Schin op Geul, H. Cornelius

Cultusobject: H. Cornelius Open Street Maps
Datum: 16 september (+ octaaf)
Periode: 1859 - heden
Religieuze context: Christelijk
Locatie: Parochiekerk van St. Mauritius
Adres: Hoogbeek 23, 6305 BH Schin op Geul
Gemeente: Valkenburg aan de Geul
Provincie: Limburg
Bisdom: Roermond
Samenvatting:

De bedevaart naar de H. Cornelius in Schin op Geul is waarschijnlijk omstreeks 1859 ontstaan en kent continuïteit tot heden. De bedevaartgangers zijn voornamelijk afkomstig uit Zuid-Limburg.

Auteur: Jan van Herwaarden & Ottie Thiers
Illustraties:
Topografie

- De H. Mauritiusparochie is vermoedelijk een dochterparochie van Meerssen. Het dorp 'Schina' wordt al vermeld in het oudste gedenkboek (circa 847) van de abdij St. Remigius te Reims. Deze abdij had bezittingen bij Meerssen, waaronder een landgoed te Schin op Geul, waar al vroeg een parochie werd gesticht. 
- De op een heuvel gelegen parochiekerk heeft in de loop der eeuwen verschillende verbouwingen en vergrotingen ondergaan. Waarschijnlijk stond hier reeds in de 9e eeuw een kerkje. Het oudste gedeelte van de huidige kerk, het achterste smalle deel van het schip, was oorspronkelijk een romaans driebeukig zaalkerkje. De huidige toren en de zijmuren zijn in 1768 herbouwd in mergelsteen; in 1794/1795 werd een nieuw bakstenen koor aangebouwd. 
- In 1926/1927 werd de kerk vergroot onder leiding van architect Van Groenendael uit Maastricht. In plaats van het oude koor werden aan het oude zaalkerkje een nieuw groot middenschip met twee zijbeuken, een nieuw rondgesloten priesterkoor en twee sacristieën gebouwd. In 1959 volgde een algehele restauratie van de kerk.
- Op een interieurfoto, genomen voor 1927, staat het Corneliusbeeld vooraan in het middenschip op een console links aan de muur, tegenover de preekstoel. Het Corneliusbeeld heeft lange tijd aan de zuidelijke zijmuur gestaan in het smalle deel van het schip. Jaarlijks werd het voor het Corneliusfeest verplaatst naar het priesterkoor. In 1996 heeft het beeld een vaste plaats gekregen op het voormalige marmeren St. Jozefaltaar in de zuidelijke zijbeuk. 
 

Cultusobject - Zie voor St. Cornelius ⟶ Borgharen.
- Een fragment uit het gebeente van de heilige is gevat in een vergulde ronde theca (het certificaat is getekend te Rome door Fr. Gabriel Moriondo op 23 november 1936). De pastoor verkreeg de reliek eind december 1936 door bemiddeling van Jos. Maria Drehmann en de nuntius in Den Haag, Paolo Giobbe. Onder het botpartikel, dat in het hart van een lichtblauw papieren bloempje is bevestigd, staat op een papierstrookje de tekst 'S. Cornelii P.M.' De theca (ø 2,5 cm) wordt bewaard in een geelkoperen reliekhouder (ø circa 7 cm) uit het begin van de 19e eeuw, gevat in een staande moderne houder van plexiglas in de vorm van een kruis. Gedurende het Corneliusoctaaf wordt deze op het hoofdaltaar geplaatst.
- Een ander reliekcertificaat vermeldt een reliek bestaande uit een botsplinter, gevat in een ovale verzilverde theca; het certificaat is uitgegeven te Rome op 8 december 1857 en op 25 maart 1859 te Roermond voorzien van toestemming tot publieke verering door J.A. Paredis. De reliek is echter niet meer aanwezig.
- Een gepolychromeerd gipsen beeld uit 1885 (hoogte 1,90 m) stelt de H. Cornelius voor als paus. Hij draagt een tiara in de vorm van de hoofdbedekking van Perzische koningen, houdt in de linkerhand een pausstaf en in de rechter een hoorn. Op de sokkel staat 'H. Cornelius'.
Verering - De verering voor St. Cornelius is in Limburg verspreid vanuit zijn heiligdom in Kornelimünster (bij Aken), waar sinds de 9e eeuw belangrijke relieken van hem worden bewaard. Als gevolg van de opheffing van het Corneliusklooster in Kornelimünster omstreeks 1800 ontstonden in de regio nieuwe Corneliusbedevaartplaatsen. De vondst van de catacomben van Calixtus aan de Via Appia bij Rome van Cornelius' graf in 1852 gaf weer een extra impuls aan de verering.
- De eerste bewijzen voor het bestaan van een bijzondere devotie voor H. Cornelius te Schin op Geul dateren uit 1859, toen de kerk naast een Corneliusreliek ook een aflaat verwierf, eenmaal per jaar te verdienen op zijn feestdag of in het octaaf daarvan. Bovendien kreeg de kerk in hetzelfde jaar toestemming tot expositie van het H. Sacrament op de feestdag en in het octaaf. Volgens Van Rooijen (1918) kwamen op zijn minst sinds 1873 bedevaartgangers uit de omliggende regio naar het Corneliusoctaaf. Volgens pastoor J.H. Heijnen (1912-1917) stroomden van 16 tot 23 september zowel parochianen als pelgrims naar de kerk. Uit de kasboeken blijkt dat de Corneliusfeest-week een van de drukste weken van het jaar was, waarin het offerblok aan het begin van de 20e eeuw zo'n fl. 25,- opbracht (normaal per maand ca. fl. 10,-). Vanaf de jaren veertig bracht het Corneliusoctaaf honderden guldens per jaar op.
- In de loop der tijd hebben de paters redemptoristen uit Wittem tijdens het Corneliusoctaaf geassisteerd; ook verzorgden zij elke tien jaar tijdens de feestweek een volksmissie. In 1936 besloot men de missie in februari te houden en deze tijdens het octaaf te vernieuwen.
- Reeds decennialang begint het octaaf al voor 16 september. De feestweek wordt aangekondigd in het parochieblad, de streekkrant Heuvelland Actueel, via de tv-reclamezender en middels affiches. Elke dag zijn er een of meerdere missen met relikwieverering en zegen; op de woensdag in de feestweek vindt de kinderzegening plaats. Vroeger (tot medio 1964) werd ook brood gezegend. Buiten de Corneliusweek komt het enkele malen per jaar voor dat de pastoor op verzoek de Corneliuszegen geeft.
- Sinds 1940, waarschijnlijk al eerder, zijn tijdens de Corneliusweek devotiekaarsen, Corneliusboekjes, prentjes, medailles, en flesjes met gewijd Corneliuswater verkrijgbaar. Vanaf 1994 wordt in een winkeltje in het kerkportaal een aanmerkelijk uitgebreider assortiment Cornelius- en andere devotionalia aangeboden. Op de eerste dag van de feestweek wordt de hele voorraad door de pastoor met een speciale formule gezegend. In dit portaal staat ook een bruine stenen pot (ca. 60 cm hoog) waarop een wit kruis en een kraantje zijn aangebracht en waar de vereerders Corneliuswater kunnen tappen.
- De H. Cornelius wordt te Schin op Geul vooral vereerd als patroon tegen zenuwziekten; nog steeds vraagt men zijn voorspraak bij lichamelijke klachten, maar de nadruk is verschoven naar geestelijke noden als stress en relatieproblemen.

Broederschap
- In 1940 vroeg pastoor J. Kurris de bisschop toestemming gelovigen op te nemen in een Corneliusbroederschap. Deze was in Schin op Geul nog niet opgericht. De bisschop raadde de pastoor aan contact op te nemen met zijn collega in ⟶ Borgharen of ⟶ Heerlerheide; hij voelde weinig voor de oprichting van nog een Corneliusbroederschap in Zuid-Limburg. De afloop van Kurris' initiatief is niet bekend.
- Sinds 1991 (mogelijk al eerder) kan men zich niettemin te Schin op Geul inschrijven in een Corneliusbroederschap (kosten fl. 2,-). De broederschap is nooit formeel opgericht; er zijn dan ook geen aflaten aan verbonden. Elke maand wordt een mis gelezen voor de leden; bovendien wordt in alle missen die geen bijzondere intentie hebben voor hen gebeden. De meeste inschrijvers (jaarlijks meer dan honderd, waaronder gezinnen) komen uit geheel Zuid-Limburg, een aantal uit verspreide plaatsen in de rest van Nederland en een enkeling uit het buitenland:

Amby, Banholt, Beek, Berg en Terblijt, Bocholtz, Bovenkarspel, Breda, Broekhem, Bunde, Camerig, Delft, Deventer, Diepenbeek (B), Epen, Eys, Geleen, Groesbeek, Gulpen, Heerlen, Hoensbroek, Hoogerheide, Houthem, Hulsberg, Jabeek, Kerkrade, Klimmen, Landgraaf, Leeuwarden, Maastricht, Margraten, Mechelen, Meerssen, Merkelbeek, Meterik, Noorbeek, Nuth, IJzeren, Oldeberkoop, Panhuis, Pijnacker, Ransdaal, Reijmerstok, Rotterdam, Scheulder, Schiedam, Schimmert, Schin op Geul, Schoonbron, Sibbe, Simpelveld, Slenaken, Strucht, Ulestraten, Utrecht, Vaals, Valkenburg, Veghel, Velp, Vianen, Vijlen, Voerendaal, Walem, Wijlre, W.rade (Weusten- of Wijnandsrade), Wittem, Zeist.

- In 2019 organiseerde de in Limburg actieve Stichting Pelgrimswegen en Voetpaden op 21 september een tocht vanuit het Corneliusheiligdom (⟶) Heerlerheide naar Schin op Geul en weer terug. De rondgang kent een gemengd karakter, zowel wandeltocht als pelgrimage.

Materiële cultuur Devotionalia
- Lange tijd waren in Schin op Geul alleen aluminium medailles verkrijgbaar. Sinds 1994 heeft M.J. Rolbroek een uitgebreid assortiment devotionalia opgebouwd. De artikelen worden geleverd door de firma Bel-Art uit Banneux (B). De Corneliusartikelen (met een afbeelding van het beeld van Schin op Geul) zijn op bestelling gemaakt en worden ook afgenomen door kleinere Corneliusbedevaartplaatsen in België en Frankrijk.
- Medailles: 1 aluminium ovale medaille met op voorz. staande Cornelius met hoorn, staf en tiara en de randtekst 'H. Cornelius, bid voor ons', op de achterz. Maria op een wolk, stralen omlaagzendend (als Wonderdadige Medaille), en de tekst 'O Marie, conçue sans péché, priez p. nous, qui avons recours á vous!' (in 1998 niet meer in assortiment); 2 verzilverde ronde medaille (ø 1,5 cm) met afbeelding van Cornelius (ten halve) met hoorn, staf en tiara en randtekst 'Stus Cornelius / O.P.N.'
- Kaarsen: 1 noveenkaars 'Angela' (h. 18 cm), voorzien van plakplaatje bruin/wit met afb. van het Corneliusbeeld en de tekst 'H. Cornelius / Schin op Geul' (h. 12 cm); 2 stompkaars, iets kleiner, met hetzelfde plakplaatje.
- Water: gewijd water in plastic flacon (h. 17 cm) voorzien van hetzelfde plaatje als op de kaarsen.
- Diversen: artikelen voor thuis en onderweg, met kleurafbeelding van het Corneliusbeeld van Schin op Geul: 1 wijwaterbakje, wit imitatieonyx (h. 10,5 cm); 2 kruisje, wit imitatieonyx (h. 9,5 cm); 3 bureauschilderijtje, plastic lijstje (8 x 5 cm); 4 icoon (vanaf 1999); 5 sleutelhangers, twee uitvoeringen; 6 magneet- en kleefplaquettes, vier uitvoeringen.

Devotioneel drukwerk
- Devotieboekjes: A. Scheepers, St. Cornelius-boekje of beknopte schets van het leven, den marteldood en de vereering van den H. Cornelius, paus en martelaar, patroon tegen vallende ziekte, jicht, stuipen, kinkhoest en alle zenuwlijden (Gulpen: Alberts, 1888; 48 p.; latere uitgaven met 64 p. uit 1889, 1897 en 1900, 1937, 1938).
- Prentjes: 1 voorz. zwartwit-foto van het Corneliusbeeld van ⟶ Heerlerheide, in wit paustenue met pausstaf in de linkerhand, de rechterhand maakt een zegenend gebaar, onderschrift 'H. Cornelius', binnenzijde levensbeschrijving en verering als patroon tegen zenuwziekten, i.h.b. te Borgharen, Schin op Geul en Heerlerheide, achterzijde noveengebed (7 x 11 cm; 4 p.); 2 voorzijde kleurenfoto Corneliusbeeld Schin op Geul met eronder de tekst 'St. Cornelius', met op de achterzijde 'Novene ter ere van St Cornelius' (5 x 8,6 cm) in 1998 in de kerk; 3 voorz. zwartwit-foto Corneliusbeeld (voor 1996), binnen- en achterzijde noveengebeden (8,2 x 12,5 cm; 4 p.).
- Foto's: diverse in- en exterieurfoto's van de kerk, o.a.: 1 zwart/wit-foto interieur voor 1927 met Corneliusbeeld en tekst 'R.K. Kerk - Schin op Geul 1000-1927' (9 x 13 cm); 2 kleurenfoto Corneliusbeeld, voor 1996 (10 x 15 cm).
- Affiches: 1 'Octaaf ter ere van H. Cornelius te Schin op Geul van zaterdag 10 september t/m zondag 18 sept. 1994' met programma en afbeelding Corneliusbeeld (zwartwit; 37,3 x 51 cm.); 2 'Viering ter ere van H. Cornelius te Schin op Geul van zaterdag 14 september t/m zondag 22 sept. 1996', als vorige (zwartwit; 36,4 x 51 cm).
Bronnen en literatuur Archivalia: Maastricht, gemeentearchief: parochiearchief H. Mauritius Schin op Geul, inv.nr. 12, kroniek van de parochie, p. 66, 87; inv.nr. 19 reliekcertificaten, aflaat en correspondentie; inv.nr. 20, inventarissen eigendommen; inv.nr. 36, verslag Corneliusoctaaf 1964, statuten Fanfare St. Cornelius 1946; inv.nrs. 37, 38, 39, kasboeken 1902-1970. Schin op Geul, parochiearchief vanaf ca. 1975: schrift broederschapsleden vanaf 1991; tekst Corneliuszegen; affiches 1994 en 1996.
Literatuur: Jan Kalf, De katholieke kerken in Nederland (Amsterdam: Van Holkema en Warendorf, 1906) p. 532; Albert van Rooijen, Vereering van den H. Cornelius (bijzonderen patroon tegen zenuwziekte) in Nederlandsche kerken en kapellen (Leiden: Futura, 1918) p. 2 en 54; Voorloopige lijst der Nederlandsche monumenten van geschiedenis en kunst. Deel VIII. De provincie Limburg. Tweede stuk (Den Haag: Algemeene Landsdrukkerij, 1926) p. 416-118; Karel van Nyen, Sint Cornelius. Een volksheilige in 't Vlaamsche land (Brecht: Kempisch Museum, 1942) p. 161; Matthias Zender, Räume und Schichte mittelalterlicher Heiligenverehrung in ihrer Bedeutung für die Volkskunde. Die Heilige des mitteleren Maaslandes und der Rheinlande in Kultgeschichte und Kultverbreitung (Düsseldorf: Rheinland Verlag, 1959) p. 172 nr. 478, vermelding verering volgens Van Nyen; P.J. Meertens & Maurits de Meyer ed., Volkskunde-atlas voor Nederlands en Vlaams-België. Commentaar, dl. 2 (Antwerpen: Standaard Boekhandel, 1965) p. 31, 43; Sint Mauritius kerk Schin op Geul (Schin op Geul: Heemkundevereniging / Deitz en Scheyen; H. Scheyen, 1996) p. 2-8; Guus Sluysmans, De meester-werken van Guus Sluysmans: over vervlogen tijden (Margraten: 'Oet de Riestepot', 1998; oorspr. bijdrage in: Oet de Riestepot 30 november 1975) p. 181, bedevaart vanuit Margraten; 'Sint Cornelius', in: Keerpunt 3 (1998) nr. 16, programma en aankondiging; Frans Vanmeulebrouk, 'Corneliusoctaaf', in: Heemkunde Vereniging Schin op Geul 36 (november 2009) p. 3-14.
Mauritius Bode. Mededelingenblad voor de Parochie H. Mauritius te Schin op Geul, 1 (1962) - heden.
Overige bronnen: KDC BiN-dossier Schin op Geul; Meertens Instituut-volkskundige vragenlijst 64b (1993); Utrecht: Stichting Kerkelijk Kunstbezit in Nederland-inventarislijst Schin op Geul 1990; NCRV-televisie-uitzending Kerkepad; De kerken in het Limburgse Geuldal, 27 augustus 1984, met kerk en Corneliusbeeld Schin op Geul. Schin op Geul: mededelingen pastoor J. Cuijpers en dhr. Mathieu J. Rolbroek.

  naar het KDC, voor aanvullingen en commentaar.