Sevenum, H. Sebastiaan (Sebastianus) |
||
| Cultusobject: | H. Sebastiaan (Sebastianus) |
Open Street Maps
|
|---|---|---|
| Datum: | 20 januari (zondag naastbij; + octaaf) | |
| Periode: | 19e eeuw - ca. 1940 | |
| Religieuze context: | Christelijk | |
| Locatie: | Parochiekerk HH. Fabianus en Sebastianus | |
| Adres: | Kerkstraat 2, 5975 BH Sevenum | |
| Gemeente: | Sevenum | |
| Provincie: | Limburg | |
| Bisdom: | Roermond | |
| Samenvatting: | De H. Sebastianus is sinds de middeleeuwen een van de patroonheiligen van de parochie Sevenum. Mogelijk werden reeds vanaf 1842 een tijdlang bedevaarten gehouden ter ere van hem. Vanaf 1880, toen een nieuwe kerk werd gebouwd, werd 'de oude verdwenen bedevaart' met succes opnieuw ingevoerd. De heilige werd vereerd als beschermer tegen besmettelijke ziekten bij mensen en vee. Omstreeks 1940 was de bedevaart weer verlopen. Sindsdien wordt de heilige alleen nog als beschermer van de parochie vereerd. | |
| Auteur: | Ottie Thiers | |
| Illustraties: |
    |
|
| Topografie |
- Het dorp Sevenum ligt ongeveer 10 kilometer ten westen van Venlo, aan de rand van de Peel. De parochie Sevenum is ontstaan in de middeleeuwen. Het patronaatsrecht was tot de Franse Tijd in handen van de bezitters van het Sevenumse Huis De Donck. - In de 12e eeuw werd een bestaande houten kerk vervangen door een stenen gebouw, dat rond 1300 verwoest werd. De nieuwe kerk kreeg onder meer een zijaltaar, ter ere van (onder anderen) de beide kerkpatroons. Het werd in 1440 waarschijnlijk opnieuw opgericht en geplaatst bij de ingang van het koor. In 1514 werd de kerk uitgebreid met een nieuwe toren. Ook werden in die tijd twee zijbeuken aangebouwd. Omstreeks 1560 telde de kerk zes zijaltaren. In 1655 werd een nieuw hoogaltaar geconsacreerd. In 1667 werd met toestemming van de bisschop het Fabianus- en Sebastianusaltaar, dat voor het koor stond, verwijderd. De opstand kreeg een plaats op het hoofdaltaar en de gestichte missen werden verbonden aan het St. Anna-altaar. In dezelfde periode zijn ook twee andere zijaltaren verwijderd en werden twee kapelanieën gesticht. Doel van deze veranderingen was om zo de vermeerderde inkomsten te besteden aan verbetering van de zielzorg. Bij de afbraak van de kerk in 1879 vond men twee sluitstenen van de koorgewelven, die de HH. Fabianus en Sebastianus voorstelden. - Onder leiding van P.J. Cuypers werd in 1879 aan de oude toren een nieuwe neogotische kerk gebouwd met gemetselde gewelven, bestaande uit een driebeukig schip van vijf traveeën, een half-tienhoekig gesloten koor en twee rechthoekige zijkapellen. Deze kerk werd in 1944 verwoest. - De huidige, kleinere kruiskerk is in 1953-1955 gebouwd naar een ontwerp van H. en G. Valk uit Den Bosch. Beelden van St. Sebastianus staan op consoles tegen de pilaar rechts van de kooringang en aan een van de pilaren links van het schip. In de devotiekapel ter ere van O.L. Vrouw van Altijddurende Bijstand achterin de kerk bevindt zich een drieluik van gekleurde terracotta tegeltableaus, gemaakt omstreeks 1960. O.L. Vrouw (midden) wordt geflankeerd door de parochiepatronen, links Fabianus, rechts Sebastianus, de laatste gebonden aan een boom en met pijlen doorboord. |
|
| Cultusobject |
- Sebastianus leefde waarschijnlijk ten tijde van keizer Diocletianus (284-305). Volgens een legende uit de vijfde eeuw werd hij als officier in de keizerlijke garde om zijn geloof met pijlen doorschoten. Nadat hij door de zorgen van de christelijke weduwe Irene hersteld was van zijn verwondingen, werd hij opnieuw gevangen genomen en alsnog gedood. Zijn graf, gelegen in de catacomben aan de Via Appia, genoot al vroeg een bijzondere verering. Naast Sebastiaan lag paus Fabianus begraven, die de marteldood stierf in 230. In de vierde eeuw werd boven de graven de Apostelbasiliek gebouwd, die later aan St. Sebastianus werd gewijd. Hij werd vereerd als patroon tegen de pest - die onverhoeds, als een pijl, de mens treft - en van boogschutters en schutterijen. De feestdag van de HH. Fabianus en Sebastianus is 20 januari. Relieken - In 1655 consacreerde bisschop Andreas Grensenius van Roermond een nieuw hoogaltaar, waarin de relieken van de kerkpatronen werden ingemetseld. Bij de afbraak van het koor in 1879 kwam dit tinnen doosje weer tevoorschijn. Het is op 25 oktober 1880 door bisschop Paredis in het nieuwe altaar herplaatst. - Een visitatieverslag uit 1668 vermeldt de aanwezigheid van relieken van de HH. Fabianus en Sebastianus. Ook in de 18e eeuw was een zilveren theca aanwezig met de relieken van de HH. Fabianus en Sebastianus (1730, 1755). Een goedereninventaris uit 1859 vermeldt een gedeeltelijk verguld relikwiekastje in de vorm van een monstrans met een reliek van de H. Sebastianus. - De kerk bezit nog twee relieken van Sebastiaan. Een theca (ovaal; ca. 3 cm hoog) bevat resten van H. Sebastianus (botfragment), Philippus Neri en Ignatius de Loyola (kleed); ze is geplaatst in een zilveren, deels vergulde houder (ø 6,5 cm) met handgreep aan de achterzijde. De reliekfragmenten zijn elk bevestigd op een klein papiertje, waaronder een apart papierstrookje met de bijbehorende naam; ze zijn onder elkaar geplaatst op een ondergrond van rode stof. Het echtheidscertificaat is afgegeven op 23 juni 1837 door de titulair bisschop van Porphyrië en op 4 december 1841 in Roermond voorzien van toestemming tot openbare verering door J.A. Paredis, titulair bisschop van Hirina en administrator van het pas opgerichte apostolisch vicariaat Limburg. In een andere, ronde theca zijn de botpartikels van de martelaren Fabianus en Sebastianus op eenzelfde wijze gerangschikt, op rode stof. Ook deze theca is geplaatst in een zilveren, deels vergulde houder (ø 6,5 cm) met handgreep aan de achterzijde. Het certificaat is afgegeven te Roermond door bisschop J.A. Paredis op 16 december 1882 en ondertekend door G. van Meijel. De relieken waren al langer in bezit van de kerk, maar werden dat jaar samengevoegd. De oude echtheidscertificaten werden vernietigd. Beelden - Aan een pilaar links van het schip staat een gepolychromeerd houten beeld van de H. Sebastianus (1,07 m hoog). De heilige staat, gekleed in een lendendoek, tegen een boom en is met pijlen doorboord; aan zijn voeten ligt een hond. Mogelijk is dit het beeld dat in 1686 in opdracht van pastoor F. Reijners vervaardigd werd door de Antwerpse beeldhouwer J. Catelaen, die in dezelfde periode ook enkele andere, niet meer aanwezige beelden voor de kerk maakte. - Op 20 januari 1884 werden twee nieuwe eikenhouten beelden van de HH. Fabianus en Sebastianus ingezegend (hoogte 1,6 m). De maker was Jozef Thissen uit Roermond, de kerkschilder Scheen uit dezelfde stad verzorgde de polychromie in gebruineerd en mat goud. Het Fabianusbeeld was geschonken door het echtpaar Jacobus van den Goor en Margaretha Huijs, pachters van het Tongerlohof te Sevenum; het Sebastianusbeeld door Sebastianus Billekens. Sebastianus staat met handen en voeten vastgebonden aan een boomstronk. Hij is gekleed in een grote lendendoek en zijn lichaam is met pijlen doorboord. Hij houdt de handen gevouwen en de blik omhooggericht. In 1981 stond dit beeld op de sacristiezolder; in 1999 stond het weer in de kerk, rechts van het koor. |
|
| Verering |
- Het oudste document met betrekking tot de kerk van Sevenum is een aflaatbrief uit 1317; de opbrengst uit deze aflaat was onder meer bedoeld voor onderhoud en aankleding van de pas verwoeste kerk. De aflaat gold voor een hele reeks van feestdagen, maar merkwaardig genoeg niet die van de patronen Fabianus en Sebastianus. - Na de kerkvergroting omstreeks 1440 vond een wijding plaats van kerk en altaren. Het nieuwe altaar bij de kooringang werd gewijd aan de H. Drie-eenheid, Fabianus en Sebastianus, Antonius en alle heiligen. Op de feestdag van de HH. Fabianus en Sebastianus werd een speciale plechtigheid gehouden. Op het perkament waarop deze wijding is vastgelegd is later, in de 16e eeuw, een speciaal gebed genoteerd om verlost te worden van pest en honger. In een ander gebed wordt om regen gevraagd. - In 1510 werden op kosten van de Sebastianusbroederschap wekelijks twee missen gelezen aan het gelijknamige altaar. Deze broederschap hield zich bezig met armenzorg en werd in de 18e eeuw ook wel het armengilde genoemd. De Sevenumse schutterij heeft voorzover bekend pas veel later, bij de heroprichting in 1898, Sebastianus als patroon gekozen. - Op 4 september 1655 werden relieken van de kerkpatronen ingemetseld in het hoogaltaar. Op die dag kon men een volle aflaat verdienen, en nadien op de verjaardag van deze wijding een aflaat van 50 dagen. Deze aflaat raakte in vergetelheid. Men vond de relieken en het bijbehorend document terug in 1879. Bij de terugplaatsing in het sepulchrum van het nieuwe altaar op 15 oktober 1880 werd dezelfde aflaat verleend, nu voor de nieuwe datum; ook deze raakte in onbruik. - De oudste gegevens die mogelijk duiden op een bedevaart ter ere van H. Sebastianus dateren uit 1842. Van 1840 tot 1876 was Petrus Jacobus Hesemans pastoor in Sevenum. Zijn voornaamste zorg was de geestelijke groei van de parochie. Op 20 januari 1842 werd de pas verworven relikwie van de H. Sebastianus (aan die van Philippus Neri en Ignatius de Loyola, in dezelfde theca, ging men voorbij) plechtig afgehaald aan de O.L. Vrouwekapel in het veld en voor de eerste maal ter verering uitgesteld. - In 1879, tijdens het pastoraat van Johannes Th.P.H. Janssen (1877-1887) werd een nieuwe kerk gebouwd. Zowel Janssen als zijn opvolgers Gerardus Johannes Wijnhoven (1887-1908) en Petrus Arnoldus de Bruijn (1909-1929) besteedden aandacht aan de bedevaart ter ere van de H. Sebastianus. Dat jaar, op 16 november, verleende paus Leo XIII voor de duur van zeven jaar een volle aflaat, te verdienen door alle gelovigen die onder de gewone voorwaarden de kerk van Sevenum bezochten op de feestdag van Fabianus en Sebastianus of in het octaaf; tevens was de aflaat te verdienen op de feestdag van de apostelen Petrus en Paulus (29 juni). Bovendien mocht op de feestdag en in het octaaf het H. Sacrament worden uitgesteld. Omdat 'de devotie van dag tot dag zeer toenam' werd in 1886 en in 1893 verlenging aangevraagd en verkregen van beide privileges. In 1900 werd het aflaatprivilege tenslotte voor altijd verleend, hoewel niet meer in het octaaf van de feestdag. - De mogelijkheid in Sevenum deze aflaat te verdienen werd (althans in 1880) afgekondigd in alle parochies van de dekenaten Horst en Venlo en in de parochies Meijel, Swalmen, Well en Deurne. Er werd in Sevenum aarde, water en brood gezegend. Pastoor Janssen meldde tevreden dat van 20 tot 27 januari 1880 750 communies waren uitgereikt. 'Ons doel bij de oprichting dezer octaaf was de godsvrucht jegens onze kerkpatronen, die vooral wegens de voorbereiding tot de Kermis veel te wenschen overliet, op te wekken, en de oude verdwenen bedevaart ter eere van den h. Sebastianus, als patroon tegen de besmettelijke ziekten onder de menschen en het vee, weder in leven te roepen. De gelegenheid scheen hiervoor des te gunstiger, wijl er in 't vorige jaar eene grote ziekte onder het vee, vooral onder de varkens, geheerscht had, minder hier dan in de buurt.' - De inspanningen van de opeenvolgende parochieherders werden beloond; de bedevaart naar Sevenum schoot (weer?) wortel. In 1913 werden op vrijdagmiddag 19 januari om 14.00 uur aarde en water gezegend. Op zaterdag, de feestdag zelf, werd tijdens de hoogmis het Sebastianusbrood gezegend, dat diende ter bescherming tegen besmettelijke ziekten. Gedurende het octaaf was na elke mis gelegenheid tot relikwieverering. 's Maandags was er een mis voor de schutterij. De volgende zaterdag werd het octaaf besloten met een Te Deum. Vanwege het jaargetijde hield men geen processie. Het patroonsfeest in Sevenum trok bezoekers uit de omliggende regio. Tegelijkertijd werd een winterkermis gehouden, die in de jaren twintig uit drie kraampjes bestond: een speelgoedkraam met ballen, poppetjes en windmolentjes, een sinaasappelkraam en een snoepkraam, geëxploiteerd door bakkerij Camps uit Horst, met zijn zelfgebakken moppen, ronde koeken met rode suiker. In de jaren 1930 is de kermis afgeschaft. Omstreeks 1940 was de bedevaart verlopen. - De Sevenumse onderwijzeres Eugenie Boutet schreef in de periode 1930-1950 verschillende liedjes, toneelstukken en revue's waarin zij de lof zong van 'Sinte Besjaan' als beschermer van de parochie. - Een schepenbankzegel uit 1621 en het latere gemeentewapen dragen dezelfde voorstelling: Sebastianus aan een boom met pijlen doorboord en drie lelies. Van 1911 tot 1971 was de Coöperatieve Stoomzuivelfabriek St. Sebastianus in bedrijf. |
|
| Materiële cultuur |
- Kerkzilver: 1 cilindermonstrans (hoogte 77 cm) van verguld zilver, gotisch, begin 16e eeuw. Onder aan het draagvlak van de nodus hangen aan open krullen twee medaillons met voorstellingen van Fabianus en Sebastianus; 2 missaalbeslag met middenplaquettes uit de 18e eeuw in cartouche met ajour omlijsting van voluten en bladmotieven. Het reliëf aan de voorzijde stelt een zittende Maria met Kind voor, aan de achterzijde Sebastianus, gebonden aan een boom en met pijlen doorboord (in 1789 geschonken door Agnes Oliemeulens, jongedochter); 3 ciborie, zilver, hoogte 43 cm, eind 18e eeuw (merken stadsteken lelie (= Roermond) en VS op gekroond schild). De welving van de voet is versierd met twee gedreven voorstellingen: Sebastianus die, gebonden aan een boom, door een boogschutter wordt doorboord, en een trofee van een grote boog en twee pijlkokers, waaronder voluten; 4 kelk, verguld zilver, hoogte 21,5 cm, 1910 (Weert, 1910, Camille Esser). Op de welving van de voet bevinden zich vier donker emaille medaillons met daarin voorstellingen van SS. Cor Jesu, Sancta Maria, S. Sebastianus en S. Fabianus. De kelk was een geschenk van het echtpaar J.L.H. Vullnighs en M.R. van den Bosch; 5 ciborie, hoogte 64 cm, verguld zilver (Robert van Dawen, Venlo, 1912). Op de achtlobbige geprofileerde voet bevinden zich acht ronde medaillons met gedreven voorstellingen van de H. Paus (Fabianus?), Clara, Keizer met kerkmodel (Henricus?), een vrouwelijke heilige, Joannes Evangelist, Gertrudis, Sebastianus en een crucifix. - Klokken: de grote klok (1950 kilo) werd hergoten in 1653 met het volgende opschrift: 'Fabian(vs) en Sebastian(vs), syn patronen deser kercken die ons van Sevenheim in onsen noot willen verstercken. daerom als ghy my tot Godts deinst hoort klinken // soo verlaet hedt tyttelyckher berghen drincken. darvm bin ick hergoten vant ick waer geschevrt door sterck lveyn so dickwils gebevrt. P. Hemony me fecit // ao 1653.' Deze klok kwam in 1944 onbeschadigd uit het puin van de kerk tevoorschijn. - Vaandels: op de sacristiezolder worden processievaandels bewaard uit de periode 1850-1950, waarvan twee een voorstelling van Sebastianus dragen: 1 het oudste vaandel (19e eeuw), dat in slechte staat verkeert, is gemaakt van verticale stroken rode en bruine zijde met goudkleurige versieringen, in het midden in geschilderd medaillon een voorstelling van Sebastianus aan een boomstronk in een verlaten landschap (ca. 1 x 1,5 meter); 2 een tweede Sebastiaansvaandel (20e eeuw) verkeert in goede staat, de heilige is in de klassieke pose geborduurd op een donkerrode stof, met goudkleurige randen, tressen en franjes, de onderrand is versierd met drie bloemen, bovenaan in goudkleurige kapitalen 'h sebastiaan.b.v.o.' (circa 70 x 110 cm). - Kazuifels: een rood en een wit kazuifel (modern), elk met een geborduurde voorstelling van Sebastianus aan boom met pijlen doorboord. - Diversen: 1 in een bureauschilderijtje in het St. Jozefzaaltje, waar de kinderwoorddiensten worden gehouden, zijn een aantal planken gevuld met driedimensionale voorstellingen bij het rozenkransgebed, gemaakt door Jan Mertens uit Sevenum. Een ingelijste foto van het oudste Sebastianusbeeld uit de kerk illustreert 'Maria, Koningin van de martelaren'; 2 een eikenhouten reliëf in de pastorie, begin 19e eeuw (27,5 x 26,5 cm), toont het wapen van Sevenum: rechts Sebastianus, gebonden aan een boomstronk en links drie grote vergulde Franse lelies, alles tegen een groen-blauwe achtergrond. Devotioneel drukwerk - Devotieprentje: uitgegeven ter herinnering aan de priesterwijding en eerste mis van Bas Vermeeren in 1940, met op de voorzijde een foto van het oudste Sebastiaanbeeld uit de kerk van Sevenum en de tekst 'Heilige Sebastiaan patroon van Sevenum bescherm ons'. |
|
| Bronnen en literatuur |
Archivalia: Sevenum, parochiearchief: memoriaal 1840-1877, p. 7, 36; memoriaal 1877-1929, p. 5-6, 10, 26-28, 31-33, 36, 45, 52; zakboekje pastoor De Bruijn 1912-1914; perkament kerkwijding ca. 1440; toestemming afbraak altaar 1667; visitatieverslagen 1668, 1755; aflaatbrieven met correspondentie 1841, 1879-1900 en toestemming expositie H. Sacrament; relikwiestukken; goedereninventarissen 1829-1934; foto's. Roermond, bisdomarchief: inv.nr. 172 Sevenum, map kerkgebouw. Tekstedities: G. Bannenberg, A. Frenken & H. Hens, De oude dekenaten Cuijk, Woensel en Hilvarenbeek in de 15de- en 16de-eeuwse registers van het aartsdiakenaat Kempenland 2 dln. (Nijmegen: Janssen, 1968-1970) dl. 1 p. 102-103, dl. 2 p. 269-270. Literatuur: Jan Kalf, De katholieke kerken in Nederland (Amsterdam: Van Holkema en Warendorf, 1906) p. 542; Voorloopige lijst der Nederlandsche monumenten van geschiedenis en kunst. Deel VIII. De provincie Limburg. Tweede stuk (Den Haag: Algemeene Landsdrukkerij, 1926) p. 421-422; J.H.A. Mialaret, De Nederlandsche monumenten van geschiedenis en kunst. Deel V. De provincie Limburg. Tweede stuk: Noord-Limburg (Den Haag: Algemeene Landsdrukkerij, 1937) p. 146-151; A. van Rijswijck, De verwoeste kerken van Limburg (Roermond / Maaseik: J.J. Romen, 1946) p. 102-104 en afb. 73; P. Glazema, 'Oudheidkundige opgravingen in door de oorlog verwoeste Limburgse kerken; Sevenum', in: Publications S.H.A. Limbourg 84 (1948) p. 267-270 en afb. 51-54; J.P. Bik, Feest- en vierdagen in kerk- en volksgebruik, dl. 1 (Velsen: Th.F. Wolfs, 1956) p. 160-164; Jac. Janssen, Sevenum in oude ansichten (Zaltbommel: Europese Bibliotheek, 1971) met afbeeldingen kerk; Jac. Janssen, Van Sevenheym tot Sevenum (Sevenum: Van Lieshout, 1975; 1e dr. 1974) p. 33-34 schutterij; Jacques Janssen, Oud Sevenum in beeld (Zaltbommel: Europese Bibliotheek, 1978) met afbeeldingen kerk; G.M. Raedts, 'Fragmenten uit de geschiedenis van de parochie H.H. Fabianus en Sebastianus; een kroniekschrijving', in: R.J.P. Martens e.a. ed., Spinninghe. Geschied- en heemkundige opstellen over Sevenum (Sevenum: Heemkundevereniging Sevenum, 1990) p. 61-80; Dorpseigene Sevenum. Inventarisatie van cultuur-historische objecten in de bebouwde kom van Sevenum (Sevenum: Heemkundevereniging Sevenum, 1992) p. 62-67, kerkgebouw; Johanna Jacobs e.a. ed., Sebastiaan, martelaar of mythe (Zwolle: Waanders, 1993) p. 16-17, 48, 80, 90, 184; Birgitte Verstegen, 'Sebastianus, martelaar of mythe', in: Jaaroverzicht 1994 (Sevenum: Heemkundevereniging Sevenum, 1995) p. 18-19; J. Janssen & N. Verstegen-Maessen e.a. ed., Spinninghe: Sevenum gezien door het oog van een fotograaf (Sevenum: Heemkundevereniging Sevenum, 1995) p. 19, 26, 83, foto's oude en nieuwe kerk en schutterij; V. Delhey & A. Jacobs, Kerkenbouw in Limburg 1850-1914. Neo-gotische en neoromaanse parochiekerken en hun architecten (Sittard: Stg. Charles Beltjens, 2000) p. 79. Overige bronnen: KDC BiN-dossier Sevenum; Meertens Instituut volkskundige vragenlijst 64b, invuller Sevenum; Utrecht, Stichting Kerkelijk Kunstbezit in Nederland: parochiedossier Sevenum; Nijmegen, Katholiek Documentatie Centrum: Beeldplaatnrs. 1B 6190-6191, 6194-6200, 12006 foto's kerkgebouw, 2A 11497 foto Sebastianusbeeld; Sevenum: mededelingen en documentatie van mevr. N. Verstegen-Maessen en dhr. P. van Enckevort; Collectie 'Sebastiaan' van A.J. Bomans, opgenomen in BiN-dossier (acquisitie 2012). |
|
|
naar het KDC, voor aanvullingen en
commentaar. |
||
Bedevaart en Bedevaartplaatsen in Nederland
