Overloon, H. Donatus

Cultusobject: H. Donatus Open Street Maps
Datum: Tweede zondag van juli (+ octaaf)
Periode: 1885 - ca. 1965
Religieuze context: Christelijk
Locatie: Parochiekerk van de HH. Theobaldus en Antonius van Padua
Adres: 14 Oktoberplein 9, 5825 CC Overloon
Gemeente: Boxmeer
Provincie: Noord-Brabant
Bisdom: 's-Hertogenbosch
Samenvatting: In de jaren 1884-1885 wist de pastoor van Overloon een verering van Donatus te initiëren die succesvol was in het dorp en de omliggende plaatsen. Nadat in het najaar van 1944 het devotiebeeld verloren was gegaan, is de verering verlopen. De Donatusbroederschap werd in 1975 opgeheven.
Auteur: Walter van Halen
Illustraties:
Topografie ⟶ Overloon, H. Theobaldus.

↑ top
Cultusobject - Zie voor St. Donatus ⟶ Beers.
- In juni 1885 verkreeg de parochiekerk via bisschop Godschalk van 's-Hertogenbosch een reliek 'ex ossibus S. Donati Martyris' ('uit het gebeente van St. Donatus martelaar').
- Van het originele devotiebeeld, dat in 1944 verloren is gegaan, zijn geen afbeeldingen of beschrijvingen bekend. Omstreeks 1950 is een nieuw devotiebeeld van de H. Donatus gemaakt door C. van Dongen uit Venray. Het beeld maakt deel uit van een serie van drie beelden, die alle van hout en 1,22 meter hoog zijn. Donatus is afgebeeld als legioensoldaat met bliksemschichten in de rechterhand. Tegen zijn linkerbeen staat een schild. Het beeld hangt achterin de kerk tegen de linkerzijmuur, in de nabijheid van de doopkapel.
↑ top
Verering - In november 1884 richtte pastoor Deenen een verzoek aan bisschop A. Godschalk van Den Bosch om een Donatusbroederschap te mogen oprichten, na daartoe herhaalde malen te zijn verzocht door parochianen. De pastoor verlangde in feite twee zaken. Hij wilde de mogelijkheid om een volle aflaat te verdienen voor allen, die de parochiekerk op de tweede zondag in juli, de feestdag van de H. Donatus, of gedurende het octaaf zouden bezoeken. Daarnaast wenste hij een broederschap op te richten met het doel 'den H. Donatus op eene bijzondere wijze te vereeren, ten einde door zijne voorspraak bevrijd te blijven van alle schadelijke uitwerksels des onweders en deelachtig te worden aan de H. Misoffers, die voor de Broeders en Zusters opgedragen, en aan de gebeden en goede werken die door hen verricht worden'.
- Beide verzoeken zouden worden ingewilligd, maar de broederschap had een wat merkwaardige start. Het verzoek om een volle aflaat werd door Rome ingewilligd, maar beperkt tot de leden van de Donatusbroederschap. De bisschop had die op dat moment nog niet opgericht, maar ging daar vervolgens onmiddellijk toe over. Dit gebeurde op 7 januari 1885. De statuten moesten toen nog door de pastoor opgesteld worden; op 12 maart 1885 werden ze door de bisschop Godschalk van 's-Hertogenbosch goedgekeurd. In juni 1885 verkreeg de parochiekerk een reliek van St. Donatus. Om de godsvrucht van de gelovigen nog meer op te wekken en de diensten op de tweede en derde zondag van juli nog meer luister bij te zetten verkreeg Deenen ook toestemming tot 'expositie van het Allerheiligste in ostensorio'.
- Afgaande op de archivalia betreffende de Donatusbroederschap te Overloon, werd de verering een succes bij de gelovigen uit de eigen parochie en directe omgeving. Vooral de bijzondere requiemmis droeg daartoe bij. In 1895 begon pastoor J. Wouters (1891-1898) met een ledenregister van de broederschap. Onder de honderden leden bevonden zich inwoners van Venray, Venray-Heide, Oploo, Maashees, Holthees, Merselo, Bergen en Ayen en Vierlingsbeek. Over het algemeen kan geconcludeerd worden, dat verreweg de meeste leden binnen een straal van tien, twaalf kilometer tot de kerk van Overloon woonden. Onder hen was een groot aantal Limburgers.
- In 1930 waren zelatrices werkzaam te Groeningen, Vierlingsbeek, Maashees, Holthees en Oploo in Noord-Brabant, en te Bergen, Venray-Heide, Merselo en Venray in Limburg. In 1947 werd een nieuw vouwprentje voor de broederschap gedrukt, in een oplage van 3000 exemplaren. Nadat in 1947 een onbekend aantal medailles was besteld, werden in 1950 300 en 1955 nog eens 200 medailles aangeschaft.
- Op 21 december 1942 had het Donatusfonds ƒ5741,915 in kas en ƒ1468,47 op het spaarbankboekje. In 1957 was het totale saldo opgelopen tot ⨍10.500. Dat het fonds slechts langzaam groeide kwam door de hoge onkosten. Zo stonden in 1961 tegenover de inkomsten van ⨍489,50 aan contributie en ⨍23,75 aan offers en de verkoop van medailles onder meer de uitgavenposten van ⨍250,- voor 'processiebenodigdheden', ⨍25,- voor 'opluistering processie' en 23 zielmissen à 8 gulden. Beide processieuitgaven stonden sinds 1930 jaarlijks voor dezelfde bedragen in het kasboek vermeld.
- Een van de vier processies die jaarlijks door de straten van Overloon trokken, werd gehouden ter ere van Donatus. Niet alleen het devotiebeeld werd meegedragen, maar ook het door 'maagden' omgeven Mariabeeld en het H. Sacrament met baldakijn, dat door het Theobaldusgilde werd geflankeerd. De processiemeesters van de Donatusbroederschap van Overloon liepen verspreid over de stoet; met hun staf gaven zij het ritme van de gebeden aan.
- In maart 1975 hief pastoor J.M. der Kinderen de Donatusbroederschap en het bijbehorende fonds op. Sinds vele jaren echter was de broederschap praktisch verdwenen, er waren geen zelatrices meer, geen ledenlijsten en geen contributie-inning. De pastoor had sinds zijn benoeming in 1970 geen missen meer gelezen voor de broederschapsleden. Evenmin had hij de bij het St. Donatusfeest horende volle aflaat nog langer om de zeven jaar in Rome laten verlengen. Omdat in de statuten niets over een mogelijke opheffing van de broederschap stond vermeld, wilde Der Kinderen met het geld uit het fonds tot een soort fundatie komen. Het fundatiekapitaal werd bepaald op ⨍3000,- waarvoor gedurende vijftien jaar jaarlijks zes missen voor de overledenen van de broederschap opgedragen zouden worden. De overige gelden mochten worden besteed voor schuldaflossing van de kerkenkas. Op 18 maart 1975 keurde bisschop J. Bluyssen de opheffing van de Donatusbroederschap goed. Anno 1997 herinnert alleen het Donatusbeeld achter in de parochiekerk van Overloon aan een verdwenen, maar eertijds bloeiende verering van de bliksemheilige.
↑ top
Materiële cultuur - Medailles: 1 'H. Donatus B.V.O.', ovale vorm met een afbeelding van Donatus aan de ene zijde en 'Broederschap van den H. Donatus' zonder afbeelding aan de andere zijde. Onder de afbeelding van de heilige Donatus staat 'France'; 2 'St Donat, priez P.N.' met afbeelding aan de ene zijde en 'Broederschap van den H. Donatus' zonder afbeelding aan de andere zijde.

Devotioneel drukwerk
- Broederschapsprentjes: 1 'Broederschap van den H. Donatus, Martelaar, bijzondere patroon tegen alle schade en ongelukken, die door donder, bliksem, hagel, stortregens enz. kunnen veroorzaakt worden. Deze broederschap, door Z.H. Paus Leo XIII met bijzondere gunsten verrijkt, is onder nadere bevestiging en goedkeuring van Z.D.H. den Bisschop van 's-Bosch, dd. 7 Januari 1885, opgericht in de Kerk te Overloon' (8,5 x 13,8 cm; 4 p.). Met vermelding doel, voorwaarden en voordelen van de broederschap, alsmede van een 'Litanie ter eere van den H. Donatus' en een 'Gebed' (Cuijk: Jos. J. van Lindert; impr. 12 maart 1885). De vouwprentjes van de Donatusbroederschap van Hernen en Leur zijn identiek, met uitzondering van de genoemde pausen en de hoogte van de contributie; 2 'Broederschap van den H. Donatus, Martelaar, bijzondere patroon tegen alle schade en ongelukken, die door donder, bliksem, hagel, stortregens enz. kunnen veroorzaakt worden. Gevestigd in de Parochie van de H. Theobaldus te Overloon' met afbeelding van Donatus als legioensoldaat al biddend geknield in bos (8,5 x 138 cm; 6 p.). Op achterzijde: 'Inschrijving' ('s-Hertogenbosch: Zuid-Ned. Drukkerij; impr. 12 maart 1885, evulg. J. Pompen, 13 juni 1921), coll. D. Gooren; 3 idem, afgezien van de spelling, de hoogte van de contributie en het weglaten van de speciale voorwaarde voor de requiemmis (1947).
↑ top
Bronnen en literatuur Archivalia: 's-Hertogenbosch, bisdomarchief: parochiedossier Overloon; inventaris kerkelijk kunstbezit Overloon; dagregister uitgaande brieven van de bisschop. Overloon, parochiearchief: broederschapsstukken.
Literatuur: [⟶ Overloon, Theobaldus]; D. Gooren, 'Sint Donatus en zijn verering in Nederland', in: Brabants heem 23 (1971) p. 11.
Overige bronnen: KDC BiN-dossier Overloon-Donatus; mondelinge informatie uit 1996 van pastoor H. Tolboom m.s.c. en de heer J. Jacobs te Overloon.

↑ top
  naar het KDC, voor aanvullingen en commentaar.