Silvolde, O.L. Vrouw, de Bedrukte Moeder Gods van Varsseveld (Marianum)

Cultusobject: O.L. Vrouw, de Bedrukte Moeder Gods van Varsseveld (Marianum) Open Street Maps
Datum: Geen specifieke dag; meimaand
Periode: Ca. 1930 - 2017.
Religieuze context: Christelijk
Locatie: Mariakapel in de parochiekerk van St. Mauritius
Adres: Kerkenstraat 4, 7064 BH Silvolde
Gemeente: Wisch
Provincie: Gelderland
Bisdom: Utrecht
Samenvatting: De Mariabedevaart naar Silvolde houdt verband met een legende uit het einde van de 16e eeuw over een Marianum van Varsseveld. De bedevaart heeft pas gestalte gekregen door het ijveren van pastoor Ahsmann omstreeks 1930. Tot in de 21e eeuw was dit Achterhoekse heiligdom het doel van individuele bedevaarten en een enkele georganiseerde bedevaart, totdat de sluiting van de kerk met ingang van 2018 dit belemmerde.
Auteur: Jan Kuys
Illustraties:
Topografie - Silvolde is gelegen in de Achterhoek ten zuidwesten van Doetinchem en nabij de Duitse grens. De N.H. kerk, daterend uit de 14e en 15e eeuw, en de r.k. parochiekerk zijn midden in het dorp gesitueerd. De laatste kerk staat op een heuvel, de Silvoldse Berg genaamd.
- De katholieke schuurkerk ging in 1825 bij een dorpsbrand verloren. In 1837, onder het pastoraat van de uit Emmerik (D) afkomstige pastoor Hogenreinder, kreeg het dorp de beschikking over een nieuwe r.k. Waterstaatskerk. In 1893 kreeg de kerk bij de restauratie een nieuwe neogotische toren naar een ontwerp van architect Wolter te Riele uit Deventer. In 1930 werd deze kerk weer afgebroken om plaats te maken voor een grote bakstenen kerk die op 20 oktober 1931 werd gewijd (opnieuw aan Mauritius).
- Links van het hoogaltaar is de Mariakapel gesitueerd, deels door een balustrade van de kerkruimte afgescheiden. Er staat een speciaal Maria-altaar. waarboven het Marianum is bevestigd. Kaarsenstandaards en stoelen bieden gelegenheid voor de uitoefening van devotie en gebed. Op het Mariaraam is de tekst 'Monstra te esse Matrem' ('Laat zien dat u onze moeder bent') te lezen.
- Voordat Silvolde aan het einde van de 13e eeuw een zelfstandige parochie werd, gewijd aan de H. Mauritius, bestond er reeds een band met Varsseveld, wiens pastoor de zielzorg ook in Silvolde uitoefende. Na de reformatie ressorteerde Silvolde onder de statie Terborg/Silvolde; in 1850 werd Silvolde hiervan als zelfstandige parochie afgescheiden.
- Bij de kerk bevindt zich nog een kleine Lourdesgrot afkomstig uit de tuin van het voormalige franciscanessenklooster ter plaatse en gemaakt uit slakken van voormalige ijzergieterijen uit de buurt.
- Met ingang van 2018 is de kerk formeel aan de eredienst onttrokken, niettemin houden vrijwilligers er lekendiensten

↑ top
Cultusobject - De Bedrukte Moeder Gods van Varsseveld is de helft van een gepolychromeerd houten dubbelbeeld van Maria omgeven door een krans van zonnestralen en met de maan onder haar voeten. Dit zogenaamde Marianum werd in 1856 door de toenmalige eigenaar, de vorst van Salm-Salm te Anholt (D), aan de r.k. parochiekerk van Silvolde geschonken. De pastoor, H. Bluemers, haalde het zelf op het kasteel Anholt op. Waar deze vorst het beeld verworven heeft, is nog niet uitgezocht; hij verwierf veel goederen uit de in 1808 opgeheven kloosters. De traditie wil dat de beeltenis in vroeger eeuwen in de kerk van Varsseveld heeft gehangen en in 1575 daaruit is verwijderd. Deze bewering wordt echter niet door historische bronnen gestaafd. De vroegste vermelding van deze traditie is te vinden in de bijdrage van J. Kronenburg in de Katholieke Illustratie (1904) en gaat waarschijnlijk terug op plaatselijke mondelinge overlevering.
De andere helft van het Marianum was al in 1852 door de vorst van Salm-Salm aan het Augustagasthuis te Anholt geschonken. Deze helft van het dubbelbeeld is overigens op een andere wijze gepolychromeerd, heeft een andere gelaatsuitdrukking en een andere plooival van de mantel dan het beeld van Silvolde.
- Het beeld wordt toegeschreven aan de zogenaamde 'Meester van Varsseveld', alias meester Arnt, die in het laatste kwart van de 15e eeuw te Kalkar en Zwolle werkzaam was. Het is omstreeks 1860 gepolychromeerd. De benaming 'bedrukte moeder' houdt verband met de gelaatsuitdrukking van het beeld. In het gebied van de Nederrijn zou de uitdrukking bekend zijn 'aussehen wie die Mutter Gottes von Varsseveld'. Het is, ondanks ettelijke omzwervingen, uitzonderlijk goed bewaard gebleven volgens kunsthistoricus Gorissen uit Kleef. In tegenstelling tot de Anholtse helft zijn de mandorla en alle ledematen van het Silvoldse deel nog authentiek.
- In de kapel van het gemeenschapshuis van Varsseveld waar zondags door de pastoor van Silvolde ook een mis wordt opgedragen, staat een eenvoudige kopie van het Marianum van Silvolde. Het is een aantal jaren geleden door een houtsnijder uit Silvolde nagesneden.
↑ top
Verering - Het verhaal over de lotgevallen van het Marianum - dat in 1904 voor het eerst werd opgetekend en dat misschien niet verder teruggaat dan de 19e eeuw - luidt als volgt. Toen het dorp gereformeerd werd, liet de hervormd geworden pastoor Gerhardus van Aert omstreeks 1575 alle beelden, waaronder het Marianum, uit zijn kerk verwijderen. Het Marianum werd in een roggeveld geworpen, maar de rooms gebleven kapelaan van de parochie nam het mee en borg het op in de schuur van boer Harterink. Vandaar werd het verder vervoerd, via de schuur van boer Kemperman in het nabij Varsseveld gelegen Sinderen, naar de kapel te Sinderen. Vervolgens is het in de kloosterkerk van Anholt terechtgekomen. Tijdens de verschillende transporten zou het beeld vaak ruw zijn behandeld, waardoor Maria een treurige gelaatsuitdrukking zou hebben gekregen, wat een verklaring voor haar naam, de Bedrukte Moeder, is geworden.
- Over een verering van het beeld in de 19e eeuw is nauwelijks iets bekend. Een van de devotieprentjes memoreert echter een 50-jarig jubileum (1854-1904) met gebeden tot O.L. Vrouw van Varsseveld, hetgeen toch op een bepaalde verering kan duiden. Kronenburg plaatst in Maria's Heerlijkheid Varsseveld/Silvolde niet onder de bedevaartplaatsen. Hij spreekt slechts, zonder enige bronvermelding, over de 'eertijd zoo vereerde' O.L. Vrouw van Varsseveld.
- W. Ahsmann (1927-1954) heeft tijdens zijn pastoraat de verering sterk gestimuleerd. Hij probeerde in 1930 om ook de andere helft van het Marianum naar Silvolde te krijgen. Met de bisschop van Münster was de overdracht al geregeld, maar omdat de gemeente Anholt zich verzette, is dit uiteindelijk niet doorgegaan.
In de nieuwe parochiekerk liet hij door de Utrechtse kunstenaar Hans Mengelberg een speciaal Maria-altaar ontwerpen dat op 7 oktober 1932 werd ingezegend.
Georganiseerde bedevaarten schijnen eerst tijdens de Tweede Wereldoorlog en in de naoorlogse periode te hebben plaatsgevonden. In 1956 zijn in verband met de Hongaarse Opstand frequent bedevaarten gehouden. De organisatie berustte toen bij plaatselijke afdelingen van de boerenorganisatie ABTB.
- Blijkens een mededeling in De Graafschapbode van 4 april 1973 ging de Vrouwenvereniging van het NKV te Lichtenvoorde op 8 mei van dat jaar ter bedevaart naar Silvolde. In de jaren negentig van de 20e eeuw werden in de maand mei nog bedevaarten gehouden. Zo gaan dames van de KPO-afdelingen Oude IJssel en Groenlo jaarlijks op een avond in de maand mei naar de Bedrukte Moeder Gods, om aldaar te bidden en te zingen. Na de mis worden processiegewijs bloemen bij het beeld gelegd. In totaal gaat het die avond om 600-700 vrouwen, een aantal dat de laatste jaren vrij constant is gebleven. Daarnaast wordt het beeld ook individueel bezocht en aangeroepen, voornamelijk door mensen uit de parochie. Gebedsverhoringen zijn niet bekend.
Gedurende het jaar, met name voor en na de missen, wordt de Mariakapel veel bezocht, en wordt er door menige parochiaan en door enkelen van buiten voor het Marianum gebeden of worden er kaarsen opgestoken. In 2017 was er nog een bijzondere Mariaviering waarin de Bedrukte Moeder Gods centraal stond: een bedevaart met bloemenhulde waarbij persoonlijke intenties voor Maria konden worden afgegeven.
- Aan de bedevaartpraktijk lijkt met ingang van 2018 vooralsnog een einde te zijn gekomen, toen de kerk aan de eredienst werd onttrokken. Niettemin trachten vrijwilligers bepaalde (leken-) vieringen te willen continueren.
↑ top
Materiële cultuur 1 Prentje (11,5 x 7 cm) met in blauw gedrukte foto op de voorzijde en in een kader de tekst 'Afbeeldsel van de Bedrukte Moeder Gods van Varsseveld in de Parochiekerk te Silvolde'; op de achterzijde de tekst 'O goedertierene, o meedoogende, o zoete Maagd Maria. 8 December 1854. 8 December 1904'; 2 Groenig gekleurd prentje van het beeld (11 x 7 cm), getekend in een neogotische stijl (dd. 8 december 1904, drukkerij 'Phönicia', Silvolde) met de tekst 'Afbeeldsel van de bedrukte Moeder Gods van Varsseveld' en een toelichting op de achterzijde; 3 lichtgeel prentje (7 x 11,3 cm; ca. 1950) met foto van het Marianum en de tekst 'De bedrukte Moeder Gods van Varsseveld'; op de achterzijde een toelichtende tekst.

↑ top
Bronnen en literatuur Archivalia: Silvolde, parochiearchief.
Literatuur: J.A.F. Kronenburg, 'De 'Bedrukte Moeder Gods' van Varsseveld', in: Katholieke Illustratie 38 (1904) p. 145-146; Jan Kalf, De katholieke kerken in Nederland (Amsterdam: Van Holkema & Warendorf, 1906) p. 108; J.A.F. Kronenburg, Maria's heerlijkheid in Nederland, dl. 5 (Amsterdam: Bekker, 1907) p. 568; W.E.A. Ahsmann, Parochie van den H. Mauritius te Silvolde (Ulft 1939); Fr. Gorissen, De meester van Varsseveld: de meester, zijn werk en zijn atelier in Kalkar. Kerstken Woyers gen. van Ringenberg: een meester van de tweede generatie. Twee beeldsnijders van de Nederrijn (z.p. 1965); een Duitstalige versie verscheen onder de titel Der Meister von Varsseveld: das Werk, der Meister und seine Kalkarer Werkstatt. Kerstken Woyers gen. van Ringenberg: ein Meister der zweiten Generation. Zwei Niederrheinländische beeldensnijder (z.p. 1965); Historisch boekje Silvolde ([Silvolde: Ver. Silvoldsch Belang, 1969) p. 29; F. Gorissen, 'Meester Arnt beeldensnijder, de geschiedenis van zijn identificatie', in: Antiek 4 (1969/1970) p. 301-314; H.L.J. Kolks & B.J. Dorrestijn, Met het oog op Silvolde. 800 jaar Silvolde in woord en beeld ([Ulft]: De IJselstroom, 1988) p. 99-100; Pius jaarboek. Almanak katholiek Nederland (Houten: Bohn etc., 1996) p. 349; Peter Doorakkers, 'Wat er ook gebeurt: Maria'. in: Katholiek Nieuwsblad, 27 april 2012, p. 15.
Overige bronnen: KDC BiN-dossier Silvolde; Meertens Instituut volkskundige vragenlijst 64b (1993); mondelinge informatie van B.J. Dorrestijn, gemeentearchivaris van Wisch

↑ top
  naar het KDC, voor aanvullingen en commentaar.