Ossendrecht, H. Apollonia

Cultusobject: H. Apollonia Open Street Maps
Datum: 9 februari (+ octaaf)
Periode: Ca. 1845 - ca. 1955
Religieuze context: Christelijk
Locatie: Parochiekerk van St. Gertrudis
Adres: Dorpsstraat 7, 4641 HV Ossendrecht
Gemeente: Woensdrecht
Provincie: Noord-Brabant
Bisdom: Breda
Samenvatting: Over het ontstaan van de verering van de H. Apollonia in Ossendrecht is weinig bekend. De verering bleef beperkt tot Ossendrecht en omliggende plaatsen. De kleine bedevaart is tot ongeveer 1955 blijven bestaan.
Auteur: René Jacobs
Illustraties:
Topografie - De Gertrudiskerk is midden in het dorp gelegen op een kruispunt aan de rand van de Brabantwal, waar deze naar het poldergebied afdaalt. Ossendrecht werd in 1834 een zelfstandige parochie, afgescheiden van die van Hoogerheide. Vanaf 1801 werd in de kerk, die in 1798 weer aan de katholieken was gekomen, vanuit Hoogerheide de eredienst verzorgd. Deze kerk stamde oorspronkelijk uit het einde van de 15e eeuw en deed dienst tot maart 1896. Na afbraak werd op dezelfde plaats een nieuwe - de huidige - kerk gebouwd, naar een ontwerp van architect P. van Genk uit Leur. Deze werd op 9 februari 1897 in gebruik genomen en op 3 mei 1897 geconsacreerd. In het kader van de liturgische vernieuwingen van het Tweede Vaticaans Concilie en het groot onderhoud werd in 1965 het interieur van de kerk geheel vernieuwd.
↑ top
Cultusobject - De martelares Apollonia leefde te Alexandrië, waar zij een van de slachtoffers was van de christenvervolgingen onder de Romeinse keizer Decius (249 - 251). Volgens haar vita zouden heidenen haar de tanden uit de mond hebben geslagen; volgens latere legenden werden Apollonia's tanden er met een tang uitgetrokken. Zij stierf op de brandstapel. Apollonia wordt bij tandpijn aangeroepen. Zij is de patrones der tandartsen.
- De parochie bezit een ronde reliekhouder (ø 4 cm) uit 1844 met een verzilverde rand. Daarin bevindt zich op goudborduursel een stukje bot van Apollonia met daaronder de gedeeltelijk weggevallen tekst '[...] Apoloniae'. Aan de achterzijde zit een beschadigd rood lakzegel van Joannes van Hooydonk, apostolisch vicaris van Breda.
- Het eerste cultusbeeld van Apollonia is een houten beeld van het bovenlichaam van de heilige op een voetstuk met (lege) reliekholte en versierd met cherubijnenhoofdjes. De heilige houdt de armen gekruist voor de borst, met in de rechterhand een tang, het instrument van haar marteling. De houder is gemaakt in Zuid-Nederland in de jaren 1840 - 1850 (hoogte 81 cm). Omstreeks 1932 werd het beeld in bruikleen afgestaan aan het Bisschoppelijk Museum (thans Breda's Museum, nr. B 251) te Breda, waar het zich nog steeds bevindt. Waarschijnlijk berustte de eerder genoemde reliek in dit beeld.
- Het oude cultusbeeld werd in 1913 vervangen door een beeld dat een schenking was van kerkmeester Constantinus de Beukelaar. Dit beeld van lindehout werd gemaakt door Th. Peeters uit Roermond. Het is gepolychromeerd en heeft een hoogte van 1,40 meter. Het stelt een staande, ongesluierde Apollonia voor, met achter het hoofd een nimbus. In de rechterhand draagt ze een palmtak; in de linkerhand een tang, die afgebroken is. Bij de vernieuwing van het interieur van de kerk in 1965 werd dit beeld verwijderd. Omstreeks 1980 heeft het beeld weer een plaats in de kerk gekregen, waar het sindsdien in het rechter transept staat.
↑ top
Verering - Over het ontstaan van de verering te Ossendrecht is weinig bekend. Op 13 september 1844 werd door de apostolisch vicaris van Breda de verering van de reliek van Apollonia toegestaan. Gelet op deze toestemming en de datering van het beeld, eveneens van rond die tijd, is vermoedelijk de verering omstreeks 1845 ingevoerd. Krüger schreef omstreeks 1875 dat Apollonia op haar feestdag op 9 februari en gedurende het octaaf door de parochianen en door mensen van elders 'tamelijk druk' werd bezocht. Hij vermeldt tevens dat iedere dag een van de zeven relieken die de kerk bezit, werd vereerd, waaronder die van Apollonia.
- De huidige kerk werd in gebruik genomen op 9 februari 1897, de feestdag van Apollonia. Op de dag zelf preekte pastoor J. Wijtvliet tijdens de twee missen. 's Middags onder het lof hield kapelaan H. Vermeulen een 'indrukwekkend sermoen'. Tijdens het octaaf verzorgde de capucijn Honorius uit Breda de predikaties, waarbij de gelovigen werden opgeroepen tot een godsvruchtige verering van Apollonia.
- Uit overlevering blijkt dat de verering op de eerste plaats een lokale aangelegenheid was. Voorzover bekend is er nooit een broederschap geweest. Uit de omliggende plaatsen zoals Hoogerheide, Woensdrecht, Putte, Huijbergen en Bergen op Zoom kwamen mensen op de feestdag of onder het octaaf naar Ossendrecht om haar reliek te vereren en de heilige om voorspraak te vragen. Van groepsbedevaarten is echter geen sprake geweest. Tot ongeveer 1955 is de verering voortgezet, waarna zij langzamerhand in de vergetelheid is geraakt. In 1997 was er geen enkele vorm van verering meer.
↑ top
Bronnen en literatuur Archivalia: Zevenbergen, streekarchief Nassau-Brabant: archief van de parochie St. Gertrudis te Ossendrecht, met name het memoriaal. Eindhoven, Regioarchief: archief Stichting Brabants Heem, enquête r.k. gebruiken (1980).
Literatuur: J. B. Krüger, Kerkelijke geschiedenis van het bisdom Breda, dl. 4 (Roosendaal: M.D. van Leeuwen, 1878) p. 81-91; J.W.A. Gommers, 'Folkloristische kalender voor westelijk Noord-Brabant', in: Sinte Geertruydtsbronne 5 (1928) p. 89; J. van Laarhoven ed., 'Naar gothieken kunstzin'. Kerkelijke kunst en cultuur in Noord-Brabant in de negentiende eeuw ('s-Hertogenbosch: Noordbrabants Museum, 1979) p. 104, reliekhouder; A.E.A. van Gils, Sint Gertrudisparochie Ossendrecht 150 jaar (z.p. 1984) ook uitgegeven in de serie Publikaties van het archivariaat Nassau-Brabant nr. 63; Museum te gast: religieuze schilder- en beeldhouwkunst uit het Breda's Museum te Breda (Weert: Museum Jacob van Horne, 1991) p. 26-27, reliekhouder; F.E.R. de Maar, De heilige Apollonia in Nederland en Vlaanderen. Duizend jaren beschermheilige van de tandpijnlijders en in de twintigste eeuw eveneens van de tandartsen (Nijmegen: Stichting tot bevordering van tandheelkundige illustraties, 1991) p. 32-33; 'Heilige Apollonia (†ca. 249). Ossendrecht', in: Tijding 18, nr. 2 (1995); Ton van Balveren e.a., Op bedevaar van Ossendrecht naar Rome b.g.v. de heiligverklaring van zuster Marie Adolphine (Ossendrecht 2000); Charles Caspers, 'Het voortleven van Marie-Adolphine (+ 9 juli 1900), een van de 120 martelaren van China', in: Jaarboek De Ghulden Roos 64 (2004) p. 23-44.
Overige bronnen: KDC BiN-dossier Ossendrecht.
↑ top
  naar het KDC, voor aanvullingen en commentaar.