Puiflijk, H. Jan (Johannes) de Doper

Cultusobject: H. Jan (Johannes) de Doper Open Street Maps
Datum: 24 juni
Periode: 16e eeuw (?) - 17e eeuw
Religieuze context: Christelijk
Locatie: Parochiekerk van St. Jan de Doper
Adres: -
Gemeente: Druten
Provincie: Gelderland
Bisdom: 's-Hertogenbosch
Samenvatting: Deze bedevaart naar een beeld van St. Jan is vermoedelijk ontstaan in de (late) middeleeuwen. Over de bedevaartpraktijk is verder nauwelijks iets bekend. De devotie is waarschijnlijk in de loop van de 17e eeuw uitgedoofd.
Auteur: Peter Jan Margry
Illustraties:
Topografie - De voormalige heerlijkheid Puiflijk is een dorpje gelegen ten zuiden van Druten in het Land van Maas en Waal. De parochiekerk van St. Jan de Doper, gebouwd op een lage heuvel, was een van de oudste van Maas en Waal en behoorde reeds in de 12e eeuw aan het kapittel van Xanten. Kerkrechterlijk viel de parochie tot 1561 onder het aartsdiakonaat Xanten (aartsbisdom Keulen) en na 1561 onder het bisdom Roermond. De oude parochiekerk, die tijdens de reformatie in protestants bezit kwam, werd in 1816 gesloopt. De toren, zijnde gemeentelijk eigendom, is bewaard gebleven. Deze agrarische nederzetting had een dun bewoonde dorpskern.
- In 1868-1870 werd een nieuwe neogotische r.k. St. Janskerk van de hand van architect C. Weber aan de Kerkstraat / hoek Van Mekerenstraat (nr. 2) gebouwd. Sinds 1993 wordt de kerk gerestaureerd en weer van beelden en andere versieringen voorzien, die eind jaren zestig uit de kerk werden verwijderd.
↑ top
Cultusobject - Zie voor St. Jan ⟶ Groningen, St. Jan de Doper.
- St. Jan werd te Puiflijk vereerd in de vorm van een beeld: 'St. Johans beelt'. Nadere gegevens ontbreken.
↑ top
Verering - De attestatie van bedevaarten naar een St. Jansbeeld in of nabij Puiflijk is alleen overgeleverd via twee archivalische vermeldingen uit 1608 en 1614. Het betreft in beide gevallen klachten betreffende een 'superstitie[u]sen toeloop van volck geschiet int besoecken [...] van St. Johans beelt op St. Johan'. Het Hof van Gelre te Arnhem beval op 5 mei 1608 ambtman Jacob Mom van Maas en Waal ter plaatse een publicatie uit te laten vaardigen opdat niemand 'op die voors. of andere dagen [...] tot Puflic sich tot sulcken einde [waagde] te begeven'.
- In de acta van de classis van Nijmegen op 2-4 mei 1614 wordt nog aangetekend: 'Sal nochmaels by den E. Hove door visitatores aengehouden worden, dat doch eenmaal beedevaert tot Haeren [Bergharen] ende Puffelick verhindert ende de outaeren affgebrooken worden'.
De bedevaart ging blijkbaar nog steeds door en bovendien was er op de plaats van samenkomst een 'outaer' (altaar) opgesteld. Het is niet duidelijk of hiermee het oude altaar in de parochiekerk werd bedoeld of dat er op een andere locatie een heilige plaats is ontstaan.
- Latere vermeldingen van de Jansdevotie zijn niet bekend, zodat men misschien mag aannemen dat de verering in de loop van de 17e eeuw, toen er geen priester beschikbaar was, is opgehouden. Pas in 1663 was er weer een r.k. priester die zich in het dorp vestigde. Ook uit de 19e en 20e eeuw is er geen enkele devotionele verering voor St. Jan bekend.
- In oktober 1993 werd weer een beeld van St. Jan in de parochiekerk op een sokkel tegen een pilaar dicht bij het altaar geplaatst. Het gerestaureerde beeld werd van Museum Catharijneconvent te Utrecht verkregen. Jaarlijks is er op 24 juni een extra viering die in het teken van St. Jan staat.

↑ top
Bronnen en literatuur Archivalia: Puiflijk, parochiearchief: het oude deel is in 1665 verbrand; in het nieuwe deel, dat teruggaat tot ongeveer het midden van de vorige eeuw, zijn geen aanwijzingen te vinden over een eventuele bedevaart. Arnhem, Rijksarchief in Gelderland: correspondentie van het Hof van Gelre met het Kwartier van Nijmegen (1608); acta van de classis Nijmegen, 2-4 mei 1614.
Tekstedities: Beide stukken uit het Rijksarchief uit 1608 en 1614 zijn uitgegeven door H.L. D[riessen], ''Paapsche stouticheden' in het Land van tusschen Maas en Waal in 1608', in: Bijdragen en mededelingen Gelre 41 (1938) p. 212.
Literatuur: L.H.C. Schutjes, Kerkelijke Geschiedenis van het bisdom 's Hertogenbosch, dl. 5 (Den Bosch: Teulings, 1876) p. 496-501; J.S. van Veen en A.A. Beekman, Geschiedkundige atlas van Nederland. De kerkelijke indeeling omstreeks 1550 tevens kloosterkaart, dl. 3 (Den Haag: Nijhoff, 1923) p. 23; A.G. Schulte, Land van Maas en Waal ('s-Gravenhage: Staatsuitgeverij, 1986) p. 103-109; Henry van Rooij, 'Puiflijk herstelt haar neo-gotische parochiekerk etc.', in: Bisdomblad 73 (14/7/1995) p. 4-5, met foto St. Jansbeeld.
Overige bronnen: KDC BiN-dossier Puiflijk; Stichting Kerkelijk Kunstbezit in Nederland Utrecht, gegevens St. Jansbeeld

↑ top
  naar het KDC, voor aanvullingen en commentaar.