Overloon, H. Theobaldus (Theobald)

Cultusobject: H. Theobaldus (Theobald) Open Street Maps
Datum: Eerste zondag van juli
Periode: 19e eeuw (?) - ca. 1942
Religieuze context: Christelijk
Locatie: Parochiekerk van de HH. Theobaldus en Antonius van Padua
Adres: 14 Oktoberplein 9, 5825 CC Overloon
Gemeente: Boxmeer
Provincie: Noord-Brabant
Bisdom: 's-Hertogenbosch
Samenvatting: De verering van Theobaldus komt voort uit het patroonsfeest en werd speciaal door het zeventiende-eeuwse (?) Sint-Theobaldusgilde in stand gehouden. Onbekend is wanneer de devotie tot hem als patroon tegen de koorts van meer dan lokale betekenis is geworden. In 1930 werd de verering nieuw leven ingeblazen door onder meer de aankoop van een nieuw devotiebeeld. Toch bleef de Theobaldusviering vooral een gildefeest.
Auteur: Walter van Halen
Illustraties:
Topografie - De in 1553 tot parochiekerk verheven Theobalduskapel deed tot 1648 dienst als bedehuis voor de Overloonse katholieken. In de Generaliteitsperiode ging men aanvankelijk ter kerke op het grondgebied van Venray, maar omstreeks 1672 bouwde men een schuurkerk met pastorie bij het oude kerkgebouw te Overloon. De middeleeuwse kerk werd in 1800 gerestitueerd aan de katholieken. In 1887 verrees onder leiding van architect C.J.H. Franssen een nieuwe toren met balustrade, die voor de kerk kwam te staan.
- In 1911 werd een nieuwe kerk in neoromaanse stijl gebouwd naar een ontwerp van architect J. Stuyt. De toren bleef behouden en verkreeg een echte spits. In 1936 werd de kerk uitgebreid met zijbeuken.
- Tijdens de slag om Overloon (september-oktober 1944) werd de parochiekerk verwoest. Weldra werd een schuur als noodkerk ingericht. In 1955 werd begonnen met de bouw van een nieuwe kerk naar een ontwerp van architect J. Strik, die met Kerstmis 1956 in gebruik werd genomen. De Bossche Kerkbouwstichting droeg bij aan de financiering, op voorwaarde dat aan de kerkpatroon van Overloon, de H. Theobaldus, voortaan de H. Antonius van Padua werd toegevoegd (vgl. ⟶ Biest-Houtakker, Antonius van Padua, ⟶ Keldonk, ⟶ Loosbroek en ⟶ Netersel. Op 12 mei 1957 werden kerk en hoogaltaar door bisschop W.P.A.M. Mutsaerts van 's-Hertogenbosch geconsacreerd.
↑ top
Cultusobject - Theobaldus (†30-6-1066) werd als edelman geboren in het Franse Provins en begraven in het Noord-Italiaanse Vicenza. Hij leidde een ascetisch leven als kluizenaar; eerst in de Luxemburgse Ardennen, later bij Vicenza, waar hij toetrad tot de orde van de camaldulenzen. Paus Alexander II verklaarde hem in 1073 heilig. Theobaldus wordt vooral vereerd in Luxemburg en in de Elzas.
- Overloon verkreeg via de abt van Westmalle in 1842 een reliek van haar kerkpatroon: 'ex ossibus H. Theobaldi Eremitae Conf.' ('uit het gebeente van de H. Theobaldus, kluizenaar en belijder').
- Het oudste cultusbeeld (gepolychromeerd, lindehout; 1,50 m) is in 1930 gemaakt door de firma J. Thissen uit Roermond. Theobald is voorgesteld in priesterornaat. Het beeld kwam in 1964 terecht in de kelder van de kerk. Daar werd het omstreeks 1975 herontdekt door gildebroeder J. Jacobs. Het beeld was aan de onderzijde verrot omdat het al die tijd in het water had gestaan. Timmerman en gildebroeder P. Hendriks restaureerde het beeld. De houten nimbus werd vervangen door een ijzeren ring. Hierna verkreeg het een plaats in de doopkapel.
- Na de nieuwbouw van de kerk viel het oude cultusbeeld als zijnde te traditioneel in ongenade. In 1964 werd een nieuw beeld van Theobaldus (1,20 m; gepolychromeerd) in de kerk geplaatst. Het maakt deel uit van een serie van vier, vervaardigd door L. Geurtjens uit Berlicum. Theobaldus is als zwerver afgebeeld in schamele kleren en met een gebedeld brood in zijn linkerhand. Voordat hij priester werd gewijd had Theobaldus volgens zijn levensbeschrijving onder meer drie jaar al bedelend rondgetrokken. Onder zijn voeten ligt een duivel ten teken dat Theobaldus het kwade overwonnen heeft. Het beeld van Theobaldus is achter in de kerk opgehangen, bij binnenkomst rechts van de hoofdingang.
↑ top
Verering - De verering van de H. Theobaldus te Overloon komt voort uit zijn status als parochie- en kerkpatroon. In 1441 wordt de 'capella Theobaldi in Loen' voor het eerst vernoemd. Zij behoort dan tot de parochie Vierlingsbeek. In 1553 wordt Overloon een zelfstandige parochie. De feestdag van de kerkpatroon, 30 juni, valt samen met die van de apostel Paulus, zodat Theobaldus op 1 juli werd gevierd.
- Over de verering van Theobaldus in Overloon uit de tijd voor de 19e eeuw is niets bekend. Theobaldus werd in de 19e eeuw en ook nog in de jaren dertig van de 20e eeuw vereerd als beschermer tegen kinkhoest, kwade koortsen en zweren. De vereerders waren in ieder geval ook afkomstig uit de buurtdorpen. Na de oprichting van de broederschap ter ere van de H. Donatus (⟶ Overloon, Donatus) in 1885 verflauwde de aandacht voor Theobaldus, wiens feestdag op de zondag voor die van Donatus viel. Pastoor P.J. van Empel (1924-1942) blies de devotie voor de parochiepatroon nieuw leven in. In 1930 verkreeg de parochiekerk niet alleen een nieuw devotiebeeld, maar werd er ook een litanie ter ere van de H. Theobaldus in druk uitgegeven.
- Na de Tweede Wereldoorlog stond het patroonsfeest op de eerste zondag van juli voornamelijk in het teken van de gildeviering. Als er mensen van buiten de parochie kwamen dan was dat meer voor het gilde dan voor de patroonheilige als beschermer tegen kwade koortsen. De litanie van 1930 werd voor zover bekend niet langer gebeden tijdens de mis. Op maandagmorgen vormde de 'stille' gildemis, waarin alle gildebroeders verplicht aanwezig moeten zijn, het begin van de echte gildefeestdag met koningschieten.
- Anno 1997 vindt op de eerste zondag van juli een plechtige viering plaats door het Theobaldusgilde. De mis tijdens de voorafgaande zaterdagavond is een echte parochieviering. Naast zangkoor 'Logeko' en fanfare 'Vriendenkring' hebben alle parochiële werkgroepen een inbreng in de dienst. In het apart voor die dienst gemaakt misboekje staat ook het door de huidige pastoor H. Tolboom m.s.c. gemaakt slotlied, waarin de voorspraak van de H. Theobaldus wordt ingeroepen. Het Theobaldusbeeld van 1930 heeft in beide kerkdiensten een ereplaats rechtsvoor op het priesterkoor.
- Niet alleen het Overloonse gilde had Theobaldus als patroonheilige, ook de nationale R.K. Bond van Brandstoffenhandelaren droeg hem in het vaandel. Volgens zijn levensbeschrijving had Theobaldus ooit de kost verdiend met het maken van houtskool en kwam hij zo aan het patronaat van de kolenbranders en -handelaren. Het was de genoemde bond die het hoofdaltaar in de nieuwe kerk schonk. Deze bond zou later na een geldinzameling via het bondsblad ook een donatie geven voor het nieuwe Theobaldusbeeld.
↑ top
Materiële cultuur - De kerk bezit zilveren missaalbeslag uit het midden van de 18e eeuw waarop Theobaldus is afgebeeld in misgewaad, bonnet op het hoofd en kruis in linkerhand, maar ook met voor hem ongebruikelijke legerattributen (kanon, kogels, trom) aan zijn voeten.

Devotioneel drukwerk
- 1 vouwprentje 'Litanie ter ere van de heilige Theobaldus [in de parochiekerk te Overloon]', met foto van het beeld (impr. 's-Hertogenbosch, 28 mei 1930; 7,8 x 12 cm; coll. D. Gooren). Deze litanie is ook opgenomen in het boek van J.B. Keyzers (1932); 2 Het leven van den H. Theobaldus. Priester en eremiet. Naar het Fransch van mgr August Allou bisschop van Meaux, vertaald door Joannes Baptist Keyzers o.s.c. missionaris van Noord-Amerika (Cuijk 1932); 3 Niet alleen maar samen. Feest van de H. Theobaldus 2 juli 1995, misboekje.
↑ top
Bronnen en literatuur Archivalia: Overloon, parochiearchief. 's-Hertogenbosch, bisdomarchief: parochiedossier Overloon; inventaris kerkelijk kunstbezit Overloon.
Literatuur: L.H.C. Schutjes, Geschiedenis van het bisdom 's-Hertogenbosch, dl. 5 (Sint-Michielsgestel: Instituut voor Doofstommen, 1876) p. 476-477; Jan Kalf, De katholieke kerken in Nederland (Amsterdam: Van Holkema & Warendorf, 1906) p. 428; J. der Kinderen, 'Overloon en de oorlog', in: Mondelinge informatie, 25 augustus 1972, p. 6; W.H.Th. Knippenberg, Kultuurhistorische verkenningen in de Kempen III. Oude pelgrimages vanuit Noord-Brabant (Oisterwijk: Stichting Brabants Heem, 1968) p. 60; J. Torsy, Der grosse Namenstagskalender. 3720 Namen und 1560 Lebensbeschreibungen unserer Heiligen (Freiburg 1985); G. van Dijck, Juist die plek. Overloon... Een dorp dat groeide, verdween en herrees (z.p. 1989).
Overige bronnen: KDC BiN-dossier Overloon-Theobaldus; mondelinge informatie uit 1996 van pastoor H. Tolboom m.s.c. en de heer J. Jacobs te Overloon.

↑ top
  naar het KDC, voor aanvullingen en commentaar.