Schinveld, H. Eligius (Eloy of Loo)

Cultusobject: H. Eligius (Eloy of Loo) Open Street Maps
Datum: 1 december (+ octaaf); gehele jaar
Periode: 19e eeuw (?) - ca. 1930
Religieuze context: Christelijk
Locatie: Parochiekerk van St. Eligius
Adres: Wilhelminaplein 2, 6451 CJ Schinveld
Gemeente: Beekdaelen
Provincie: Limburg
Bisdom: Roermond
Samenvatting:

Vanaf het midden van de 19e eeuw tot circa 1940 kwamen de gelovigen uit Schinveld en omgeving, waaronder het Duitse grensgebied (de Selfkant, Gangelt) op 1 december naar de Eligiuskerk van Schinveld om er de H. Eligius te vereren.
Auteur: Antoine Jacobs
Illustraties:
Topografie - Het kerkje dat in 1180 in Schinveld stond, werd in 1464 vervangen door een kerk die tot 1790 dienst deed. De nieuwe, waarschijnlijk classicistische kerk die toen werd gebouwd, was na enige decennia alweer zo bouwvallig dat ze grondig moest worden gerestaureerd.
- De in de dorpskern van Schinveld gelegen neogotische Eligiuskerk werd in 1892 gebouwd door architect Johan Kayser. Mgr. Boermans consacreerde haar op 15 oktober 1894.
- Het beeld van Eligius stond tot in de jaren vijftig op een zijaltaar in het transept van de kerk. In 1997 stond het op een sokkel tegen een zuil in het middenschip van de kerk.
- Het in 1889 aan de gemeente verleende wapen bevat het blazoen van de graven Huyn van Amstenrade en van de H. Eligius in bischoppelijk gewaad en met staf en hamer.
↑ top
Cultusobject - Zie voor St. Eligius ⟶ Oud-Geleen.
- De reliek van Eligius was in 1997, en waarschijnlijk al veel langer, niet meer in het bezit van de parochie.
- Het neogotische, gepolychromeerd houten Eligiusbeeld is omstreeks 1890 vervaardigd door Peeters en Zoon. Het beeld is 132 cm hoog en toont Eligius in bisschoppelijk gewaad met aambeeld.
↑ top
Verering - Hoewel de kerk van Schinveld in 1464 al was toegewijd aan de H. Eligius, is het niet meer te achterhalen of er toen al sprake was van bedevaart. Dit is waarschijnlijk niet het geval, aangezien de eerste aanwijzingen over bedevaarten pas van omstreeks 1850 dateren. Bosch citeert in zijn werk over de geschiedenis van Schinveld (1974) de goedkeuring van bisschop Paredis voor de Eligiusdevotie: 'Zufolge Rescripts vom 7. Mai 1862 von Seiner Hochwürden J.A. Paredis, Bischof von Roermond, werden die Jährlichen Feierlichkeiten von St. Eloi am 1en Dezember in der Pfarrkirche zu Schinveld gehalten'. Eligius werd vooral aanbevolen als beschermheilige tegen krop, gezwellen en wonden. Uit 1862 dateert waarschijnlijk ook het volgende gebed: 'Wir bitten Dich, o Herr, Vater des trostes, verleihe uns immer die Gesundheit nach Leib und Seele um durch die Fürbitte deines heiligen Eloi von dieser gegenwärtigen Trübniss und Krankheit erlöst zu werden und nachher die ewige Freude des Himmels zu geniessen, durch Jesus Christus unseren Herrn. Amen'. Volgens Bosch waren het rescript en het gebed omstreeks 1974 nog in de sacristie van de Eligiuskerk aanwezig. In 1997 was hier echter niets meer van te vinden.
- Bosch geeft ook een 'onderwijzinge' voor de te houden noveen ter ere van Eligius (en Marcoen). Volgens deze instructie vond de Eligiusverering op 1 december plaats in de parochiekerk van Schinveld. Eligius en Marcoen zijn de patronen tegen: koningszeer en andere soortgelijke gezwellen en wonden aan de hals, handen, benen en voeten 'die zich onder de benaming van knokenziekte voordoen als ook tegen andere verouderde wonden'. In Schinveld kon men zich door de pastoor laten zegenen en met behulp van een gebedsformulier laten 'overlezen'. Velen hadden al baat gehad bij de verering van Eligius en dat verklaarde 'waarom jaarlijks op 1e december eene groote menigte volks den H. Elöi; patroon der Kerk, naar Schinveld komt vereeren en vieren'. Hierna volgde een onderrichting hoe de novenen tot Eligius en Marcoen gehouden moesten worden. Als het mogelijk was moest de lijder zelf de noveen houden, rouwmoedig biechten en te communie gaan. Als hij daartoe niet in staat was, mocht ook een plaatsvervanger de noveen houden. Gedurende de noveen moest hij zijn wonden wassen met water gewijd ter ere van Eligius en daarbij dagelijks negen 'Pater Nosters', negen 'Ave Maria's' en de 'Acte van Geloof, Hoop, Liefde en Berouw' bidden. Tot slot volgt het voorschrift geen look, ajuin, porij etc. meer te eten. De onderwijzing besluit met de antifonen tot Eligius en Marcoen.
- De bedevaartgangers waren vooral afkomstig uit het Duitse grensgebied, met name uit de Selfkant en meer in het bijzonder uit Gangelt, totdat in 1914 de grens gesloten werd. Na 1918 kwam er nog slechts sporadisch een groepsbedevaart uit Duitsland. In een krantenartikel dat Bosch dateert rond 1930 was echter nog steeds sprake van Duitse individuele pelgrims: 'Vele pelgrims komen nog altijd gedurende het jaar met vol vertrouwen op de hulp en de voorbede van de H. Eligius, de noveen houden in de kerk van Schinveld, de relikwie vereren, zich laten inschrijven in de broederschap en de zegening van de H. Eligius vragen'. Er wordt in het artikel ook melding gemaakt van een gebedsverhoring. Een jongetje uit Sittard zou na een bedevaart naar Schinveld, het houden van een noveen en het gebruik van gezegend water genezen zijn van tering. Eligius werd toen aangeroepen tegen onder meer lupus, tuberculose, kanker en koningszeer. Verder was er sprake van reliekvereren, overlezen, gezegend water en een broederschap, waarover bij gebrek aan bronnen niets naders bekend is.
- Na de Tweede Wereldoorlog waren de bedevaarten gestopt en was de verering louter lokaal. Het Eligiusfeest werd in 1960 nog parochiaal gevierd. Het Limburgs Dagblad van 2 december 1960 meldde dat op 1 december 's morgens velen de kerk bezochten en de relikwie vereerden. Veel inwoners namen een dag verlof, er heerste 'bijna een zondag-stemming'. 's Avonds werd er feest gevierd in café Scholl waar de 'Sint Eligiusvrienden', die herkenbaar waren aan een rode roos in hun knoopsgat, bijeen gekomen waren, om 'de traditie' rond de Eligiusverering niet teloor te laten gaan. De burgemeester, de wethouders, de Eligiusschutterij en St. Nicolaas waren aanwezig; ook de laatste drong er bij de aanwezigen op aan het feest van de andere heilige, St. Eligius, niet te vergeten.
- Het eeuwfeest van de Eligiuskerk werd in 1994 gevierd in aanwezigheid van bisschop Wiertz, die op 4 december 1994 een hoogmis opdroeg ter gelegenheid van het Eligiusfeest.
- Wellicht was er vroeger ook sprake van een Marcoenverering te Schinveld. 'Aangezien in de kerk van Schinveld vereert wordt den H. Eligius en hierbij gewoonelijk voor de dezelvde kwaalen ook den H. Marcoen aangeroepen wordt ...', verzocht pastoor Joors van Schinveld op 5 mei 1862 bisschop Paredis het feest van Marcoen - 'aangezien dit feest in de kerk van Schinveld nooit gevierd is geworden' - van 1 mei te verplaatsen naar de eerste zondag van die maand. Paredis ging hiermee op 7 mei akkoord. Het feest van Marcoen met de verering van zijn relieken mocht gehouden worden op de eerste zondag van mei. De mis van die dag moest echter zonder vermelding van Marcoen worden gehouden.
- Zoals te ⟶ Maastricht eveneens Eligius en Marcoen werden aangeroepen, maar de bedevaart vooral naar Marcoen ging, zo trok men in Schinveld vooral ter bedevaart naar Eligius. Het feit dat Eligius ook de patroon was van de kerk, droeg hier zeker toe bij. De kerk bezit ook een gepolychromeerd houten Marcoenbeeld (140 cm hoog) uit omstreeks 1890. Het stond tot in de jaren vijftig op een zijaltaar in de kerk; thans staat het op een sokkel tegen een zuil in het middenschip.
↑ top
Materiële cultuur - In zijn Bijdrage tot de geschiedenis van Schinveld (p. 81-83) neemt Bosch de tekst op van een 'devotieblaadje' getiteld 'Plegtig jaarfeest van den H. Elöi op 1e december in de parochiale kerk van Schinveld'. Het blaadje meldt dat pelgrims kunnen worden overgelezen.
↑ top
Bronnen en literatuur Archivalia: Heerlen, gemeentearchief: parochiearchief H. Eligius Schinveld. Roermond, bisdomarchief:, 'Inventaris van het kerkelijk kunstbezit van de parochie H. Eligius te Schinveld' (Roermond 1976).
Literatuur: J.M.H. Eversen & J.L Meulleners, 'De Limburgsche gemeentewapens, vergeleken met de oude plaatselijke zegels en beschouwd in het licht der locale geschiedenis', in: Publications S.H.A. Limbourg 35 (1899) p. 5-596; J.H.W. Bosch, Bijdrage tot de geschiedenis van Schinveld (Schinveld: Drukkerij Missiehuis Sittard, 1974) p. 79-83; H.L. Cox, 'Die Auswirkungen der deutsch-niederländischen Staatsgrenze von 1815 auf die volkstümliche Heiligenverehrung im Rhein-Maasgebiet; ein Beitrag zur kulturräumlichen Stellung des Rhein-Maas-Gebietes', in: Rheinisch-Westfälische Zeitschrift für Volkskunde 28 (1983) p. 122; Frits Hermans, 'De Sint-Eloydevotie in Geleen. Haar begin en einde. Een bijdrage tot de kerkgeschiedenis van Geleen', in: Heemkunde Geleen 5 (1984) 2, p. 83-105; H. Eligiuskerk Schinveld (Schinveld: Kerkbestuur, 1992); J. Zuring, Sint Marcoen, 'Den grooten Noodvrindt van alle Ellendighe Menschen', in Nederland (Breda: Persdienst Bisdom Breda, 1992) p. 49-50; V. Delheij & A. Jacobs, Kerkenbouw in Limburg 1850-1914. Neogotische en neoromaanse parochiekerken en hun architecten (Sittard: Stg. Charles Beltjens, 2000) p. 120-121.
Overige bronnen: KDC BiN-dossier Schinveld; mondelinge informatie in 1997 van mevrouw L. Berkers-Mols te Schinveld.

↑ top
  naar het KDC, voor aanvullingen en commentaar.