Smakt, H. Jozef
|
|
Cultusobject:
|
H. Jozef
|
Open Street Maps
|
Datum:
|
19 maart; maand maart; gehele jaar
|
Periode:
|
18e eeuw (?) - heden
|
Religieuze context:
|
Christelijk
|
Locatie:
|
St. Jozefkapel bij de rectoraatskerk St. Jozef
|
Adres:
|
St. Jozeflaan 58, 5817 AD Smakt
|
Gemeente:
|
Venray
|
Provincie:
|
Limburg
|
Bisdom:
|
Roermond
|
Samenvatting:
|
Smakt is de enige bedevaartplaats van St. Jozef in Nederland. In 1699 werd in de buurtschap een kapel gesticht, toegewijd aan St. Jozef. In de loop van de 18e eeuw heeft de Jozefverering zich enigszins ontwikkeld en lijkt de kapel ook bedevaartgangers aan te trekken. Pas vanaf 1887 ontwikkelde Smakt zich tot een belangrijk bedevaartoord. Nog altijd trekt de St. Jozefkapel een groot aantal bezoekers. Behalve als patroon voor een zalige dood en van het christelijk huisgezin wordt Jozef door de jeugd aangeroepen als patroon van een zalige of gelukkige levensstaat. Website heiligdom: www.stjozefkapelsmakt.nl
|
Auteur:
|
Paul van Meegeren
|
Illustraties:
|
|
Topografie
|
- De kapel van Sint Jozef ligt in de buurtschap Smakt (in oude bronnen en lokaal meestal 'De Smakt' genoemd). Smakt is het kleinste kerkdorp van de gemeente Venray. Het ligt in de meest noordelijke hoek van de gemeente, aan de spoorlijn Venlo-Nijmegen. De gemeentegrens valt hier samen met de grens tussen de provincies Limburg en Noord-Brabant.
- De kapel werd in 1699 gesticht door Johan Albert Bouwens van der Boye, baron van Neeryssche. Bouwens van der Boye was tevens heer van Venray. Hij bezat het huis en de heerlijkheid Macken, gelegen op Brabants grondgebied tussen Smakt en Vierlingsbeek. Na de sloop van kasteel Macken (1806) bleef een steen bewaard met het alliantiewapen van de heer van Macken en zijn echtgenote, Maria Antoinetta Raba baronesse van Gelder. Deze steen is in 1952 tegen de kapelmuur geplaatst. Na restauratie in 1983 is de wapensteen ingemetseld in de muur tussen de kapel en de rectorswoning.
- De kapel is een eenvoudig eenbeukig gebouw van baksteen met driezijdige koorsluiting, een gezwenkte façade en een kleine open klokkenspits op het dak. Het oostelijk gedeelte dateert uit 1699. In 1864 werd de kapel naar de voorzijde vergroot met ongeveer de helft van de oorspronkelijke lengte. De totale lengte bedraagt thans ongeveer 13 meter, bij een breedte van zo'n 5 meter. Een deur in de voorgevel verschaft toegang tot de kapel. Boven de deur bevindt zich een rondvenster. Vier rondboogvensters verschaffen het interieur het benodigde licht. Het Jozefbeeld staat op het koor.
- Rector J. Heynen liet in 1862 ten noorden van de kapel een rectoraatswoning bouwen. Ten zuiden van de kapel verrees in 1886 door toedoen van rector F. Cremers een nieuwe kapel in neogotische stijl. Architect was Johan Kayser uit Venlo. De oude kapel kreeg toen de functie van bidkapel, terwijl de nieuwe kerk, eveneens toegewijd aan St. Jozef, ging dienen als rectoraatskerk en als centrum voor de kerkelijke plechtigheden ter ere van de patroonheilige. De schenking van een stuk grond achter de kerk stelde Cremers in staat om een processiepark aan te leggen. Ten gerieve van de bedevaartgangers werd in 1910 het Pelgrimshuis gebouwd, een café-winkel met woonhuis.
- In 1933 werd de rectoraatskerk vergroot door het schip met één travee te verlengen en er een doopkapel en bergplaats aan te bouwen. Eind jaren dertig maakte rector Wonders plannen voor een ingrijpende vernieuwing van het bedevaartcomplex. Deze plannen bleven onuitgevoerd. Wel kwam er nieuwe rectoraatswoning, gelegen tussen de St. Jozefkapel en de St. Jozefkerk (1936). De oude woning werd gesloopt.
- In september/oktober 1944 raakte het bedevaartcomplex zwaar beschadigd tijdens de slag om Overloon. Na de oorlog werd de kerkelijke bediening van Smakt door het bisdom toevertrouwd aan de orde van de ongeschoeide carmelieten. De paters bouwden in 1949 een klooster achter de rectoraatswoning en de St. Jozefkerk. Twee jaar later werd de restauratie van de St. Jozefkapel voltooid. De St. Jozefkerk, na de oorlog provisorisch hersteld, maakte in 1969 plaats voor een nieuw kerkgebouw, naar een ontwerp van architect J.J. Franchamps uit Kerkrade. De nieuwe kerk staat in verbinding met het klooster.
Het Pelgrimshuis werd in de jaren 1980 en 1990 ingrijpend verbouwd en uitgebreid tot café-restaurant.
- Ook op andere plaatsen in Smakt vindt men sporen van de St. Jozefdevotie. Ter herinnering aan de viering van het 200-jarig bestaan van de St. Jozefkapel werd in 1899 een kapelletje aan de overzijde van de spoorlijn gebouwd, toegewijd aan O.L. Vrouw van Smarten. Het parkje bij die kapel kreeg in 1954 de bestemming van kerkhof. In de kerkhofmuur werden zeven plaquettes geplaatst met voorstellingen van de zeven vreugden en zeven smarten van Jozef en Maria. De plaquettes van geglazuurde keramiek zijn vervaardigd door de Maastrichtse beeldhouwster J. Hagemeyer. Het kapelletje van O.L. Vrouw van Smarten is eind jaren vijftig afgebroken.
|
Cultusobject
|
- De H. Jozef was de echtgenoot van Maria en de pleegvader (voedstervader) van Jezus. Het Nieuwe Testament noemt hem vooral bij de geboorte en kinderjaren van Christus. Hij stamde uit het geslacht van David. Van beroep was hij timmerman in Nazareth. In het openbare leven van Jezus wordt hij niet meer genoemd, waarschijnlijk was hij toen al overleden. In de apocriefe evangeliën en in legenden (zgn. 'kindsheidverhalen') wordt zijn levensloop echter fantasievol ingevuld. In de middeleeuwen werd uit die bronnen geput om Jozef te verbeelden. In de iconografie speelde Jozef aanvankelijk slechts een rol op de achtergrond. In de late middeleeuwen treedt hij steeds sterker naar voren. Het beeld van de 'seniele grijsaard' wordt verdrongen door de Jozef in de bloei van zijn leven met het Jezuskind aan zijn hand of op zijn arm. Jozef wordt afgebeeld met diverse attributen zoals een kaars of lamp (geboorte in de stal van Bethlehem), een wandelstok (de reis naar Egypte), de bloeiende staf (huwelijk met Maria), de lelietak (maagdelijkheid) en timmermansgereedschap. Jozef is de patroon van een zalige dood, van de stervenden, de familie, het huwelijk, de (wees)kinderen, de herbergen en herbergbezoekers en van diverse beroepen zoals de timmerlieden en houthakkers. Sedert de 19e eeuw is hij de patroon van de arbeiders in het algemeen.
- Het feest van Jozef werd al in de negende eeuw op 19 maart te Reichenau (D) gevierd. Pas in de 15e eeuw werd het feest algemeen. De carmelites Theresia van Avila en Franciscus van Sales bevorderden de Jozefdevotie sterk. In 1870 verhief paus Pius IX Jozef tot patroon van de Kerk. Leo XIII, wees de maand maart aan als dé Jozefmaand en gaf zijn goedkeuring aan een speciale litanie van de heilige. Paus Pius XII stelde in 1955 1 mei in als het feest van Sint-Jozef Arbeider.
- Het oorspronkelijke Jozefbeeld is in het bezit van het rectoraat. Het betreft een gepolychromeerd houten cultusbeeld (50 cm hoog) van St. Jozef, het Christuskind aan de hand leidend. St. Jozef is voorgesteld als voedstervader van Jezus, de titel die de Kerk aan Jozef heeft toegekend als maagdelijke echtgenoot van Maria. Hij houdt het Christuskind aan de hand, dat zijn armpje naar de gelovigen uitstrekt. Met zijn andere hand maakt Jozef een wijzend gebaar. De gebruikelijke attributen van de heilige ontbreken. Het beeldje is eenvoudig van uitvoering. Het dateert waarschijnlijk uit de eerste helft van de 18e eeuw en wordt beschouwd als een product van volkskunst; het beeld werd in 1999 gerestaureerd.
- Het huidige beeld in de kapel is een replica. Het staat in een barokke retabel van omstreeks 1700. In het retabel is het alliantiewapen aangebracht van de stichter van de kapel, Johan Albert Bouwens van der Boye, en zijn vrouw.
- De kapel beschikte vroeger over een (kleding?)reliek van Jozef, die wellicht afkomstig was uit de reliekenverzameling van St. Petrusbandenkerk te Venray, waar Smakt onder ressorteerde. Deze kerk verwierf in 1828 en 1839 twee stukjes van de mantel van de heilige. De relikwie was in 1999 niet meer aanwezig.
|
Verering
|
Tot 1880 - In december 1698 verklaarde Johan Albert Bouwens van der Boye, baron van Neeryssche en heer van Venray, zich bereid tot de bouw van een kapel in de buurtschap Smakt. De voorwaarden, waaronder de stichting plaatsvond, werden vastgelegd in een overeenkomst met de pastoor van de St. Petrusbandenparochie, gedateerd 7 oktober 1699. Korte tijd later gaf de bisschop van Roermond zijn goedkeuring. - Het belangrijkste motief voor de bouw van de kapel was de grote afstand van Smakt tot de parochiekerk in Venray-dorp. Een eigen kapel stelde een deel van de inwoners in staat tot het bijwonen van de vroegmis. Na hun thuiskomst konden de overige huisbewoners vervolgens op tijd naar Venray afreizen voor de hoogmis. Behalve het opdragen van de vroegmis was de bedienaar van de kapel verplicht tot het geven van godsdienstonderwijs. Aan deze verplichting is de anekdote verbonden dat de baron tijdens een wandeltocht een scheper (herder) ontmoette in de heide op de Büs (een veldnaam voor een klein gebied ten zuiden van Smakt) en hem de vraag stelde hoeveel goden er waren. Daarop antwoordde de scheper verbaasd: 'Goden? Op de Büs wonen geen goden'. - De bedienaar van de kapel, meestal vicaris of rector genoemd, mocht in de kapel alleen een vroegmis houden en de catechesatie verzorgen. Alle andere taken op het gebied van de zielzorg waren voorbehouden aan de pastoor van Venray. Met toestemming van de pastoor van Vierlingsbeek mochten ook de inwoners van Holthees gebruik maken van de kapel. Voor het Land van Cuijk, onderdeel van de Brabantse Generaliteitslanden, gold vanaf 1648 een verbod op de openbare uitoefening van de rooms-katholieke godsdienst. In het aangrenzende Overkwartier van Gelre, waar dit verbod niet gold, bouwden de katholieken van Vierlingsbeek in 1656 een schuurkerk, toegewijd aan de H. Lucia. Bewoners van Holthees konden vanaf 1699 terecht in de kapel van Smakt, die op korte afstand van de schuurkerk lag. - De toewijding van de kapel aan St. Jozef wordt meestal in verband gebracht met de bloei van Jozefdevotie in Spanje. In 1678 wijdde koning Karel II het Spaanse rijk aan St. Jozef toe. Tot de Spaanse bezittingen behoorde op dat moment ook de heerlijkheid Venray in het Overkwartier van Gelre. - Over de St. Jozefverering in Smakt in de periode 1699-1880 is weinig bekend. In een publicatie uit 1953 wordt melding gemaakt van een rekenboek van de kapelmeesters uit de eerste helft van de 18e eeuw. Hierin zouden uitgaven genoteerd staan '...die dienden tot dekking van onkosten welke waren gemaakt om het feest van Sint Jozef luisterrijker te vieren of om pelgrims van elders te ontvangen'. De huidige verblijfplaats van dit rekenboek is onbekend. Uit het register van inkomsten en uitgaven over de periode 1768-1850 kan alleen worden opgemaakt dat de kapel twee feestdagen kende. Op het feest van St. Jozef (19 maart) en op zondag na het feest van St. Mattheus kwam de pastoor van Venray naar Smakt voor een plechtige mis, opgeluisterd met zang. In de jaren 1770-1790 werden uitgaven gedaan voor de verfraaiing van de kapel. De opbrengst van het offerblok - gemiddeld ongeveer 60 gulden Kleefs per jaar - duidt er wellicht op, dat de kapel niet alleen bezocht werd door de bewoners van Smakt en Holthees, maar ook door bedevaartgangers uit een wat wijdere omtrek. In ieder geval zal de verering een sterk lokaal karakter hebben gehad. In de eerste helft van de 19e eeuw had de St. Jozefdevotie waarschijnlijk ook nog een beperkte omvang. In de historische aantekeningen van Venrayse pastoor Van Haeff (1815-1884) wordt verder ook geen enkele melding gemaakt van Smakt als bedevaartplaats. - De kapel kreeg in 1806 de status van hulpkerk. De bediening ging op de oude voet verder. Op zon- en feestdagen kwam een elders residerende geestelijke naar Smakt voor het opdragen van de mis en het geven van godsdienstonderwijs. - In 1860 streek de Brabantse priester J.H. Heynen in de buurtschap neer. Hij kreeg van de bisschop van Roermond toestemming om de diensten in de kapel op zich te nemen. Tijdens het rectoraat van Heynen (1860-1880) werd een rectoraatswoning gebouwd en de St. Jozefkapel vergroot.
1880 - 1946 - De grote bloei van Smakt als bedevaartplaats van St. Jozef is vooral het werk geweest van rector Franciscus Cremers (1854-1930). Hij kwam in 1880 naar Smakt, zijn eerste en enige standplaats. Het geestelijke klimaat voor de stimulering van de devotie was gunstig door de steun van de pausen Pius IX en Leo XIII. Bovendien was de buurtschap uit zijn geïsoleerde positie bevrijd door de gereedkoming in 1883 van de spoorlijn Venlo-Nijmegen. Reizigers die bij station Vierlingsbeek uitstapten, bevonden zich op 30 minuten loopafstand van de St. Jozefkapel. Van 1887 tot 1891 en later van 1920 tot 1932 lag vlak over de grens met Noord-Brabant een halteplaats die ook Smakt bediende. De eerste zaak die rector Cremers na zijn benoeming aanpakte was de bouw van een nieuwe kapel. Hoewel het kerkgebouw in eerste instantie bedoeld was voor de gelovigen van Smakt en Holthees, heeft Cremers zeker ook een nieuw centrum voor de St. Jozefdevotie in gedachten gehad. - In maart 1887 kwam de nieuwe kapel of rectoraatskerk gereed. Uit hetzelfde jaar dateren de eerste berichten over georganiseerde bedevaarten naar Smakt. Op het feest van St. Jozef kwamen volgens een verslag in het Venloosch Weekblad ongeveer 1000 pelgrims naar het bedevaartoord, waaronder 122 leden van de congregatie van de H. Familie uit Cuijk. In september 1887 kreeg Smakt bezoek van een groep uit de St. Jozefparochie van Den Haag. Rector Cremers schreef hierover: 'Den 5. En 6. Sept. kwamen 16 pelgrims uit Den Haag: Pastoor Scholte, kapelaan Gribling en een Theol. C.A. Smit, 14 Dames en 2 Heeren per wijze van proefneming ter bêevaart, met 't doel om zoo mogelijk 't volgend jaar per extra-trein in processie terug te keren'. De proef slaagde en de bedevaart van de Haagse parochie werd een jaarlijks terugkerende gebeurtenis. Tijdens plechtige vieringen van het St. Jozeffeest in maart en april 1888 trokken congregaties van de H. Familie uit Cuijk en Beugen en diverse groepen uit Venray naar de kapel. In daaropvolgende jaren nam het aantal bedevaartgangers geleidelijk toe. Verering van de reliek maakte in de periode 1888 tot eind jaren zestig van de 20e eeuw deel uit van de plechtige vieringen van het St. Jozeffeest op 19 maart. - Bij gelegenheid van het tweede eeuwfeest van de kapel in 1899 werd op initiatief van rector Cremers de Broederschap ter ere van de H. Joseph opgericht. Hoofddoel was '... door gezamenlijk gebeden en goede werken de H. Joseph op een bijzondere wijze te vereren ...' Paus Leo XIII begiftigde de broederschap bij de oprichting met een volle aflaat. De broederschap werkte met 'zelateurs' en 'zelatrices' voor de werving van nieuwe leden. De jaarlijkse contributie bedroeg 15 cent. De inkomsten werden besteed aan missen voor de leden en aan de aflossing van schulden van het rectoraat. De meeste leden waren afkomstig uit Zuid-Nederland. Eind jaren zestig kwam een einde aan het actief functioneren van de broederschap. - De toeloop werd zo groot dat het café van de familie Asselberghs de verzorging niet meer aankon. In 1910 liet rector Cremers het Pelgrimshuis bouwen, een café-winkel met woning voor de uitbater. In een brief aan het bisdom motiveerde de Venrayse pastoor P. Schmeits de bouw aldus: '... immers al de beëgangers die, 't zij met of zonder processies, naar St. Jozef te Smakt gaan, en dat zijn er op een jaar vele honderden, moeten, tenzij ze op de knapzak teeren, of door de Rektor gespijzigd en gelaafd worden, of moeten zonder spijs of drank de heide in'. Bij het overlijden van Cremers (1930) was Smakt uitgegroeid tot een bedevaartplaats van bovenregionale betekenis. De meeste bezoekers kwamen evenwel uit het Land van Cuijk en de regio Venray. Een inwoner uit Venray herinnert zich '... de grote versierde boog die in maart vóór de kerk werd opgericht; de kleine bedompte donkere kapel waar je moest dringen om bij de kaarsen te komen; de snoepkraam van Tacken welke 'n maand lang standplaats koos tussen kerk en kapel waar je minstens één cent van je kaarsengeld ten eigen bate aanwendde; het ijsco-wagentje van Thielen, die op zonnige zondagen ook wat probeerde te verdienen aan St. Jozef; de trein die er stopte om bedevaartgangers te laten in- en uitstappen ...' - Traditioneel kent St. Jozef in Smakt een drievoudige verering: als patroon van een gelukkige levensstaat, als patroon van het christelijke huisgezin en als patroon van een zalige dood. Het aanroepen van de heilige voor een gelukkige of zalige levensstaat is uniek voor Smakt. Deze verering maakte de kapel tot een bijzondere bedevaartplaats voor jongeren. Volgens oud gebruik mochten verloofden uit Noord-Limburg en Oost-Brabant gedurende de vastentijd geen omgang hebben. Alleen voor een bedevaartreis op zondag-halfvasten (zondag laetare) werd een uitzondering gemaakt. Aan de verloofde stellen werd bij thuiskomst steevast gevraagd of 'Sint Jozef geknikt had'. De heilige zou zo zijn goedkeuring aan de trouwplannen betuigd hebben. Schertsend werd Smakt wel 'de vrollie-mernt' (vrouwenmarkt) genoemd. Ook in de jaren vijftig, toen de zeden wat losser werden, bleven jongens en meisjes in groten getale naar Smakt komen om te bidden voor een goede verkering. In de verhalen over de bedevaartplaats neemt dit nu verdwenen gebruik nog altijd een prominente plaats in. - Op 11 augustus 1930 kreeg Smakt de formele status van rectoraat. In overleg met het bisdom 's-Hertogenbosch werd de geestelijke bediening van Holthees aan het rectoraat toegevoegd. De komst van rector P. Wonders in 1935 gaf een nieuwe impuls aan de St. Jozefdevotie. Wonders wilde Smakt op de kaart van katholiek Nederland zetten. Hij maakte plannen voor een ingrijpende vernieuwing van het bedevaartcomplex. Smakt zou een tweede H. Landstichting moeten worden. De kunstenaar Piet Gerrits werd aangetrokken voor het ontwerpen van een nieuwe bedevaartkerk en een religieus park dat een indruk moest geven van het Palestina van St. Jozef, met drie monumenten uit zijn leven: Nazareth, Bethlehem en Jeruzalem. Mogelijk vanwege de oorlog zijn de plannen nooit verwezenlijkt. - Op verzoek van Wonders schreef de uit Venray afkomstige publicist H. Maas een boekje over Smakt en St. Jozef. In 1938 startte de rector een actie om de nodige gelden bijeen te brengen. Op grote schaal werden folders verspreid. Elke tiende inzender die de vraag 'Waar ligt Smakt ?' juist beantwoordde, ontving een atlas van Nederland. Voor de KRO-radio maakte de priester-activist Henri de Greeve, een regelmatige gast van rector Wonders, reclame voor de bedevaartplaats. In het Interbellum werd Smakt wel eens het 'Nederlandse Nazareth' genoemd: '... een klein plekje grond, gelegen onder Venray, verscholen tusschen heggen en struiken, bosschen en velden als een Nazareth, waar eens de goede St. Jozef in alle stilte werkte ...' - Het uitbreken van de oorlog haalde een streep door alle plannen. In herfst van 1944 werd Smakt door het oorlogsgeweld getroffen. Het bedevaartcomplex liep zware schade op. Ook ging het archief, waaronder een grote collectie dankbrieven van pelgrims, verloren. Het St. Jozefbeeld werd door de rector tijdig in veiligheid gebracht en meegenomen naar Helmond.
1947 - heden - In 1947 legde de bisschop van Roermond de geestelijke verzorging van Smakt in handen van de orde van de ongeschoeide carmelieten. De paters kwamen met een drieledige opdracht naar het kerkdorp: uitoefening van de zielzorg in Smakt-Holthees, het weer op gang brengen van de bedevaarten en de bouw van een klooster met opleidingscentrum voor jonge fraters. Met hun lange traditie van verering tot St. Jozef, waren de ongeschoeide carmelieten bij uitstek geschikt om de bedevaartplaats nieuwe impulsen te geven. Deze ontwikkeling werd nog versterkt door de hernieuwde aandacht in de kerk voor de heilige. In 1955 stelde Pius XII het feest van St. Jozef-Werkman (1 mei) in, het katholieke antwoord op de 'rode' Dag van de Arbeid. Pogingen in de jaren vijftig om het feest van Sint Jozef Werkman ingang te doen vinden op de Smakt bleven zonder succes. - Onder leiding van pater-rector B. Heijnen zorgden de carmelieten voor een grote opbloei van de Jozefdevotie. Ter promotie verscheen een nieuwe publicatie over de bedevaartplaats en zijn patroonheilige. Belangstellenden konden zich gratis abonneren op het blaadje St. Jozef van Smakt. Patroon van een zalige levensstaat. Regelmatig besteedde de KRO-radio aandacht aan bijzondere plechtigheden. In de jaren vijftig werd Smakt bezocht door talloze groepen uit heel Nederland: congregaties van de H. Familie, groepen parochianen, scholen en jeugdverenigingen, afdelingen van katholieke werknemersorganisaties en directies en personeel van bedrijven. In 1958 werd het aantal pelgrims geschat op ca. 35.000 tot 40.000. Indien het weer het toeliet vonden de eucharistievieringen zoveel mogelijk buiten plaats op een groot plein achter de oude rectoraatskerk. Met de bouw van de nieuwe kerk in 1969 kwam aan deze situatie een einde. De diensten vonden van toen af plaats in de kerk, waarna de pelgrims naar het kapelletje trokken voor de verering van het Jozefbeeld. - Hoewel Smakt anno 1999 niet meer kan bogen op de grote aantallen bezoekers uit de jaren vijftig en zestig, blijft het een populair bedevaartoord. Jaarlijks wordt de kapel door ca. 20.000 mensen bezocht, dit getal werd in 1993 nog genoemd door rector Verbeten. De pelgrims komen hoofdzakelijk uit Brabant en Limburg en zijn meestal van gevorderde leeftijd. Behalve georganiseerde bedevaarten (zogenaamde 'busbedevaarten'), van bijvoorbeeld religieuzen, buurtverenigingen en groepen parochianen, trekt de kapel ook veel individuele bezoekers. Smakt 'profiteert' daarbij van zijn ligging aan het 'Pieterpad', een wandelroute van Pieterburen naar St. Pieter te Maastricht. In maart - de maand van St. Jozef - krijgt Smakt het grootste aantal bezoekers te verwerken. - Op elke zaterdag en zondag van de maand vinden kerkelijke diensten plaats in de rectoraatskerk. Op elke woensdag wordt een mis opgedragen in de St. Jozefkapel. Hoogtepunt is de viering van het hoogfeest van St. Jozef op 19 maart. Vóór de Tweede Wereldoorlog werd ook het Beschermfeest van St. Jozef (26 april) gevierd, maar dit is in onbruik geraakt. In de Sint Jozefkapel kunnen gelovigen een kaars opsteken. Er is gelegenheid tot het inschrijven van intenties in een boek. De verzoeken om gebedsverhoring beperken zich allang niet meer tot de traditionele patronaten van St. Jozef. Mensen vragen om kracht, geloof en een goede gezondheid, voor zichzelf of voor anderen. Vanaf het begin hebben de carmelieten grote waarde gehecht aan het behoud van het 'pure' karakter van de bedevaartplaats. Commercie wordt zoveel mogelijk geweerd. In de kapel hangen geen ex-voto's of marmeren dankbetuigingen. Opmerkelijk is ook het ontbreken van opzienbarende gebedsverhoringen. Na het afloop van het kapelbezoek gaat menig bedevaartganger naar café-restaurant het Pelgrimshuis voor koffie met gebak of een andere vertering. In het Pelgrimshuis zijn een paar devotionalia te koop. Aanhangers van nieuwe spiritualiteitsbewegingen, zoals de Foyer de Charité te Leuvenheim (Brummen; vgl. de Foyer in ⟶ Thorn) maken ook een jaarlijkse bedevaart naar Smakt. - Op 7 maart 1999 vierde Smakt het 300-jarig bestaan van de bedevaartkapel met een plechtige hoogmis, opgedragen door de hulpbisschop van Roermond, mgr. E.J. de Jong. - In de economische en huizencrisis van 2008-2009 ontstond het gebruik om een in Smakt gekocht Jozefbeeldje in de tuin te begraven, liefst ondersteboven en met het gezicht naar het huis, met het oog op een snellere verkoop van de woning. - In 2017 kwamen er volgens het rectoraat een kleine 10.000 pelgrims naar St. Jozef, van wie 3000 in de maand maart. Waar vroeger men meer groepsgewijs in bussen naar Smakt kwam, verschuift dit de laatste jaren meer naar een individueel bezoeker het jaar heen. Ook doen steeds meer wandelaars de kapel even aan die het passerende Pieterpad volgen. in 2021 werd door paus Franciscus uitgeroepen tot internationaal jaar van Sint Jozef. Daarom heeft op 19 maart dat jaar bischop Harrie Smeets van roermond een speciale mis in het heiligdom opgedragen.
|
Materiële cultuur
|
- Kelk: tot de inventaris van de kapel behoort een zilveren kelk met het wapen van de kapelstichter baron Johan Albert Bouwens van der Boye en het opschrift: 'St. Joseph bidt voor ons 1700'. - Beeldje: in 1983 werd een beeldje van St. Jozef geplaatst in een muurkapelletje aan de boerderij 'St. Josefhoeve' (Loobeek 1, Smakt). - Replica's: 1 St. Jozef, gemaakt door Gerard Linssen in 1920, ex. Museum van religieuze Kunst, Uden en ex. in Limburgs Museum nr. L159. In de Sebastiaankapel te ⟶ Laar stond in 1944 een (dergelijk?) kopiebeeldje van St. Jozef van Smakt; 2 anno 1998 in Smakt te koop een gepolychromeerde gipsen replica van het St. Jozefbeeld (h. 20 cm). - Devotionalia: worden in het Pelgrimshuis verkocht, onder meer: 1 een tegel in klei gebakken, voorstellend St. Jozef van Smakt en de kapel; 2 een medaille (ø 1 cm) met op de voorzijde het St. Jozefbeeld en op de achterzijde een afbeelding van Maria met kind; 3 ovale, aluminium medaille (1,8 x 1 cm) met op de voorzijde een afbeelding van St. Jozef met het Jezuskind en op de achterzijde een bloem; 4 een sleutelhanger (ø 2,5 cm) met op de voorzijde een afbeelding van het St. Jozefbeeld; 5 een trommeltje met reproducties van ansichtkaarten.
Devotioneel drukwerk - Boekjes en tijdschriften: 1 St. Jozef van Smakt. Patroon van een zalige levensstaat, 1 (1952)- ca. 1970 (uitgave van de ongeschoeide karmelieten); 2 Noveen en gebeden ter ere van St. Jozef. Bewerkt door de E.E.P.P. ongeschoeide Carmelieten te Smakt (Venray) L. (Maastricht: Ernest van Aelst; impr. 1947); 3 Noveen en gebeden ter ere van Sint Jozef. Bewerkt door de PP. Ongeschoeide Karmelieten te Smakt-Venray (L.); (impr. 1963), op de voorzijde staat een foto van het St. Jozefbeeld in de kapel Smakt; 4 Oefeningen ter eere van den Heiligen Joseph (impr. 1946). Op de laatse bladzijde staat een foto van de kapel van Smakt; 5 Reglement van de Broederschap ter ere van de H. Joseph, met opgave van de door paus Leo XIII verleende aflaat (impr. 1947). - Bedevaartvaantje: afgebeeld in kleur zijn St. Jozef en de kapel omgeven door bomen en bloemen, waaromheen de tekst 'Aandenken aan St. Jozef van Smakt' (20,6 x 37 cm). - Broederschapsformulier: 'Reglement der Broederschap ter ere van de H. Joseph, Patroon der Christelijke Huisgezinnen, van een gelukkige levensstaat en van een zalige dood', op de voorzijde een foto van het cultusbeeld en op de achterzijde een opgave van de te verdienen aflaten (impr. J. Kroon, Maastricht, 12 september 1947; 4 p.; 11 x 7,5 cm) coll. D. Gooren. - Devotieprentjes: 1 prentje met op de voorzijde een gekleurde afbeelding van het Sint Jozefbeeld en op de achterzijde het gedicht 'Sint Josef Zorg' van Jos van Wely OP (20e eeuw; 7,4 x 10,6 cm); 2 prentje met op de voorzijde een gekleurde afbeelding van het Sint Jozefbeeld en de tekst 'Heilige Jozef van Smakt bid voor ons' en op de achterzijde een gebed tot St. Jozef (impr. 1947; 7,4 x 10,6 cm); 3 prentje gedrukt in zwart en rood met op de voorzijde een foto van het cultusbeeld en daaronder de tekst 'Genadebeeld van Smakt. Oudste kapel en eenigste bedevaartplaats van St. Jozef'; op de achterzijde een gebed 'H. Jozef' en het uitgavenr. 'K 833' (ca. 1935?; 7 x 10 cm) coll. D. Gooren; 4 prentje (6 x 9 cm) met op de voorzijde een zwartwit foto van het Sint Jozefbeeld en op de achterzijde de tekst van een gebed, gericht tot Jezus, Maria, Jozef; 5 prentje (9 x 12,5 cm) met op de voorzijde de reproductie van een tekening van het St. Jozefbeeld onder een triomfboog met op het voetstuk de tekst 'H. Jozef van Smakt bid voor mij'. Op de achtergrond zijn de kapel en de rectoraatskerk zichtbaar. De tekening is in 1947 vervaardigd door in Venray geboren P.M. Vermeulen. Op de achterzijde van het prentje staat een gebed tot St. Jozef (impr. J. Keulers, Roermond, 24 oktober 1946; 9 x 12,5 cm) coll. D. Gooren; 6 prentje (6 x 10 cm) met op de voorzijde de reproductie van een tekening van het St. Jozefbeeld, geplaatst boven een door twee bomen omkranste kapel. Onderaan staat de tekst: 'St. Jozef van Smakt bescherm ons'. De tekening is vervaardigd door J. Verheyen. Op de achterzijde van het prentje staat een gebed tot de H. Jozef (impr. 1947). - Ansichtkaarten: 1 kaart met foto van de rectorswoning, de kapel en de neogotische kerk, opschrift: 'Oudste St. Jozefskapel in Nederland en eenigste bedevaartplaats Smakt-Venraij' (uitgave Fotografisch-Atelier Fr. Linders Jr. Venlo; ca. 1900); 2 kaart met opschrift: 'St. Joseph's Kapellen en Rectoraat "Smakt" Gem. Venraij' (uitgave V. Fonck, ca. 1905); 3 kaart met foto van de kapel, de kerk en het Pelgrimshuis (ca. 1910); 4 kaart met foto van het interieur van de kerk, opschrift: 'St. Jozef-Bedevaart Smakt (Venray)' (ca. 1938); 5 kaart met een foto van het Jozefaltaar, opschrift: 'Oude St. Jozef Kapel Smakt (Venray)' (foto Jos Pe/Arnhem; ca. 1940); 6 kaart met foto van de kerk en het Pelgrimshuis, opschrift: 'Groeten uit Smakt' (foto Jos Pe/Arnhem; ca. 1940); 7 kaart: 'Smakt (Venray), St. Jozefbeeldje' (foto Jos Pe/Arnhem, ca. 1940); 8 kaart zwartwit en ingekleurd van de kapel, opschrift: 'Smakt (Venray), St. Jozefkapel' (foto Jos Pe/Arnhem; uitgave J. Nellen/Smakt, ca. 1950); 9 kaart met opschrift: 'Groeten uit Smakt' (foto Jos Pe/Arnhem; uitgave J. Nellen/Smakt, ca. 1950); 10 kaart met ingekleurde foto's van het St. Jozefbeeld en -altaar, de kapel, de kerk en het kapelletje van O.L. Vrouw van Zeven Smarten, opschrift: 'Groeten uit Smakt' (foto's Jos Pe/Arnhem; uitgave J. Nellen/Smakt en Paters Ongeschoeide Karmelieten; ca. 1950); 11 kaart met een foto van de nieuwe kerk en het Pelgrimshuis, opschrift: 'Smakt-Venray, Kerk en Pelgrimshuis' (uitgave ongeschoeide karmelieten; ca. 1960); 12 kaart met foto van de nieuwe kerk, opschrift: 'Smakt, St. Jozefkerk' (foto Jos Pe/Arnhem; uitgave ongeschoeide karmelieten. ca. 1970).
|
Bronnen en literatuur
|
Archivalia: Smakt, rectoraatsarchief van de carmelieten. Maastricht, Rijksarchief in Limburg, archief bisdom Roermond 1559-1801: port. 108, nr. 5 'Erectio capellae in Smakt 1689-1699'. Venray, gemeentearchief, archief parochie Sint Petrus' Banden Venray: rekenboek van de kapelmeesters van Smakt (1768-1850) en losse stukken betreffende de kapel van Smakt (1698-1930); documentatie B. Kruysen, map Smakt.
Literatuur: Venloosch Weekblad, 26 maart 1887, 10 september 1887, 17 maart 1888; A.F. van Beurden, 'Venray of Rooy', in: De Maasgouw 14 (1892) p. 13-14; 'De Sint Jozefs-kapel in de Smakt 1699-1899', in: De Maasgouw 21 (1899) p. 26-28; Jan Kalf, De katholieke kerken in Nederland (Amsterdam: Van Holkema & Warendorf, 1906) p. 542; 'Gaat tot Joseph en doet alles wat hij u zeggen zal', in: Peel en Maas, 19 maart 1910; Pascal Schmeitz, Programma 16e Limburgsche Katholiekendag (1914) p. 89; 'De oudste St. Jozefskapel', in: De Tijd, 18 maart 1925; 'De oudste en eenigste Sint Josephskapel', in: De Maasbode avondblad, 19 maart 1925; Voorloopige lijst der Nederlandsche monumenten van geschiedenis en kunst. Deel VIII. De provincie Limburg (Den Haag: Algemeene Landsdrukkerij, 1926) p. 516-517; J.H.A. Mialaret, De Nederlandsche monumenten van geschiedenis en kunst. Deel V. De provincie Limburg, tweede stuk: Noord-Limburg (Den Haag: Algemeene Landsdrukkerij, 1937) p. 211-212; H.H.J. Maas, Smakt en St. Jozef (Venray: fa. H. Messemaeckers, 1938); A. van Rijswijck, De verwoeste kerken van Limburg (Roermond/Maaseik: J.J. Romen, 1946) p. 106-108; 'St. Jozef-maand in de Smakt. 'Nazareth' in Limburg' in: Dagblad voor Noord-Limburg, 14 maart 1947; 'Als Sint Jozef van de Smakt maar 'knikt', zijn de verliefden content. Pelgrimage op Halfvasten-Zondag naar Peeldorpje neemt elk jaar toe' in: Dagblad van Oost-Brabant, 10 maart 1950; [Berthold Heijnen], Sint Jozef van Smakt. Patroon van een zalige levensstaat (Maastricht: Grafische Kunstindustrie 'Ernest van Aelst', 1953); J.J. Jongen, 'Venray', in: Katholieke Encyclopaedie, dl. 23 (Amsterdam: Joost van den Vondel / Antwerpen: Standaard Boekhandel, 1954) k. 722; 'Sint Jozef hielp jonge boer aan een boerderij' in: Dagblad voor Noord-Limburg, 18 maart 1955; Amandus Smackers, 'Sint Jozef van Smakt. Patroon van een zalige levensstaat', in: Katholieke Radiogids, 13 maart 1955; M. Plukker, 'Venray herschiep de Peel en bouwt nu een stad', in: Maasland, 13 (1966) p. 342; P.G. Bins, Prisma Toeristengids. Zeeland, Brabant, Limburg (Utrecht/Antwerpen: Het spectrum, 1972) p. 325; H.P.H. Camps,Venray in oude ansichten (Zaltbommel: Europese bibliotheek, 1976) p. 80; J.R.W. Sinninghe, Verhalen uit het land der Bokkenrijders en der Teuten (Heerlen: Wedrego, 1978) p. 88; 'Duizenden pelgrims gaan jaarlijks naar Smakt', in: Informatiebulletin Roermond 7 (1979) nr. 5, p. 16-17; J.J. Antier, De pelgrimage weer ontdekt. In het Nederlands vertaald, ingeleid en wat de Benelux betreft aangevuld door Th.G.A. Hendriksen, bisschop (Utrecht: Zaken die God raken, [1980]) p. 409-411; H. Beex, 'Naar Sint Jozef in Smakt', in: Bisdomblad [Den Bosch] 23 maart 1984; Monumentjes van devotie. Wegkruisen en veldkapellen in de gemeente Venray (Venray: Werkgroep kruisen en kapellen, 1986) p. 77; Renaat van der Linden, Bedevaartvaantjes. Volksdevotie rond 200 heiligen op 1000 vaantjes(Brugge: Tabor, 1986) p. 142; Sef Derkx, Pelgrimstochten. bedevaarten vanaf de middeleeuwen (Venlo: Goltziusmuseum, 1986) p. 13; J.P. Kooger, 'Bedevaartplaatsen in Nederland: Sint Jozef van Smakt', in: Nederlandse Historiën 21 (1987) p. 232-236; H. van Rooij, 'Smakt blijft Smakt, in alle eenvoud', in: Bisdomblad [Den Bosch] 24 maart 1989; K. Swinkels, Gebruiken het jaar rond. Een uitgave van Veldeke Venray (Venray: Drukkerij Van den Munckhof, 1990) p. 19; A. Toelen, Geloof in gips. Massaproducten van religieuze voorstellingen, 3 dln. (Nijmegen: doctoraalscriptie KUN, 1992), Josephbeeldjes; H. van Rooij, 'Sint Jozef wijst de weg in Smakt' in: Bisdomblad 19 maart 1993; G. Kastner, 'Joseph von Nazareth', in: Lexikon der christlichen Ikonographie , dl. 7 (Rome etc.: Herder, 1994) k. 210-222; Ton van Reen, Een heidin die het licht zag. Roomse fabels (Amsterdam/Antwerpen: Contact, 1994) p. 114-120; Alice M. Garritsen, Pius Jaarboek. Almanak Katholiek Nederland 1994 (Houten: Bohn Stafleu Van Loghum, 1994) p. 356; C. Verbeten e.a., Op weg met St. Jozef. 300 jaar Jozefverering in Smakt (Venray: NLW-Bedrijven, 1996); L.C.B.M. van Liebergen & W.P.C. Prins ed., Sanctus. Met heiligen het jaar rond (Uden: Museum voor Religieuze Kunst, 1997) p.29-31; H. van Rooij, 'Sint Jozef-bedevaartplaats blijft wars van commercie', in: Bisdomblad 14 maart 1997; W. Meulenkamp & P. de Nijs, Buiten de kerk. Processieparken, Lourdesgrotten en Calvariebergen in Nederland en België (Nieuwengein: Aspekt, 1998) p. 141-142; C.G.M. Bak e.a., Twaalf stenen uit de stroom. De twaalf kloosters van Venray (Venray: NLW-Bedrijven, 1998) p. 160-169; V. Delheij & A. Jacobs, Kerkenbouw in Limburg 1850-1914. Neogotische en neoromaanse parochiekerken en hun architecten (Sittard: Stg. Charles Beltjens, 2000) p. 117; Susan Jöris, 'Sint Jozef vs. de crisis', in: Dagblad De Limburger 2009; Stein Fens, 'Sint Jozef, de antiheld', in: Trouw, 24 april 2021.
Overige bronnen: KDC BiN-dossier Smakt; Meertens Instituut volkskundige vragenlijst 64a (1993); Hilversum, NOB beeldbandarchief: aflevering Van gewest tot gewest van 24 maart 1986 (nr. 93543;21544MI); KRO/RKK, Radio 1, 'Kruispunt' van zaterdag 10 juli 1999, 19.20-19.30 uur; Collectie 'Smakt' van A.J. Bomans, opgenomen in BiN-dossier (acquisitie 2012).
|
|
naar het KDC, voor aanvullingen en
commentaar.
|