Sittard, H. Rosa van Lima
|
|
Cultusobject:
|
H. Rosa van Lima
|
Open Street Maps
|
Datum:
|
30 augustus (laatste zondag van augustus)
|
Periode:
|
1668 - heden
|
Religieuze context:
|
Christelijk
|
Locatie:
|
St. Rosakapel, in de parochie van St. Petrus en St. Michaël
|
Adres:
|
Kruising van de Kollenberg en de Kapellerweg, 6132 AV Sittard
|
Gemeente:
|
Sittard
|
Provincie:
|
Limburg
|
Bisdom:
|
Roermond
|
Samenvatting:
|
Ter gelegenheid van de zaligverklaring van Rosa van Lima in 1668 kwamen bedevaarten naar Sittard ter verering van de nieuwe stadspatrones van Sittard. Haar heiligverklaring volgde spoedig in 1671. Zij fungeerde en fungeert in Sittard en een deel van Limburg nog steeds als beschermheilige tegen besmettelijke ziekten, jicht, roos en astma. De jaarlijkse Rosaprocessie naar de Kollenberg, een gelofte van de stad, vormt nog steeds een belangrijk eerbetoon.
|
Auteur:
|
Jo Kreukels
|
Illustraties:
|
|
Topografie
|
- De St. Rosakapel op de Kollenberg werd gebouwd in 1675. De kapel meet ongeveer 6,5 bij 3,6 meter en heeft een hoogte van zo'n 4 meter. In de zijmuren zijn rondboograampjes aangebracht. Het ten dele in mergel gebouwde front heeft Jonische pilasters, de topgevel is in de 19e eeuw veranderd. Op een schilderij uit 1828 staat de Rosakapel afgebeeld met een driekoekige topgevel zonder ornament. De vroeger aanwezige trap met hardstenen treden werd in de 1925 vervangen door een dubbele trap. Dit werd gedaan om de stroom bezoekers tijdens de Rosaprocessie beter te kunnen verwerken. De kapel heeft een torentje met een klokje uit 1743. Naast de toegangsdeur, die beveiligd is met een metalen rolluik, kan men via een gleuf offergeld deponeren. In het voorfront is de volgende tekst aangebracht: 'H. Rosa Patrones van Sittard bewaar ons van besmettelijke ziekten'.
- Het interieur kende in de loop der eeuwen diverse wijzigingen. Het altaar, waarop het Rosabeeld staat, is van lichtbruin marmer en versierd met anker en stadswapen. Het werd in 1943 vervaardigd en geplaatst door de Sittardse marmerbewerkingsfirma Laudy. Op de vloer staan drie smeedijzeren kandelaars, uitgevoerd door atelier M. Kleine in 1926. Verder staan er twee kaarsenbakken bestemd voor offerkaarsen.
- De kapel staat op de top van de Kollenberg, gelegen in het buitengebied nabij Sittard aan de kruising van twee (veld-)wegen. De gelijknamige weg voert er vanuit de binnenstad van Sittard in rechte lijn naar toe. De Kollenberg is een zogenaamde 'holle weg'. Vroeger lag aan de Kollenberg nog een zandgroeve en werden de wegen gebruikt door de boeren om hun akkers te bereiken. Momenteel is het deel van de Kollenberg waar de kapel ligt een wandelgebied en zijn de wegen voor gemotoriseerd verkeer afgesloten.
- In de 19e eeuw lag er op een niet nader gelokaliseerde plaats in de nabijheid van de kapel een kleine doolhof, die volgens Pothast door kinderen gebruikt werd om te spelen. Welters publiceerde de sage dat deze doolhof honderden jaren eerder door een blinde herder aangelegd werd. Pothast meldt bovendien het in Limburg vaker voorkomende topos, dat in de 18e eeuw de Bokkenrijders de Rosakapel diverse malen zouden hebben ontheiligd door er hun 'satanische' inwijdingsrituelen te voltrekken (vgl. ⟶ Schilberg, ⟶ Leenhof).
- De Sittardse centrumparochie, die eigenaar is van de St. Rosakapel, beschikt verder over twee kerkgebouwen: de St. Petrus- en de St. Michielskerk. In de St. Petruskerk bevindt zich een reliekhouder, die elk jaar in augustus wordt meegedragen in de plechtige Rosaprocessie naar de kapel op de Kollenberg. De Michielskerk beschikt eveneens over een reliekhouder met een reliek van de H. Rosa.
De voetvallen en de Hof van Olijven
- Langs de Kollenberg zijn in het begin van de 19e eeuw voetvallen geplaatst, toen ter weerszijden van de weg. De kapelletjes van deze verkorte kruisweg werden later vervangen door nieuwe, waarin ook enige afbeeldingen uit het lijden van Christus werden opgenomen. In 1902 presenteerden de bestuursleden van het Rosacomité hun plannen om de voetvallen door nieuwe te vervangen, waarin beelden (110 cm hoog) zouden worden geplaatst.
- De huidige voetvallen zijn tussen 1902 en 1925 langs de weg gebouwd. In plaats van de beelden zijn er stenen reliëfs aangebracht van circa 50 x 50 cm. Op elke voetval is een plaquette aangebracht met een tekst:
'I Voetval Jezus in den hof van Gethsemanië. Vereerders van de H. Rosa. Jubeljaar 1925'; 'II Voetval Jezus voor Caiphas. Uit dankbaarheid F.S.E. 1-6-'25'; 'III Voetval Jezus voor Pilatus'; IV Voetval Jezus wordt wreedelijk gegeeseld'; 'V Voetval Jezus beklimt den Calvariëberg. Geschonken door H. Dieteren-Rutten bergerweg Sittard 1907'; 'VI Voetval Christus sterft aan het kruis. Vereerder v.d. H. Rosa'; 'VII Voetval Jezus wordt in het graf gelegd. Vereerders v.d. H. Rosa jubeljaar 1925.'
De voetvallen zijn ongeveer 2,5 m hoge kapelletjes van terracotta en geglazuurde baksteen. In een door glas en traliewerk afgesloten nis zijn de gepolychromeerde reliëfs aangebracht. Op elk kapelletje staat een hardstenen kruisje. De zesde voetval staat ter hoogte van de 'Hof van Olijven'.
- De 'Hof van Olijven' ('Leveetehööfke') ligt halverwege de Kollenberg aan de oostzijde van de weg. Dit is een in 1881 gebouwde grot, die houten beelden bevat van de biddende Christus, drie slapende apostelen en een engel. Tussen 1902 en 1925 deed de Hof van Olijven dienst als zevende voetval. De houten beelden werden verwijderd en vervangen door een voorstelling van Christus in het graf. Dit beeld was gemaakt door atelier Kasteleijn en Kühnen. Nadat in 1925 de zevende voetval gereed was, werd de liggende Christus verwijderd en de houten beelden van Christus en de engel herplaatst. De apostelen keerden echter niet terug. In 1948 werden de houten beelden vervangen door stenen exemplaren. Voor de geknield biddende Jezus staat een engel die de lijdenskelk vasthoud. De dorens van de doornboom in de Hof werden in Sittard gebruikt als remedie tegen tandpijn.
- In 1867 lagen er aan de voet van de Kollenberg en iets voorbij de Rosakapel nog eens twee kapellen. Het is niet bekend of die verband hielden met Rosa. Beide kapellen zijn ondertussen verdwenen.
|
Cultusobject
|
- Rosa van Lima werd op 20 april 1586 geboren als dochter van Spaanse kolonisten in Peru. Zij heette aanvankelijk Isabella. Later zou haar gezicht op wonderbaarlijke wijze de vorm van een roos hebben aangenomen, waarna zij Rosa genoemd werd. Zelf wilde zij het liefst 'Rosa van de H. Maria' genoemd worden. Op vijfjarige leeftijd legde zij de gelofte van zuiverheid af en begon zich toe te leggen op zware boetedoening. Volgens de overlevering leefde zij van vijf meloenpitten per dag. Zij trad in navolging van haar voorbeeld, Catharina van Siëna, toe tot de derde orde van St. Dominicus. Na een godsvruchtig leven en zwaar lichamelijk lijden, stierf zij op 30 augustus 1617. Haar verering werd sterk door de dominicanen en dominicanessen aangemoedigd. De dominicanen hadden in Sittard een eigen kerk bij het klooster aan de Oude Markt dat kort tevoren was gereedgekomen. De nieuwe zalige werd zodoende extra gepropageerd. Rosa werd op 9 september 1668 zalig verklaard. De heiligverklaring volgde op 12 april 1671. Zij was de eerste heilige uit de Nieuwe Wereld. - Rosa wordt afgebeeld als dominicanes met een doornenkroon of een krans van rozen op haar hoofd. Soms draagt zij het Jezuskind op haar arm of houdt zij een kruis vast. In Sittard heeft Rosa, de patrones van de stad, als attributen een anker met het stadswapen. - In de sacristie van de Petruskerk wordt een reliek van Rosa, een partikel van haar gebeente, bewaard. Deze relikwie is afkomstig uit Rome en werd in 1947 verworven door H. Haenraets, pastoor-deken te Sittard van 1935-1957. De reliek is gevat in een reliekhouder die is ontworpen door J. Leinarts en H. Haenraets en gemaakt door edelsmid A.J. Thissen uit Sittard (1951). De houder is van verguld zilver en uitgevoerd in monstransvorm met als centraal motief de voorgevel van de St. Rosakapel. Op de voet staat het wapen van de gemeente Sittard; het randschrift luidt: 'O Sancta Virgo Limae ora pro nobis' (54 x 32 cm). - Een zilveren reliekhouder (hoogte 20 cm) dateert van 1671 en is samengesteld uit een ronde geprofileerde voet met gedreven rand van acanthusbladeren, aan de onderzijde balusterstam, versierd met gegraveerde acanthusbladeren, een platte schijf, aan de bovenzijde een bol met daarop een ronde theca, omgeven door stralen en schichten. Op het afsluitend dekseltje aan de achterzijde staat: '1671 De osse approbato corporis S. Rosae de S. Maria 3tiae ord. S. Dom. elect. Patro civit. Sittard' ('Uit het goedgekeurde gebeente van het lichaam van de H. Rosa van Maria van de derde orde van Sint-Dominicus, gekozen tot patrones van de stad Sittard'). - Theca (doorsnede 3 cm) met daarin een stukje hout van het kruis dat Rosa elke vrijdag droeg als zij de kruisweg bad. Deze reliek ontving de parochie Sittard in augustus 2024. - In 1875 is op het altaar in de kapel, bij gelegenheid van de viering van het 200-jarig bestaansfeest van de kapel, een houten Rosabeeld geplaatst. Over een ouder beeld, dat er toen reeds stond, zijn geen gegevens bekend.
|
Verering
|
Ontstaan - Toen de paters dominicanen op zondag 9 september 1668 hun nieuwe St. Michielskerk in Sittard feestelijk in gebruik namen, werd op diezelfde dag tevens de zaligverklaring van de dominicanes Rosa van Lima in de stad gevierd. De processie die die dag met het H. Sacrament en het beeld van Rosa rondging, bracht een grote menigte op de been. Uit Amstenrade, Walrath (D) en Birgden (D) waren voor die dag groepsbedevaarten gekomen ter verering van Rosa. De volgende zondag was de toeloop van 'burgers en vreemden' weer even groot. Enige weken later brak in Sittard een ernstige dysenterie-epidemie uit, die vele slachtoffers maakte. Ten einde raad riep de stedelijke magistraat op 13 november zijn medeburgers samen in de St. Michielskerk, waar de zalige Rosa van Lima tot schutsheilige tegen besmettelijke ziekten, roos (huidontsteking) en aamborstigheid (astmatische kortademigheid), patrones van Sittard en tweede patroonheilige van de Michielskerk werd uitgeroepen. De Sittardenaren beloofden haar feestdag, 30 augustus, elk jaar opnieuw te vieren, met name door een plechtige processie op de laatste zondag van augustus. - In het jaar 1671 werd Sittard opnieuw geteisterd door een epidemie en weer namen de burgers hun toevlucht tot Rosa, die inmiddels op 12 april van hetzelfde jaar door paus Clemens X heilig was verklaard. Onder de talrijke slachtoffers bevonden zich ook enkele paters dominicanen uit het klooster aan de Oude Markt, die zich met de zorg en verpleging van zieken bezighielden. - In 1675 bouwde de stad op de Kollenberg een kapel ter ere van de H. Rosa. Deze kapel was en is nog steeds het doel en middelpunt van de jaarlijkse processie op de laatste zondag in augustus. Verder werd elke vrijdag in de kapel de mis opgedragen, totdat de dominicanen in 1797 uit Sittard werden verdreven - Tussen de jaren 1777 en 1779 had Sittard weer te kampen met een besmettelijke ziekte. In bijna elk huis werden een of meer patiënten verpleegd en om de bevolking niet te verontrusten was het luiden van de doodsklok verboden. Uit angst voor besmetting vermeden de bewoners uit de omliggende dorpen de stad. De ziekte, die door de kroniekschrijver 'rothe Ruhr' wordt genoemd, was een ernstige vorm van dysenterie.
19e-eeuw - In de Franse Tijd (1794-1814) zwakte de devotie tot Rosa af. Naar verluidt was het in het begin van de 19e-eeuw nog gebruikelijk dat elke vrijdag in de kapel een mis werd gelezen. Pastoor-deken Hons (1800-1807) (⟶ Sittard, O.L.Vrouw Behoudenis der Kranken) schafte dit gebruik af. In 1866 heerste in Sittard een cholera-epidemie, vooral op de Steenweg en in Ophoven. Het gevolg was dat de devotie tot de H. Rosa een sterke opleving kende. In 1867 werd de processie gehouden op zondag 25 augustus. De stoet vertrok om 11.30 uur vanuit de Michielskerk en trok door de rijkversierde Putstraat de Kollenberg op. Het H. Sacrament en beelden van Maria en Rosa werden meegevoerd. Een grote menigte gelovigen, de Sittardse broederschappen en de fanfare 'Caecilia' liepen in de processie mee. Het 200-jarig bestaan der kapel in 1875 werd bescheiden gevierd. Op 29 augustus vertrok de processie naar de Kollenberg. De bedevaart van Aken, die O.L. Vrouw van het H. Hart bezocht, sloot zich aan bij de Rosaprocessie. Het H. Sacrament werd gedragen door twee Sittardse priesterzonen, mgr. A.C. Claessens en seminarieprofessor G. Custers (⟶ Sittard, O.L. Vrouw Behoudenis der Kranken). Ter gelegenheid van het jubileum werd een Rosalitanie uitgegeven. Dankzij gemeentelijke subsidie en giften van particulieren kon de kapel voor verval behoed worden en werd een begin gemaakt met de restauratie. De Katholieke Limburger van 4 september 1875 herinnerde eraan dat de cholera-epidemie van 1866 gestuit werd toen de Sittardenaren de voorspraak van Rosa inriepen. De Rosakapel en -processie werden ook betrokken in een breder sacraal territorium: de kapel werd bezocht en aan de processie werd deelgenomen door Limburgse groepen die het heiligdom van O.L. Vrouw van het H. Hart in Sittard bezochten. Ook kwamen er Duitse bedevaartgangers vanuit de grensgemeenten. - In 1902 vroeg de toenmalige rector, Fr. Bloemen, aan bisschop J.H. Drehmanns van Roermond toestemming om, na ruim een eeuw, weer missen in de Rosakapel te mogen opdragen. Na verkregen goedkeuring werd de kapel in de dagen na haar feestdag ook weer in het formeel-liturgische repertoire opgenomen.
Jubilea - De continuïteit in de St. Rosaviering wordt in de 20e eeuw nog eens extra onderstreept en benadrukt door de groots gevierde jubilea van 1925, 1950 en 1975: de herdenking van de bouw van de St. Rosakapel in 1675 respectievelijk 250, 275 en 300 jaar geleden. Het waren - historisch gegroeid - telkens vieringen, die gestimuleerd en gedragen werden door zowel de kerkelijke als de wereldlijke overheid. - In 1925 werd voorafgaand aan de eigenlijke viering door de dominicanen uit Huissen een triduum gehouden. Op zondag 30 augustus werd op de Kollenberg onder een brede tent een pontificale hoogmis opgedragen door mgr. Claessens, die door veel priesters werd geassisteerd. Duizenden gelovigen waren voor de tent op de hellingen van de groeve verzameld. Een Rosabeeld stond bij de tent opgesteld op een met rozen versierd voetstuk. Met de rozen was het opschrift 'Rosa cordis mei' (Roos van mijn hart) gemaakt. De Rosaprocessie in de middag was veel drukker dan andere jaren. Bij de kapel gaf deken ⟶ Louis Tijssen de menigte de zegen met het H. Sacrament. Op maandag 31 augustus trok opnieuw een processie naar de Kollenberg. Die stond onder leiding van mgr. Claessens en alleen uit Sittard afkomstige priesters en seminaristen mochten eraan deelnemen. Na de processie was er wederom een hoogmis in de tent. Deken Tijssen van Sittard wijdde bij die gelegenheid Sittard en omstreken opnieuw toe aan Rosa. - Op maandagavond 7 september om 19.30 uur werd het Rosafeest aangekondigd met kamerschieten en een groot feestvuur op de Kollenberg. Op zondag 13 en 20 september trok een historische stoet naar een idee van de priester-docent Chrétien Mertz (⟶ Maastricht, St. Servaas) door de straten van Sittard, waarna op de Markt een openluchtspel werd opgevoerd. Aanvankelijk zou de stoet op 8 en 13 september trekken, maar vanwege het slechte weer konden de festiviteiten op 8 september niet doorgaan. De stoet begon om 14.15 uur in de Parklaan en trok via de Wilhelmina-straat, Bergerweg, Steenweg en Brandstraat naar de Markt. Het eerste deel van de stoet, die bestond uit 55 groepen en vijf wagens, beeldde scènes uit het leven van Rosa uit. Het tweede deel werd gevormd door de wereldlijke en geestelijke autoriteiten van Sittard, de Sittardse kloosterlingen, de vak- en standsorganisaties, en vertegenwoordigingen van mijnwerkers, landbouwers en middenstand. Het derde deel van de stoet werd gevormd door groepen die iets verbeeldden uit het Sittard van omstreeks 1675. Op de Markt hielden de burgemeester van Sittard anno 1675 en de echte burgemeester, Gijzels, toespraken en riepen iedereen op hulde te brengen aan stadspatrones Rosa. Vervolgens werd het openluchtspel opgevoerd, waarin alle groepen hulde brachten aan St. Rosa. Vanaf de Markt trok de optocht door de Putstraat, Leijenbroekerweg en Engelenkampstraat naar de Parklaan. Daar werd de optocht ontbonden. Tijdens de Rosafeesten was de voorgevel van de Michielskerk met elektrische lampjes geïllumineerd. In de kerk stond voor het altaar een 3,75 m hoog transparant met een voorstelling van Rosa. Duizenden bezoekers uit Sittard en de omgeving woonden de optocht en het openluchtspel bij. De gehele feestviering bedoelde een hernieuwing te zijn van de keuze van St. Rosa tot stadspatrones. - Op initiatief van A. Dieteren sr. werd in 1946 voor de organisatie van de processie een apart comité opgericht, bestaande uit negen leden. - Op 20 augustus 1950 hernieuwde burgemeester Coenders namens de Sittardse bevolking de belofte aan Rosa van Lima uit het jaar 1669 in een aangepaste versie, vergezeld van een uitgebreide dankbetuiging. Deken Haenraets leidde de processie en voerde de nieuwe reliekhouder van Rosa mee. Er deed ook een bedevaart uit Nijmegen mee, die geleid werd door de dominicanen. Uit Venlo was een afdeling tertiarissen van Dominicus gekomen. Er waren duizenden vereerders. Op maandag en dinsdag gingen weer velen uit Sittard en omgeving naar de Kollenberg, waar om 9.00 uur een mis werd gelezen. De Rosafeesten werden 's woensdags om 19.00 uur gesloten met een mis in de kapel. - In 1968 werd er door parochianen actie gevoerd tegen de processie die, uitgebouwd tot een 'historische optocht', 'een folkloristisch-traditioneel-chauvinistisch doel' zou dienen en geen spontane geloofsovertuiging mee zou uitdragen. - In het herdenkingsjaar 1975 werd in het Kritzraedt-huis te Sittard van 15 augustus tot 7 september een grote tentoonstelling gepresenteerd onder de titel 'Rosa Mystica': een uitvoerige belichting van persoon en leven van de H. Rosa, alsmede van haar verering in Sittard en op andere plaatsen. Geëxposeerd werden onder meer de officiële documenten betreffende haar zalig- en heiligverklaring uit de vaticaanse bibliotheek, beelden en schilderijen, reliekhouders, devotieprentjes en een groot aantal archivalia en andere belangrijke documenten. De Rosaprocessie vond plaats op zondag 31 augustus in bijzijn van bisschop J. Gijsen. Behalve de Sittardse verenigingen en muziekgezelschappen nam ook de 'Zwitserse Garde' uit Roermond deel aan de stoet naar de Rosakapel. - De officiële St. Rosaverering in Sittard is aan het einde van de 20e eeuw geheel geconcentreerd in de maand augustus. Door het jaar zijn er geen andere plechtigheden of activiteiten. In augustus is er iedere dinsdagavond een eucharistieviering in de Rosakapel. Voorafgegaan door een plechtige hoogmis in de St. Michielskerk wordt jaarlijks op de laatste zondag van deze maand in de voormiddag de grote St. Rosaprocessie gehouden naar de kapel op de Kollenberg. Het aantal deelnemers ligt ruim boven de 1000 personen. De maandag en dinsdag daaropvolgend is er 's morgens telkens vanaf de Michielskerk een bidprocessie naar de Rosakapel, gevolgd door een mis. Verder bestond nog het niet regelmatige gebruik dat circa zeven veelal jonge vrouwelijke familieleden van een zwaar zieke biddend langs kapellen in de stad en langs de zeven voetvallen en het olijvenhofje trokken (vgl. ⟶ Roermond, O.L. Vrouw in 't Zand en ⟶ Schilberg). - In 2017 werd geconstateerd dat de devotie in Sittard weinig van zijn vitaliteit verloren zou hebben. De Rosaprocessie heet een van de grootsten van het land te zijn qua deelnemers. - Op 2 en 3 november 2019 werd herdacht dat St. Rosa 350 jaar geleden werd uitgeroepen tot stadspatrones van Sittard. Op zaterdagavond was er daartoe een mis in de St. Michielskerk aan de Markt met als hoofdcelebrant de provinciaal van de dominicanen, René Dinklo. Er was een deputatie aanwezig van de Peruaanse ambassade, inclusief de consul van Peru in Nederland. Na de mis was er in de St. Petruskerk een voorstelling van een zandkunstenares die samen met een lichttechnicus en verteller de geschiedenis van Sittard en St. Rosa uitbeeldde, waarbij de nadruk lag op de 'komst' van Rosa naar Sittard en haar rol als schutspatrones. Op zondag was er een drukbezochte mis onder leiding van hulpbisschop Everard de Jong. Voorafgaand werd het cultusbeeld dat in de kapel op de Kollenberg staat in processie onder begeleiding van de schutterij en fanfare St. Joseph naar de St. Michielskerk gedragen en naast het altaar gezet. Van bedevaartgangers uit de regio leek geen sprake meer te zijn. - In augustus 2024 ontving deken Rob Merkx uit handen van de ambassadrice van Peru in Nederland, mevrouw Marisol Arguero Colomba, een nieuwe Sint-Rosareliek. Het betreft een stukje hout uit het kruis dat Rosa elke vrijdag droeg als zij de kruisweg bad. Deze reliek was een geschenk van de dominicanen van Lima aan Sittard. Bij de Sint-Rosamis en aansluitend de processie waren op 25 augustus ook twee directe afstammelingen van de vader van Rosa, Gaspar Flores, aanwezig. De Sint-Rosamis werd gecelebreerd door mgr. Ron van den Hout, die de dag ervoor tot bisschop van Roermond was geinstalleerd.
Rosa en de leeuw - Curieus is de bijzondere gebeurtenis van zondag 28 augustus 1938 toen tijdens het St. Rosafeest en de kermis in Sittard twee leeuwen van circus 'Friso' uit hun kooi ontsnapten. De leeuw Iris wandelde over de Markt tot grote consternatie van voorbijgangers, die een veilig heenkomen zochten in nabijgelegen café's en woningen. De andere leeuw Asor (anagram van Rosa) liep de St. Michielskerk binnen, waar op dat moment een plechtige hoogmis werd gecelebreerd. In de overvolle kerk duwde de leeuw eerst enkele mensen omver, maar deed verder geen kwaad. Er ontstond commotie en paniek en veel mensen probeerden een veilige plek te vinden op de preekstoel of in de biechtstoelen. De leeuw bleef voor het hoofdaltaar op en neer lopen. Inmiddels arriveerde het circuspersoneel, dat het beest zonder veel moeite naar zijn kooi terugbracht. Ook lukte het om tussen de kermiswagens op de Markt de andere leeuw Iris te overmeesteren. Deze spectaculaire gebeurtenis haalde de buitenlandse pers tot in New York toe en werd soms veel dramatischer beschreven dan de feitelijke gang van zaken was. Als herinnering aan dit bijzondere voorval is bij de ingang van de St. Michielskerk een gebeeldhouwd leeuwtje ingemetseld.
Comités en Sociëteit - Er bestaan in Sittard enkele comités, die een nauwe relatie hebben met de St. Rosaverering. In de eerste plaats het 'St. Rosacomité', opgericht 25 maart 1943, met een eigen vriendenkring. Dit comité, dat uit negen leden bestaat, heeft als belangrijkste doelstelling: het onderhoud van de St. Rosakapel en de zeven voetvallen met de Hof van Olijven langs de Kollenberg. - In de tweede plaats is er de 'Sociëteit van St. Rosa' met ongeveer 100 leden, opgericht in 1988. Dit zijn allemaal Sittardenaren, die buiten de stad wonen en jaarlijks deelnemen aan de Rosaprocessie in augustus. Na afloop ontmoeten zij elkaar tijdens een koffietafel. - Een derde groep is het 'Comité Sittard-Rosa-Lima', dat 10 leden telt met in 1996 zo'n 50 donateurs, en dat bestaat sinds 1993. Doelstelling is het financieel ondersteunen van projecten in de krottenwijken van Lima en tevens het expliciet bewustmaken van vraagstukken rond ontwikkelingssamenwerking. - De grote verering voor Rosa blijkt ook uit de reeks gebouwen, instellingen en straten in Sittard die haar naam dragen. In de jaren twintig was er een 'RK Huishoudschool Sint-Rosa'; een lagere school 'Sint-Rosa' en een melkfabriek Sint-Rosa. Deken Tijssen richtte in 1921 een meisjescongregatie op onder de titel 'Maria Onbevlekt Ontvangen en Sint Rosa'. Thans is er in Sittard een Rosastraat. De schutterij is eveneens vernoemd naar Rosa. Sedert 2022 bestaat 'Restaurant Rosa's' gelegen aan de Markt, dat Zuid-Amerikaanse specialiteiten aanbiedt.
|
Materiële cultuur
|
- Schilderij: 1 in de St. Michielskerk: schilderij (waterverf op zijde; 71 x 55,5 cm)) van St. Rosa met doornenkroon, kruis en anker en met gezicht op Sittard uit 1828. Tevens is de Rosakapel afgebeeld. Boven haar hoofd staat het wapen van Sittard en het chronogram dat het jaartal 1828 weergeeft: 'DesCenDe DILeCta et VeXantIs febrIs sana VULnera' ('Daal neer beminde en genees de door koorts geschokte zieken'), het maakt deel uit van een serie van drie schilderijen: Michael met zwaard en schild de draak bestrijdend, Rosa van Lima en vermoedelijk St. Petrus; 2 reliëf van St. Rosa met Kind in de 17e-eeuwse lambrizering. Rosa heeft een krans van rozen op haar hoofd. In haar armen houdt zij het Jezuskind. Rosa en het kind zijn omgeven door rozentakken. De voorstelling is een spiegelbeeldige kopie van een voorstelling in de communiebank van de H. Bloedkapel te Brugge. - Ramen: 1 in de zijgevel van de Michielskerk is een neogotisch gebrandschilderd raam uit 1892 met een afbeelding van Rosa opgenomen. Het raam toont Rosa staande, gekleed in het habijt van de dominicanessen. Op haar hoofd heeft zij een krans van rozen. Haar armen houdt zij gekruist voor de borst. In haar rechterhand heeft zij een kaars en in haar linkerhand een tuiltje rozen; 2 Boven het zangkoor is een raam uit het derde kwart van de 20e eeuw aangebracht, gewijd aan de devotie tot Rosa. - Beelden: 1 in het klooster St. Agnetenberg te Sittard bevindt zich een 18e-eeuws lindehouten beeld van St. Rosa. Rosa is staande in contrapost houding afgebeeld in het habijt van de dominicanessen. Over haar sluier draagt zij een doornenkroon. Haar blik is gericht op een boeket rozen, dat zij in haar linkerhand houdt. Haar rechterhand rust op een anker, dat half achter haar schuilgaat; 2 in de St. Michielskerk staat een Rosabeeld (110 cm) van gepolychromeerd hout uit het begin van de 20e eeuw; 3 in de Petruskerk staat een beschilderd lindehouten, neogotisch Rosabeeld (122 cm hoog), de heilige is als dominicanes afgebeeld met in haar rechterhand een kruis, in haar linkerhand een lelietak, op haar hoofd een krans van rozen. - Klokken: 1 in 1839 goot klokkengieter Augustin Gaulard uit Luik een serie luidklokken voor de St. Petruskerk. Een van de klokken kreeg de naam Rosa. Ze woog 690 kilo. De klokken werden in 1943 gevorderd; 2 in 1949 werden door L. van Bergen uit Heiligerlee nieuwe klokken gegoten, waaronder een nieuwe Rosaklok (485 kilo). Het klokopschrift luidt: 'Rosa, spreek den Heer voor ons aan, Telkens als gij uw klok hoort slaan'.
Devotioneel drukwerk - Bedevaartboekje: 1 Het leven van de H. Rosa van Lima en hare vereering te Sittard (Sittard: druk. Bern. Claessens, 1932; impr. Roermond, Jos. Keulers, 25 juni 1932; 58 p.), bevat geschiedenis, litanie, gebeden, smeeklied en overwegingen bij de zeven voetvallen; 2 in het Handboek voor de leden der Rotterdamsche processie naar Sittard ter eere van O.L. Vrouw van het H. Hart van Jezus gevestigd in de St. Antoniuskerk te Rotterdam (Rotterdam: P.J. Simons-Van den Broek, 1909, 2e dr.) p. 183-186, is een litanie van de H. Rosa opgenomen, waarmee ze als patrones tegen roos en aamborstigheid kan worden aangeroepen. - Litanie: Litanie van de H. Roza, patrones tegen roos en aamborstigheid (Sittard: J.K. Alberts; impr. P. Russel, Roermond, 13 augustus 1875; vouwprentje 7,4 x 12). - Prentjes: 1 vouwprentje met op de voorzijde een fotomontage van Sittard, het Rosabeeld en de tekst 'Sint Rosa patrones van Sittard' en op de achterzijde een tekening van de kapel en de tekst 'St. Rosa', aan de binnenzijde een gebed en een lied (muziek Emile Brouwers) (Sittard: B.C. Claessens, 1932; 8,6 x 12 cm; coll. D. Gooren); 2 prentje met een kleurenfoto van een detail uit een glas-in-loodraam, met op de achterzijde een 'Gebed ter ere van de H. Rosa' (7,5 x 12 cm); 3 prentje met voorstellingen in kleur van de Rosakapel en het Rosabeeld, op de achterzijde staat een 'Gebed ter ere van de H. Rosa' (7.3 x 11.4 cm, 2024). - Ansichtkaarten: 1 in zwart wit van het Rosabeeld op het altaar en de tekst 'Beeld der H. Rosa in het kapelletje op den Kollenberg' (10,3 x 15; ca. 1932; coll. D. Gooren); 2 in kleur van de kapel en de kerk (Brunssum: Gronau, ca. 1990?). - Bedevaartvaantje: vaantje van de Laekense uitgever Hoyaux uit ca. 1935, met daarop afgebeeld de Rosakapel, een panorama van de stad Sittard en de Ophovener molen. - Speldjes/hangertjes: 1 reverskruisje (3,5 x 3 cm; ca. 2020). in het hart van het kruis staat het gele slangenkruis uit het stadswapen van Sittard met een rode roos afgebeeld. De kleuren van de achtergrond zijn blauw en rood en verwijzen naar het blauwe bovenraam in de Sint-Rosakapel en de rode deur van de kapel. Het randschrift luidt: H. Rosa, patrones van Sittard, bescherm onze stad! Verder het jaartal 1675; 2. ovalen witmetalen hangertje (2,8 x 1,8 cm; 2024) met een geëmailleerde voorstelling van het Sint-Rosabeeld dat in de kapel staat. De hanger wordt aangeboden, ingeseald met een kaartje (8 x 5 cm) waarop de Sint-Rosakapel en voornoemd beeld te zien zijn. Op de achterzijde staat een gebed tot Sint-Rosa.
|
Bronnen en literatuur
|
Archivalia: Maastricht, Rijksarchief in Limburg: archief van het klooster van de predikheren te Sittard, 1626-1802. Sittard, archief van het klooster St. Agnetenberg, 1649-1802. Sittard, gemeentearchief: parochiearchief van HH. Petrus en Michaël te Sittard, 1346-1975; archief van het St. Rosacomité, 1881-1959/collectie Jos. Wilms; fotocollectie gemeentearchief.
Tekstedities: G.A. Meyer ed., 'Chronicon conventus sittardiensis ordinis praedicatorum, auctore P.B. Moulart op', in: Publications S.H.A. Limbourg 47 (1911) p. 327-422.
Literatuur: H. Lebon, Het leven van de H. Rosa van Lima, maagd, het jaar 1617 (Brussel: Goemaere, 1863); H. Welters, Limburgsche legenden, sagen, sprookjes en volksverhalen, dl. 2 (Venlo: Uyttenbroeck, 1876) p. 74-75, 77-78; A. Alberts, Het leven der Heilige Rosa van Lima (Sittard 1889); August Dunckel & B.A. Pothast, Kurze Chronik von Sittard (Sittard: G. Tholen, 1891) p. 22, 98, 104, 114-115, 118; Het leven van de heilige Rosa van Lima, patrones van Peru (Breda: Van Wees, 1892); G.A. Meyer, 'Geschiedkundig verslag van het dominicanenklooster te Sittard ten jare 1701', in: Publications S.H.A. Limbourg 57 (1921) 135-141; [fotos van de processie in 1925/1933], in: Katholieke Illustratie 59 (1924-1925) p. 63 en 67 (1933) p. 1056; Frans van der Merwede, 'Een praatje over den Kollenberg', in: De Nedermaas 6 (1931) p. 63-64; Het leven van de H. Rosa van Lima en hare vereering te Sittard (Sittard: Bern. Claessens, 1932); J.S. Kentgens, Sint Rosa van Lima, Patrones van Sittard en omgeving (Sittard; onuitgegeven manuscript, 1938); Fr. van Oldenburg Ermke, Santa Rosa de Lima (Nijmegen: Dekker & Van de Vegt, 1938); Jozef Cordie, Volksbedevaarten tegen kwaal van mensch en vee in Limburg (Leuven: licentiaatsverhandeling KU Leuven, 1943) p. 56; J. Brinkhoff, In dienst der waarheid. Levens der heiligen en zaligen uit de orde der Predikbroeders volgens de nocturnen van het Dominicaansch brevier (Maastricht: J. Schenk, 1946) p. 203-205; J.L. Offermans, Wo Dan in Zitterd? Schets ener geschiedenis van Sittard tot 1243 (Sittard 1948) p. 65; Kerkelijke mededelingen voor stad en rectoraten van Sittard, extra editie St. Rosanummer, augustus 1950; J. Leinarts, 'Geschiedenis omtrent het leven van St. Rosa en hare verering te Sittard' (Sittard: manuscript, 1958); Adriana Cartotti, 'Rosa, da Lima, vergine, santa', in: Bibliotheca Sanctorum, dl. 11 (Roma: Città Nuova, 1968) k. 396-413; A.H. Simonis & J.J.M. Timmers, Bijdragen tot de geschiedenis van de Sittardse kerken van St. Michaël en van St. Petrus' Stoel van Antiochië (Sittard: Kerkbestuur parochie St. Petrus en Gemeentebestuur, 1968) p. 15; J.L. Offermans, Sittard in oude ansichten (Zaltbommel: Europese Bibliotheek, 1969) p. 34, 143-146; A.H. Simonis; 'Ekonomische en maatschappelijke aspekten', in: A. Simonis e.a., Sittard historie en gestalte (Sittard: Alberts, 1971) p. 158-159; A.H. Simonis, 'De kloosters', in: A. Simonis e.a., Sittard historie en gestalte (Sittard: Alberts, 1971) p. 219-220; J.J.M. Timmers, 'Sittards oude monumenten', in: A. Simonis e.a., Sittard historie en gestalte (Sittard: Alberts, 1971) p. 377-379; J. Wilms, H. Maassen & J. Nohlmans, Kapellen en Kruisen in Sittard (Sittard: VVV-uitgave, 1973) p. 9-12; Thur Laudy, Op Ooze Wal. Zittesje Gedichte, Versjkes en Leidjes (Sittard: VVV-uitgave, 1974) p. 98 107; Th. Oberdorf, St. Rosa 1675-1975. Opstellen rondom de St. Rosa-verering te Sittard (Sittard: St. Rosacomité, 1975); N. Eussen, '300 jaar Rosakapel in Sittard', in: De Maasgouw 94 (1975) k. 167-180; J.J.M. Timmers, N. Eussen & C. Verheggen, Rosa mystica [tentoonstellingscatalogus] (Sittard: Kritzraedthuis, 1975) met een bijdrage van S.P. Wolfs O.P. over de Heilige Rosa van Lima p. 7-17; F. Tschochner, 'Rosa van Lima', in: Lexicon der christlichen Ikonographie, dl. 8 (Rome etc.: Herder, 1976) k. 286-287; A.E.L. Jonkergouw, Sittard in crisis- en oorlogstijd (1920-1946) (Sittard: uitgave VVV, 1979) p. 85-86; P.J.G. Schelberg, Woordenboek van het Sittards Dialect (Amsterdam: Rodopi, 1979) p. 214; J.H. Schrader, Sittard verleden tijd (Rijswijk: Elmar, 1981) p. 79-80; E. Tielemans, Volksgeneeskunde in Limburg. Een bibliografie (Limbricht: Limburgs Volkskundig Instituut, 1986) nrs. 20, 114, 154, 187, 230, 263, 264, 269, 313; Renaat van der Linden, Bedevaartvaantjes. Volksdevotie rond 200 heiligen pp 1000 vaantjes (Brugge: Tabor, 1986) p. 20, 242; Martina Friedrich, Grenzüberschreitende Wallfahrten in der Euregio Rhein-Maas (Bonn: scriptie Institut für Volkskunde, 1987) p. 23, bedevaartgangers uit Duitsland; Rosy Cals-Heynen, 'Sint Roza kirmes in Zitterd', in: Veldeke 64 (1989) p. 97-99; N.H.C. van Loenen, 'Sint Rosa in het raam van haar tijd', in: Historisch jaarboek voor het Land van Zwentibold 10 (1989) p. 7-16; Will J. Poulssen, De beiaard van Sittard. Historie van een klokkenspel (Sittard: z.n., 1992) p. 61, 68; A.M.P.P. Janssen, Sittardse relieken (Sittard: Stg. Charles Beltjens, 1992) p. 30, 32; Math Vleeshouwers, Stadsbeelden Sittard (Sittard: Stg. Charles Beltjens, 1992) p. 16, 46, 48, 96-97; P.B.N. van Luyn, Stadt Sittardt. Een grensoverschrijdend verleden (Sittard: Stg. Historie Sittard, 1993) p. 127, 129, 132-133; J.M.A. Kreukels, 'Dominicanen en Dominicanessen in Sittard in de zeventiende en achttiende eeuw', in: P.L. Nève e.a. ed., Sittard uit bronnen geput, dl. 1 (Sittard: Stg. Historie Sittard, 1993) p. 339-342 (bijlage I en II), over de relatie tussen de dominicanen/dominicanessen en de St. Rosaverering in Sittard; Math Vleeshouwers, Stadsbeelden Sittard, dl. 2 (Sittard: Stg. Charles Beltjens, 1994) p. 10, 32; Th.M. Oberdorf, 'Bedevaarten naar Sittard in 1882', in: Historisch jaarboek voor het Land van Zwentibold 18 (1997) p. 14-15, bezoek aan Rosakapel door bedevaarten naar O.L. Vrouw van het H. Hart; Rien van Heesewijk & Peter Jan Margry, Processies. België, Nederland en Luxemburg (Heeswijk: Abdij van Berne, 1997) p. 131-141, foto's processie; Cyriel Laudy, Zes vrouwen uit Sittards historie (Sittard: Stg. Charles Beltjens, 1997) p. 15-22; Frank Holthuizen, Limburg in bewegend beeld 1911-1996. Catalogus van film- en videomateriaal over Nederlands-Limburg (Venlo: Limburgs Film en Video Archief, 1997) nr. 0007, 0021; W. Meulenkamp & P. de Nijs, Buiten de kerk. Processieparken, Lourdesgrotten en Calvariebergen in Nederland en België (Nieuwegein: Aspekt, 1998) p. 137-140; Matheu Bemelmans, 'Sittard liep uit voor Sint Rosaprocessie', in: De Sleutel 26 (1999) nr. 13, p. 14-15; Peter Jan Margry, Teedere Quaesties: religieuze rituelen in conflict. Confrontaties tussen katholieken en protestanten rond de processiecultuur in 19e-eeuws Nederland (Hilversum: Verloren, 2000) p. 236, over de Rosakapel; Frans Tervoort, Ziel en zaligheid. Volksgeloof in Nederland en Vlaanderen (Tielt: Lannoo, 2007) p. 129-133; Ko van den Boom, 'Rosa leert ons bidden', in:Katholiek Nieuwsblad, 18 augustus 2017, p. 13; Karl B. von Ratheim (pseud. van Karl-Heiz Bergers), Asor de leeuw (Sittard: eigen beheer, 2021) [over het incident op Sint Rosadag in 1938].
Overige bronnen: KDC BiN-dossier Sittard-Rosa van Lima; Bonn, Volkskundliches Seminar: Fragebogen zur rheinischen Volkskunde 1931, 1934, formulier Langbroich; opnamen van de Rosafeesten op 13 september 1925 in het Polygoonnieuws, Hilversum NOB beeldbandarchief bandnr. ARP027 BCN; opnamen van de Rosaprocessie van 27 augustus 1933 in het Polygoonnieuws, Hilversum NOB beeldbandarchief bandnr. ARP094 BCN; documentaire 'Heilige Rosa' (2005) van Hans Heijnen, ca. 60 minuten (uitgezonden op 1 februari 2006, Nederland 3).
|
|
naar het KDC, voor aanvullingen en
commentaar.
|