Simon en de laatste plaats in de opsommingen schijnen van invloed te zijn geweest op de verering van deze apostel. Aanvankelijk richtte de volksvroomheid zich niet op Thaddeus afzonderlijk, maar - in navolging van het liturgisch gebruik - op Simon en Judas Thaddeus tezamen. Hun beider relieken werden sinds de middeleeuwen vereerd in Rome (St. Pieter), Toulouse (Saint-Sernin), Flavigny-sur-Ozerain (waarheen paus Johannes VIII hun hoofden had laten overbrengen bij gelegenheid van de inwijding van de abdijkerk aldaar op 28 oktober 878) en Goslar. De devotie tot de afzonderlijke persoon van Judas Thaddeus hangt samen met zijn eerste naam, die in verschillende talen identiek is aan die van de verrader onder de apostelen, maar die - in tegenstelling tot deze - alle respect verdient. Daarom hebben sinds de 12e eeuw velen zich met vertrouwen tot hem gewend als voorspreker en beschermer. In de Revelaties van de heilige Birgitta (voor het eerst uitgegeven in 1492) wordt verhaald dat God haar Judas Thaddeus aanbeval als helper in nood.
- Pas in de 18e eeuw werd zijn cultus populair, vooral in Oostenrijk en Polen (waar de naam Thaddäus veel voorkomt), maar ook in Duitsland en Engeland. Door emigranten is diens verering meegenomen naar de Verenigde Staten, vanwaar ze zich later verspreidde naar de Nederlandse Antillen. In Nederland zijn met name de aan Simon en Judas toegewijde parochiekerken (vooral die te Ootmarsum) centra van devotie tot Judas Thaddeus geworden. Door populaire geschriften en prediking hebben vooral de Twentse carmelieten bijgedragen aan de verering van deze apostel als patroon voor hopeloze zaken.
- In 1940 schonk de dominicaan H.J. Koolen een kleine reliek van Judas Thaddeus aan zuster Johanna Krusemeijer, overste van de zusters van Huize Bethlehem. Deze reliek werd later geplaatst in de console van een houten beeld (hoogte 67 centimeter) van de apostel. Vanuit de naast de kapel gelegen sacristie, waar een speciaal venstertje in de muur is aangebracht, kan de reliek uit de console worden genomen. Het beeld is tussen 1946 en 1950 vervaardigd door de Bossche beeldhouwer Jacques de Bresser (atelier bouwloods St. Jan). Het beeld, dat links achterin de kapel staat, stelt Judas Thaddeus voor als apostel en martelaar, met een kruis in de rechterhand en een knots (waarmee hij gedood zou zijn) aan de linkerzijde.
↑ top
Verering - De Judas Thaddeusverering in Nijmegen gaat terug tot de schenking in 1940 van de reliek door pater Koolen - in 1919 samen met Dominica Jorritsma oprichter van deze zusterstichting - aan de overste van Huize Bethlehem, zuster Krusemeijer. Koolen spoorde de zusters, die zich toelegden op sociaal werk en de aanbidding van het H. Sacrament van de eucharistie, aan om zich voortaan ook in te spannen voor de verdere bekendmaking van de devotie tot Judas Thaddeus. Zij deden dit onder meer door de verspreiding van prentjes (van de hand van Zuster Hyacinthe van der Schans de la Croix) met een gebed tot de heilige. Door het verzenden van uitnodigingen (in 1995 naar zo'n 400 adressen) voor de viering van de feestdag in de kapel en voor de deelname aan de voorafgaande noveengebeden (in de kapel, of thuis) verwierf de devotie steeds meer bekendheid. Tot 2003 kwamen jaarlijks op 28 oktober nog tientallen bezoekers uit heel Nederland naar de kloosterkapel voor de eucharistieviering en de namiddagdienst. Onder hen bevonden zich ook mensen van Antilliaanse afkomst. Ook gedurende de andere dagen van het jaar kreeg de kapel bezoek van bedevaartgangers die Judas Thaddeus om zijn voorspraak komen vragen.
- In 2003 werd het zusterklooster echter gesloten en is in het gebouw het Hospice Bethlehem een verzorgingsfaciliteit voor terminale patiënten gevestigd. De bedevaart naar Judas Thaddeus aldaar is met die verandering beëindigd. Wel is het mogelijk gebleven om op afspraak het beeldje, dat in de kapel is blijven staan, individueel te blijven vereren. Vanwege de brandvoorschriften wijkt de bedevaart op feestdag van heilige uit naar een andere locatie. Sinds 2003 wordt daartoe tijdelijk het beeldje naar de Nebokerk aan de Sionsweg in de H. Landstichting (Nijmegen) overgebracht. Zo'n 50 vereerders komen daar dan tezamen voor een viering. De verspreiding van de Judas Thaddeusbeeldjes en -prentjes gebeurde tot aan de opheffing van de stichting door de zus van de laatste moeder overste, mevrouw Barenbrug-Pijpers te Venlo.
- Op 27 oktober 2018 vond in de H. Landstichting de laatste (75e) georganiseerde bedevaart (ca. 30 deelnemers) ter verering van Judas Thaddeus plaats. Daarop is de Stichting Vrienden van Judas Thaddeus opgeheven. De mogelijkheid blijft echter nog steeds bestaan om het beeld op afspraak in de kapel van Hospice Bethlehem te bezoeken.
↑ top
Materiële cultuur - Vanuit Huize Bethlehem werden ronde medailles (Ø 1,5 cm; aluminium en metaal) en miniatuur-beeldjes ('zakheiligdommetjes'); 2,5 cm in plastic hoesje) verspreid.

Devotioneel drukwerk
- Gebedenboekjes: 1 De H. Judas Thaddeus, een machtige Voorspreker in moeilijke aangelegenheden (Tilburg: Jean Smits & Zonen, impr. 1914; 32 p.) met levensgeschiedenis, noveen- en andere gebeden; 2 J.J. Scheepers, De godsvrucht tot de H. Judas Thaddeus. Bijzondere gebeden en oefeningen ter ere van de H. Apostel Judas Thaddeus ('s-Hertogenbosch: Zuid-Nederlandsche Drukkerij, 1952; 56 p.; tweede uitgave, eerste uitgave in 1941) met levensschets, gebedsverhoringen, verschillende gebeden. Ofschoon niet wordt verwezen naar de kapel van de Nijmeegse dominicanessen, werd dit boekje vanuit hun klooster, Huize Bethlehem, verspreid. De aanzet tot de publicatie van zowel de eerste als de tweede editie van dit boekje werd gegeven door carmelieten; 3 Alexander van den Assum, De verering van de Heilige Judas Taddeüs. Gebeden tot deze 'patroon in hopeloze zaken' (Nijmegen: Zusters van Bethlehem, 1969; 44 p.; impr. M.A.P.J. Oomens, Den Bosch 12 juli 1969) dit boekje, waarvan in de jaren negentig een tweede druk is verschenen, werd vanuit het klooster verspreid.
- Devotieprentjes: 1 op de voorzijde een zwart-wit tekening van Thaddeus met geheven rechterhand en wijsvinger (11,5 x 7,5 cm), onderschrift: 'H. Judas Thaddeüs. Machtige helper in moeilijkheden', nr. 31, Huize Bethlehem, Nijmegen; impr. F.N.J. Hendrikx, Den Bosch 28 oktober 1940. Op de keerzijde een gebed en de vermelding dat de relikwie bewaard en vereerd wordt in de kapel van de zusters van Huize Bethlehem, alwaar ook een levensbeschrijving van de heilige verkrijgbaar is; 2 een later prentje (10,5 x 5,5 cm) met op de voorzijde een foto van het beeld van Thaddeus en op de achterzijde dezelfde tekst als onder 1

↑ top
Bronnen en literatuur Archivalia: Nijmegen, huisarchief klooster Huize Bethlehem.
Literatuur: W. Nolet ed., Katholiek Nederland. Encyclopaedie, dl. 2 ('s-Gravenhage: Ten Hagen, 1922) p. 249-252; Dochters van St. Dominicus in Nederland (Venlo: Centraal Bureau der Dominicaansche derde orde, 1946) p. 40 e.v.; P. Constantinus, 'De heiligen Simon en Judas', in: J. Huyben e.a., Met de heiligen het jaar rond, dl. 4 (Bussum: Paul Brand, 1949) p. 123-126; Licinio M. Peretto, Maria Letizia Casanova, 'Giuda Taddeo', in: Bibliotheca Sanctorum, dl. 6 (Rome: Istituto Giovanni XXIII della Pontificia Università Lateranense, 1965) k. 1152-1157; M. Lechner, 'Thaddäus, Judas, Apostel', in: Lexikon der christlichen Ikonographie, dl. 8 (Rome etc.: Herder, 1976) k. 423-427; Herman de Heiden, Een wandeling langs Nijmeegse monumenten (Nijmegen: De Gelderlander, 1983) p. 87-90; Herman Pijfers en Jan Roes, ed., Memoriale. Katholiek leven in Nederland in de twintigste eeuw (Zwolle: Waanders, 1996) p. 196.
Overige bronnen: KDC BiN-dossier Nijmegen-Thaddeus.

↑ top
  naar het KDC, voor aanvullingen en commentaar.