Nispen, H. Donatus

Cultusobject: H. Donatus Open Street Maps
Datum: 6 juli (+ octaaf)
Periode: Ca. 1830 - heden
Religieuze context: Christelijk
Locatie: Parochiekerk van de H. Maria Hemelvaart
Adres: Kerkplein 8, 4709 BJ Roosendaal
Gemeente: Roosendaal
Provincie: Noord-Brabant
Bisdom: Breda
Samenvatting:

De verering van Donatus in Nispen dagtekent van 1830. Er was een grote toeloop uit de regio. In de jaren zestig van de 20e eeuw nam deze devotie in betekenis af. Tegenwoordig is de aandacht weer enigszins toegenomen.
Auteur: Hans de Jong
Illustraties:
Topografie - De huidige parochiekerk van Nispen staat bij een kruispunt, midden in het dorp, en werd in 1930 door Jos Cuypers ontworpen. De onmiddellijke voorganger van de huidige parochiekerk werd gebouwd in het begin van de 17e eeuw. In 1636 kwam deze kerk in handen van de gereformeerden. In 1797 kregen de katholieken het schip van de kerk opnieuw in bezit. Twintig jaar later, in 1828, konden zij het priesterkoor terugkopen. Na de bouw van de nieuwe parochiekerk in 1930 kwam de oude kerk weer ter beschikking van de N.H. gemeente.
↑ top
Cultusobject - Zie voor St. Donatus ⟶ Beers.
- De parochie bezit een Donatusreliek bestaan uit botfragmenten. Ze zijn gevat in een ronde koperen reliekhouder met een diameter van ongeveer 5 centimeter die een randversiering heeft van zilver en parels. Ook de reliek zelf is omgeven met een zilver randje, dat dateert uit de 19e eeuw. De herkomst van de relieken is onbekend.
- Op het rechter zijaltaar, dat aan Donatus is gewijd, staat een beeld van Donatus uit de jaren twintig. Een tweede beeld in dezelfde stijl, afkomstig van de vroegere St. Donatusschool voor jongens, dat nu onder de kerktoren staat, is waarschijnlijk door dezelfde onbekende kunstenaar vervaardigd.
- In het venster boven de hoofdingang van de pastorie bevindt zich een glas-in-loodraam met een afbeelding van Donatus.
↑ top
Verering - In het vicariaatarchief van het bisdom Breda bevinden zich enige gegevens over het ontstaan van de Donatusverering in Nispen. Op 3 maart 1830 verleende de Romeinse Congregatie van de Riten aan de pastoor van Nispen, M. Luykx, toestemming om de relieken te laten vereren. De Bredase apostolisch vicaris Van Hooydonk bevestigde dit op 3 juli 1830. Aan de verering van de relieken werd toen tevens een volle aflaat verbonden, verleend door paus Pius VIII (1829-1830). Deze aflaat kon men verdienen vanaf de eerste vespers van het feest van Donatus tot en met het einde van het octaaf van deze feestdag (de periode 6 tot en met 13 juli). Om deze aflaat te verdienen moest men gedurende deze periode biechten, bidden ter intentie van de paus en de communie ontvangen in de parochiekerk te Nispen. In het archief van het bisdom bevindt zich een ongedateerd aanplakbiljet dat ons enige inlichtingen verschaft omtrent de verering tijdens de beginjaren. Vanaf 6 juli werden de relieken om 6.00 uur uitgesteld. Dagelijks vond dan tijdens het octaaf een mis plaats en om 15.00 uur een lof. Daarnaast werden de relieken elke eerste zondag van de maand ter verering uitgesteld.
- In de periode 1840-1865 vinden we stukken waarin Donatus genoemd wordt als patroon van de parochie (rekeningen van het kerkbestuur). Daarna wordt Maria Hemelvaart weer als patrones vermeld. In 1884 vroeg kapelaan Willemse toestemming voor de druk van een boekje over de geschiedenis van de translatie van St. Donatus en een litanie die eerder door de bisschop van 's-Hertogenbosch was goedgekeurd. Tot op heden is nog geen exemplaar van dit boekje aangetroffen. Blijkens een vouwblad uit 1899 waren de diensten inmiddels beperkt tot de feestdag zelf en de zondag onder het octaaf (mis om 7.00 uur, hoogmis om 10.00 uur, lof om 14.30 uur). Elke dag gedurende het octaaf bestond de gelegenheid de reliek te vereren.
- Ondanks het feit dat het vouwblad melding maakt van een grote toeloop, droeg de bedevaart een beperkt regionaal karakter. We vinden enkele berichten over de Donatusverering in de Roosendaalse editie van het dagblad De Grondwet waaruit we kunnen opmaken dat de belangstelling voor deze devotie na de Tweede Wereldoorlog afnam. Was er voor de oorlog steeds sprake van een publieke verering gedurende het gehele octaaf van St. Donatus, na de oorlog beperkte deze zich tot de periode die liep van 6 juli tot en met de daaropvolgende zondag. In 1961 werd de reliek enkel nog op de zondag na 6 juli vereerd.
- Sinds 1992 wordt er weer een eucharistieviering gehouden op de feestdag zelf. De devotie kan zich verheugen in een enigszins toegenomen belangstelling, ook uit België. In het jaar 1999 werd door het bestuurslid P. Verpalen van het parochiebestuur vastgesteld dat de belangstelling voor de verering weer een klein beetje was toegenomen.
↑ top
Materiële cultuur Devotioneel drukwerk
- 1 Ongedateerd aanplakbiljet (folioformaat; z.p.: H.P. van der Hey op de hoek van de Schrijnwerkerstraet, ca. 1830); 2 Litanie ter eere van den H. Donatus, Patroon tegen Onweder, Bliksem en Hagelslag (impr. 19 januari 1899); 3 Lied ter eere van den H. Donatus martelaar patroon tegen onweder, bizonder vereerd in de Kerk te Nispen (Roosendaal: 't Korenbloemke, ca. 1930).
↑ top
Bronnen en literatuur Archivalia: Breda, bisdomarchief, nr. I ds. 273 Nispen.
Literatuur: J.B. Krüger, Kerkelijke geschiedenis van het bisdom van Breda, dl. 4 (Roosendaal: Van Leeuwen, 1878) p. 23-24; Jan Kalf, De katholieke kerken in Nederland (Amsterdam: Van Holkema & Warendorf, 1906) p. 507 en plaat Q, met interieur van de kerk; Dagobert Gooren, 'Sint Donatus en zijn verering in Nederland', in: Brabants heem 23 (1971) p. 7-15; A. Hoogeveen-van Doorn, 'Bedevaarten vanuit Huybergen', in: Den Iechtentrekker 11 (1992) p. 92-93, 104-106; Th. Metz, 'De Heilige Donatus', in: Onder de Toren (juli 1994) p. 2-4; 'Heilige Donatus (ca. 350). Nispen', in: Tijding 18 (1995) nr. 2, p. 37-38; J.C.M. de Jong, 'Kleine devoties in Roosendaal en Nispen', in: Jaarboek De Gulden Roos 56 (1996) p. 107-116; 'Het geloof in de Heilige Donatus', in: BN/De Stem, 28 juni 2000.
Overige bronnen: KDC BiN-dossier Nispen; Meertens Instituut volkskundige vragenlijst 64b (1993) .
↑ top
  naar het KDC, voor aanvullingen en commentaar.