Stevensweert, H. Rochus

Cultusobject: H. Rochus Open Street Maps
Datum: 16 augustus (zondag na; + octaaf)
Periode: Voor 1866 - ca. 1965
Religieuze context: Christelijk
Locatie: Rochuskapel in de buurtschap Eiland, binnen de parochie van St. Stefanus
Adres: Eiland, zonder nr., 6107 CA/B Stevensweert
Gemeente: Maasbracht
Provincie: Limburg
Bisdom: Roermond
Samenvatting: Reeds in de 18e eeuw (mogelijk eerder) stond op het Eiland een kapel, toegewijd aan de H. Rochus. Na noodzakelijke herstellingen werd de kapel in 1866 geschikt bevonden voor de eredienst en opnieuw ingewijd. De heilige werd er in het bijzonder vereerd ter bezwering van besmettelijke ziekten. De kapel trok ook bezoekers uit omliggende plaatsen. Na de Eerste Wereldoorlog is de verering toegenomen, mogelijk als reactie op de Spaanse griep. In de loop van de jaren 1960 verdween het bedevaartkarakter, maar de plaatselijke verering bleef bestaan.
Auteur: Ottie Thiers
Illustraties:
Topografie - Het dorp Stevensweert ligt circa 10 kilometer ten zuidwesten van Roermond, omgeven door waterlopen: ten westen van het dorp stroomt de Maas en ten oosten de Oude Maas en het Julianakanaal. In de buurtschap Eiland ligt op de punt van een driehoekig pleintje, eveneens Eiland geheten, de witgeschilderde St. Rochuskapel onder vier lindebomen.
- Wanneer de eerste Rochuskapel werd gebouwd is niet bekend. Op kaarten vanaf 1730 staat de kapel ingetekend. In 1850 is het gebouwtje bij een grote overstroming van de Maas 'omvergedreven' en ingestort. De gemeenteraad besloot tot herbouw, waarvan de kosten werden geraamd op 250 à 300 gulden; in 1866 werd de kapel opnieuw ingewijd. In 1919 werd de oude kapel afgebroken om plaats te maken voor een grotere, die in 1957 werd opgeknapt en in 1972 op kosten van de 'grindboeren' gerestaureerd. Sindsdien zorgt de schutterij van 't Eiland, die Rochus als patroon heeft, voor het onderhoud.
- De kapel is rechthoekig (ca. 5 x 9 m), met een koor met afgeschuinde hoeken. Boven de ingang bevindt zich in een nis een zandstenen beeld van de heilige van ca. 70 x 40 cm en een chronogram (jaartal 1919) met de volgende tekst: 'hasCe aeDes sanCto roCho / DICatas InCoLae / benefaCtores Laeta / LIberaLItate ConstrUXere' ('Dit gebouw, aan de H. Rochus toegewijd, hebben inwoners-weldoeners met blijde vrijgevigheid opgericht'). In het koor staat een granieten altaar met daarboven in een nis een beeld van de H. Rochus. In elk van beide zijwanden bevinden zich twee soortgelijke nissen, waarin gipsen beelden van de vier evangelisten staan, daterend uit het begin van de 19e eeuw en afkomstig uit de in 1924 gesloopte slotkapel van kasteel Walburg. De kruisweg bestaat uit een reeks eenvoudige schilderijtjes. Er staan stoelen voor ongeveer tien personen.
- In de parochiekerk was in 1926 nog het zwaar beschadigde restant van een St. Rochusgroepje aanwezig, dat dateerde uit de 17e eeuw. In 1948 kreeg de kerk drie nieuwe klokken, waarvan de kleinste de naam Rochus ontving en het opschrift: 'Roche pelle luem membrorum / animaeque tuorum' ('Rochus, behoed lichaam en ziel van uw vereerders voor besmetting'). De overige klokken zijn gewijd aan O.L Vrouw van Altijddurende Bijstand en aan de parochiepatroon St. Stephanus.
↑ top
Cultusobject - Zie voor St. Rochus ⟶ Bunde.
- De parochie bezit, waarschijnlijk sinds 1923, een relikwie van St. Rochus. De reliek wordt bewaard in een circa 20 cm hoge zilveren en vergulde reliekhouder uit het midden van de 19e eeuw. De ronde reliekkas is omgeven door een ovale plaat, aan de randen bezet met gevoluteerde acanthus en bekroond met een rijksappel.
- Het gepolychromeerde gipsen of terracotta beeld (ca. 1 m hoog) van Rochus dateert uit het begin van de 19e eeuw. De heilige draagt een groen kleed en een bruine mantel met twee jacobsschelpen. Hij toont een wond op zijn linkerbeen. In de rechterhand houdt hij een pelgrimsstaf met drinkfles; aan zijn voeten zit een hond. Volgens een aantekening in het kapelboek arriveerde in 1896 een beeld van de H. Rochus uit Roermond.
↑ top
Verering - Sinds wanneer de H. Rochus in Stevensweert wordt vereerd is niet bekend; de oudste gevonden sporen stammen uit de 17e en 18e eeuw. Tijdens het pastoraat van J.G. Görtz (1842-1898) werd de kapel na de overstroming van 1850 hersteld en tevens geschikt gemaakt voor de eredienst. Waarschijnlijk speelden rondwarende epidemieën bij deze laatste beslissing een rol (⟶ Bunde; ⟶ Sittard, Rosa van Lima; ⟶ Steijl, Rochus; ⟶ 's-Hertogenbosch, Zoete Lieve Vrouw; ⟶ Orthen). Op 16 juli 1866 zegende de pastoor de kapel in. Monseigneur J.A. Paredis verleende toestemming tot het opdragen van missen in de kapel op alle maandagen zolang er een besmettelijke ziekte heerste, op de woensdag van de kruisdagen en op het feest van St. Rochus, 16 augustus. Later werd in de regel nog maar driemaal per jaar een mis opgedragen in de kapel. De jaarinkomsten varieerden van minder dan tien tot meer dan dertig gulden; de collecte op 16 augustus bracht een à drie gulden op.
- In 1919 stichtte de Roermondse notaris J.H.H. van Boven (1872-1925), geboren te Stevensweert als zoon van de burgemeester, een leesmis ter ere van de H. Rochus voor de duur van 80 jaar. De missen moesten worden opgedragen op de feestdag van de heilige of in het octaaf, bij voorkeur in de Rochuskapel. Hij hoopte daarmee voor de afstammelingen van zijn vader vrijwaring te verkrijgen van lichamelijke en geestelijke ziekten.
- De vergroting van de kapel kort na de Eerste Wereldoorlog zou, blijkens een krantenartikel (uit de jaren 1970?) zijn ingegeven door een vreemde ziekte die veel slachtoffers eiste en een zodanige toeloop naar de kapel veroorzaakte dat deze te klein was geworden. Als het verhaal klopt betreft het waarschijnlijk de Spaanse Griep. Deze veronderstelling wordt gesteund door de inkomsten van de kapel, die in de jaren 1920 ongeveer 100 gulden per jaar bedroegen. In de jaren 1930 daalden de jaarlijkse inkomsten tot beneden de 50 gulden. Van 1944 tot circa 1960 lag het jaarinkomen weer rond de 100 gulden, in 1954 en 1955 zelfs beduidend meer.
- Tot in de jaren zestig kwam men jaarlijks op eigen gelegenheid vanuit omliggende plaatsen naar de Rochuskapel. De bezoekers waren, behalve uit Stevensweert, afkomstig uit plaatsen als Maasbracht, Beek, St. Joost, Echt en Susteren. Vooral op de zondag in het octaaf was het erg druk, maar ook de ochtendmissen op de overige dagen werden wel door mensen van buiten de parochie bezocht. Tot omstreeks 1990 werd aan het eind van de mis nog de relikwie vereerd, maar men voelde zich daar niet meer gemakkelijk bij. Tegenwoordig staat de relikwie tijdens de mis op het altaar. Op 16 augustus en in het octaaf is er elke avond om 19.00 uur een viering, op de zondag in het octaaf een hoogmis om 10.30 uur.
- Behalve in augustus waren er traditioneel nog twee data waarop bij de kapel de mis werd opgedragen. Op één der drie kruisdagen, woensdag voor Hemelvaartsdag, trok men in processie vanuit de parochiekerk via de Veldstraat, de Nieuwendijk, de Gouv. Houbenstraat, de Bilt en 't Eiland naar de St. Rochuskapel. De andere dagen was de bestemming de Mariakapel op de Brandt en de St. Annakapel in het naburige Ohé en Laak. De kruisdagenprocessies zijn tot medio 1970 gehouden. De derde datum, kermismaandag, dat wil zeggen de eerste maandag na 3 september, wordt anno 1999 nog in ere gehouden. Er is dan een mis voor de schutterij, die St. Rochus als patroon heeft.
- In 1997 werd de mis ter ere van St. Rochus op zondag 17 augustus gevierd. Ongeveer 90 mensen, grotendeels uit de eigen parochie, namen deel aan de viering. Voor enkelen was plaats in de kapel, de rest volgde de mis staande buiten.

↑ top
Bronnen en literatuur Archivalia: Roermond, gemeentearchief: parochiearchief H. Stefanus, inv.nrs. 28, 51 en 52 registers van jaargetijden 1913-1983 (akte 1919 en rooster kerkelijk jaar), inv.nr. 29 handelingen kerkbestuur 1924-1974 (11 november 1957), inv.nrs. 68-70 kasboeken kerkfabriek 1918-1975, inv.nr. 71 kasboek Rochuskapel 1866-1922, inv.nr. 95 memoriaal fol. 28, 57, 63; documentatiecollectie inv.nr. 133, Stevensweert, knipsel 1972. Maasbracht, gemeentearchief: archief Stevensweert inv.nr. 3, A. van der Crabben, 'Caerten figurativen' (1730) nrs. 7 en 10; inv.nr. 1457, kadastrale opmeting 1861, met kapel op 't Eiland. Maasbracht, gemeentearchief: archief Stevensweert, inv.nr. 188, Notulenboek van de vergaderingen van de raad 1819-1861, 29 juli 1850; inv.nr. 1583, Lijsten en staten opgemaakt in verband met de dijkdoorbraak van de Maas en de daardoor aangebrachte schade met de uitbetaalde vergoedingen, 1850.
Literatuur: Voorloopige lijst der Nederlandsche monumenten van geschiedenis en kunst. Deel VIII. De provincie Limburg. Tweede stuk (Den Haag: Algemeene Landsdrukkerij, 1926) p. 449-450; W. Sangers & A.H. Simonis, Er ligt een eiland in de Maas. Geschiedenis van Stevensweert en Ohé en Laak (Echt: J. Valkenburg, 1955 / herdruk Arnhem: Gysbers en Van Loon, 1978) p. 170, 179; W. Sangers & A.H. Simonis, Verkenning van 'Het Eiland in de Maas'. Gids langs de bezienswaardigheden van Ohé en Laak en het vestingstadje Stevensweert (Stevensweert: z.n., 1971) p. 35; H.G.M. Rutten, Stevensweert en Ohé en Laak van 1900 tot nu (Hulst: Van Geyt productions, 1993) p. 45.
Overige bronnen: KDC BiN-dossier Stevensweert; Utrecht, Stichting Kerkelijk Kunstbezit in Nederland: parochiedossier Stevensweert; Stevensweert: mededelingen in 1998 van pastoor R. Maessen, de heer H. Rutten, mej. Anna Cormaux en mevr. Anna Hannen-Welters.

↑ top
  naar het KDC, voor aanvullingen en commentaar.